Kính viễn vọng Gaia 'nghỉ hưu' sau một thập kỷ khám phá Dải Ngân hà

Dù không còn hoạt động, những dữ liệu quý giá mà Gaia thu thập được sẽ tiếp tục đóng góp cho các khám phá thiên văn trong nhiều thập kỷ tới.

Được phóng lên vào năm 2013, Gaia đã thực hiện nhiệm vụ lập bản đồ chính xác vị trí, chuyển động và đặc điểm của gần 2 tỷ ngôi sao trong Dải Ngân hà, tạo nên một bản đồ thiên hà chưa từng có. Kính viễn vọng này hoạt động từ một quỹ đạo ổn định cách Trái đất 1,5 triệu km, tại điểm Lagrange thứ hai. Tuy nhiên, do khu vực này ngày càng đông đúc với sự xuất hiện của các kính viễn vọng không gian mạnh mẽ như James Webb hay Euclid, ESA đã quyết định chuyển Gaia sang một quỹ đạo xa hơn quanh Mặt Trời. Quyết định này nhằm đảm bảo kính viễn vọng không gây cản trở cho các nhiệm vụ khoa học mới, đồng thời duy trì khoảng cách ít nhất 10 triệu km với Trái Đất trong suốt thế kỷ tới.

Trong suốt gần 11 năm quan sát từ quỹ đạo ổn định tại điểm Lagrange thứ hai, cách Trái Đất 1,5 triệu km, Gaia đã giúp các nhà khoa học tìm hiểu về sự va chạm của các thiên hà khổng lồ, phát hiện các cụm sao rộng lớn, các ngoại hành tình và xác định hàng triệu thiên hà. Năm ngoái, dữ liệu từ Gaia đã giúp xác định 2 luồng sao cổ xưa tại trung tâm Dải Ngân hà, được cho là hình thành từ hơn 12 tỷ năm trước. Dữ liệu từ kính viễn vọng này cũng giúp các nhà thiên văn học xác nhận rằng Dải Ngân hà đã “nuốt chửng” nhiều thiên hà lùn trong quá trình phát triển, đáng chú ý là thiên hà Gaia-Enceladus khoảng 10 tỷ năm trước. Ngoài ra, kính viễn vọng còn phát hiện hơn 50 thiên hà lùn quay quanh Dải Ngân hà, theo dõi 150.000 tiểu hành tinh trong Hệ Mặt Trời và phát hiện hàng chục lỗ đen.

Quy trình "nghỉ hưu" của Gaia được thực hiện từng bước tại Trung tâm Điều hành Không gian châu Âu ở Darmstadt (Đức). Các kỹ sư ESA đã lần lượt ngắt kết nối các hệ thống quan trọng, trong đó có những bộ phận bảo vệ kính viễn vọng khỏi bức xạ vũ trụ và va chạm với các thiên thạch nhỏ. Tiếp theo, họ tắt toàn bộ thiết bị khoa học, vô hiệu hóa phần mềm điều khiển và cuối cùng ngừng hoạt động hệ thống liên lạc cũng như máy tính trung tâm của Gaia.

Dù đã ngừng hoạt động, di sản của Gaia vẫn tiếp tục với lượng dữ liệu khổng lồ đã thu thập được. Các nhà khoa học dự kiến sẽ công bố danh mục thứ tư về các ngôi sao vào năm 2026 và danh mục cuối cùng vào khoảng năm 2030, trong khoảng thời gian 10,5 năm quan sát. Theo các chuyên gia ESA, kho dữ liệu của Gaia sẽ là tài liệu tham khảo quan trọng cho ngành thiên văn học trong ít nhất 30 đến 40 năm tới, mở đường cho những khám phá mới trong tương lai.

Linh Tô (TTXVN)