Kỳ cuối: Điều chỉnh theo hướng tiến bộ, nhân văn

Chính sách hình sự với người chưa thành niên

Bộ Công an hoàn thành dự thảo Nghị định quy định chi tiết biện pháp xử lý chuyển hướng tại cộng đồng, trình tự, thủ tục xử lý chuyển hướng tại cộng đồng; biện pháp giám sát điện tử và tái hòa nhập cộng đồng đối với người chưa thành niên phạm tội. Theo dự thảo, biện pháp giám sát điện tử được áp dụng trong trường hợp người chưa thành niên là bị can, bị cáo từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi về tội đặc biệt nghiêm trọng, tội rất nghiêm trọng; hoặc người chưa thành niên là bị can, bị cáo từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi về tội nghiêm trọng do vô ý, tội ít nghiêm trọng.

Trong thời hạn ba ngày làm việc kể từ ngày ra Quyết định áp dụng biện pháp giám sát điện tử, người ra quyết định phải gửi thông báo kèm theo Quyết định cho UBND cấp xã nơi người chưa thành niên là bị can, bị cáo cư trú và cơ sở giam giữ nơi người đó đang bị tạm giam để thi hành. Ngay sau khi nhận được thông báo, UBND cấp xã phân công cán bộ công an xã quản lý, giám sát, hỗ trợ theo đề xuất của Trưởng Công an cấp xã. Thực hiện nhận bàn giao người từ cơ sở giam giữ, việc nhận bàn giao người phải được lập thành biên bản.

Sau khi tiếp nhận người, UBND cấp xã phải tổ chức buổi làm việc có đại diện gia đình, người bị giám sát và đơn vị tổ chức gắn thiết bị giám sát điện tử để giải thích quyền và nghĩa vụ của các chủ thể này. Trường hợp khi có yêu cầu phục vụ quản lý, giám sát thì công an cấp xã có thể triệu tập người bị giám sát lên để làm việc.

Luật sư Nguyễn Hồng Thái, Giám đốc Công ty Luật TNHH Quốc tế Hồng Thái và Đồng nghiệp, Đoàn Luật sư TP Hà Nội đã có đánh giá thực tế về những thuận lợi của đề xuất trên.

Luật sư nhìn nhận như thế nào về đề xuất áp dụng biện pháp giám sát điện tử với người chưa thành niên phạm tội?

-Việc áp dụng giám sát điện tử thay cho giam giữ cho thấy cơ quan chức năng đang ưu tiên giải pháp giáo dục thay vì trừng phạt. Biện pháp này cho phép các em có cơ hội sửa sai mà không phải cách ly khỏi cộng đồng. Cách tiếp cận này cũng phù hợp với xu hướng tư pháp hiện đại và tinh thần của Luật Tư pháp người chưa thành niên (Luật TPNCTN) vừa được thông qua - đều nhấn mạnh việc giúp đỡ người trẻ lầm lỡ tái hòa nhập cộng đồng thay vì đẩy họ vào môi trường tù tội. Tất nhiên, để giám sát điện tử phát huy hiệu quả tối đa, cần quy định rõ đối tượng áp dụng và có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thực thi pháp luật trong quá trình giám sát.

Biện pháp này giúp người chưa thành niên vẫn được sống trong môi trường gia đình, xã hội, tránh ảnh hưởng tiêu cực khi tiếp xúc với tội phạm trưởng thành trong trại giam. Luật sư có cho rằng, điều này sẽ giúp trẻ tái hòa nhập cộng đồng dễ dàng hơn không, thưa luật sư?

- Việc để người chưa thành niên được ở môi trường quen thuộc thay vì giam giữ sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho quá trình tái hòa nhập của các em. Sống cùng gia đình, được tiếp tục đi học và tham gia các hoạt động xã hội giúp các em duy trì những mối quan hệ lành mạnh, không bị gián đoạn việc học tập và phát triển tâm sinh lý.

Đồng thời, việc tránh tiếp xúc với tội phạm trưởng thành trong trại giam giúp các em không bị lây nhiễm thói quen, tư tưởng lệch lạc - một nguy cơ thường gặp khi trẻ vị thành niên phải thụ án chung với người lớn.

Về lâu dài, môi trường cởi mở cùng sự hỗ trợ từ gia đình và xã hội sẽ giúp các em xây dựng lại cuộc sống tốt hơn, giảm thiểu nguy cơ tái phạm.

Theo luật sư biện pháp này có cần phải đi đôi với các biện pháp giáo dục, tư vấn tâm lý, hỗ trợ học tập và nghề nghiệp cho trẻ hay không?

- Thực chất, giám sát điện tử chỉ là biện pháp quản lý hành vi bề ngoài, còn muốn thay đổi nhận thức và lối sống của trẻ thì phải kết hợp với giáo dục và hỗ trợ sâu hơn. Nếu chỉ đeo vòng giám sát mà bỏ mặc việc cảm hóa các em thì chẳng khác nào “cắt ngọn mà không nhổ gốc” - những lệch lạc trong tư tưởng hay ảnh hưởng từ bạn bè xấu vẫn còn đó. Vì vậy rất cần triển khai song song các chương trình giáo dục, tư vấn tâm lý cũng như hỗ trợ các em tiếp tục học tập hoặc học nghề. Sự kết hợp đồng bộ giữa giám sát và các biện pháp giáo dục, giúp đỡ sẽ bảo đảm các em không chỉ tuân thủ pháp luật mà còn thật sự thay đổi theo hướng tích cực.

Có ý kiến lo ngại khi sử dụng biện pháp này sẽ không có tính răn đe khiến cho người phạm tội dễ tái phạm, luật sư đánh giá quan điểm này ra sao?

- Đúng là giám sát điện tử nhẹ nhàng hơn so với giam giữ, nhưng không nên vì thế mà cho rằng nó thiếu tính răn đe. Đối với người chưa thành niên, sự răn đe hiệu quả không nhất thiết đến từ hình phạt hà khắc, mà từ việc các em nhận thức được trách nhiệm và có ý thức tự sửa đổi. Đeo thiết bị giám sát nghĩa là mọi di biến động của các em đều bị theo dõi và các em hiểu rằng chỉ cần vi phạm lần nữa là sẽ phải chịu biện pháp nghiêm khắc hơn, thậm chí bị giam giữ. Áp lực tâm lý khi biết mình luôn “trong tầm ngắm”, cùng với sự giám sát từ gia đình và cộng đồng cũng đủ tạo sức răn đe ở mức độ cần thiết. Hơn nữa, điều quan trọng là giám sát điện tử hướng các em đến sự tự giác sửa đổi bản thân, thay vì chỉ khiến các em sợ hãi hình phạt.

Theo luật sư, hệ thống pháp luật và cơ sở hạ tầng hiện nay đã đủ để triển khai biện pháp giám sát điện tử?

- Luật TPNCTN vừa được ban hành đã tạo nền tảng cho việc áp dụng giám sát điện tử, nhưng cần thêm các văn bản hướng dẫn chi tiết (Nghị định, Thông tư) để triển khai hiệu quả trong thực tế. Về hạ tầng kỹ thuật, giám sát điện tử là một khái niệm mới ở Việt Nam, đòi hỏi phải đầu tư thiết bị công nghệ như: vòng đeo; hệ thống định vị GPS và xây dựng trung tâm quản lý dữ liệu hoạt động 24/7.

Chúng ta cũng cần đào tạo nhân sự và xây dựng quy trình phối hợp giữa công an, tòa án, chính quyền địa phương và gia đình để vận hành biện pháp này một cách đồng bộ. Hiện tại chưa thể nói là đã sẵn sàng 100%, nhưng với quyết tâm cải cách và học hỏi kinh nghiệm quốc tế, Việt Nam có thể từng bước triển khai thành công giám sát điện tử trong thời gian tới.

Xin cảm ơn luật sư!

Thái An