Kỳ lạ ngọn núi ở New Zealand được công nhận quyền con người

Quang cảnh núi Taranaki trên Đảo Bắc của New Zealand. Ảnh: Getty Images

Núi Taranaki — hiện được gọi là Taranaki Maunga, theo tên của người Māori - là vật thể tự nhiên mới nhất được công nhận là một cá nhân ở New Zealand. Đất nước này trước đây từng phán quyết rằng một con sông và một dải đất thiêng cũng có quyền con người. Ngọn núi lửa nguyên sơ phủ đầy tuyết này là ngọn núi cao thứ hai trên Đảo Bắc của New Zealand với độ cao 2.518 mét và là một địa điểm du lịch, đi bộ đường dài và trượt tuyết nổi tiếng.

Sự công nhận hợp pháp kể trên thừa nhận rằng, ngọn núi của người Māori bản địa ở vùng Taranaki đã bị chiếm giữ sau khi New Zealand trở thành thuộc địa. Nó cũng cho phép thực hiện một thỏa thuận bồi thường từ chính phủ nước này đối với người dân bản địa về những tổn hại gây ra cho vùng đất kể từ đó.

Làm thế nào một ngọn núi có thể là một con người?

Đạo luật được thông qua hôm 30/1 trao cho núi Taranaki Maunga tất cả các quyền, thẩm quyền, nhiệm vụ, trách nhiệm và nghĩa vụ của một con người. Tư cách cá nhân của nó có tên là: Te Kāhui Tupua, mà luật coi là "một tổng thể sống động và không thể chia cắt". Tư cách này bao gồm Taranaki cùng với các đỉnh núi và vùng đất xung quanh, "kết hợp với tất cả các yếu tố vật lý và siêu hình của chúng".

Theo luật, một thực thể mới được thành lập sẽ là “bộ mặt và tiếng nói” của ngọn núi, với bốn thành viên từ bộ lạc Māori địa phương và bốn thành viên do Bộ trưởng Bảo tồn bổ nhiệm.

Tại sao núi Taranaki lại đặc biệt đến vậy?

“Ngọn núi từ lâu đã là tổ tiên đáng kính, là nguồn cung cấp dinh dưỡng về thể chất, văn hóa và tinh thần và là nơi an nghỉ cuối cùng”, Paul Goldsmith, nhà lập pháp chịu trách nhiệm về các khu định cư giữa chính phủ và các bộ lạc Māori, đã phát biểu trước Quốc hội hôm 30/1.

Tuy nhiên, lực lượng thực dân xâm chiếm New Zealand vào thế kỷ 18 và 19 đã hủy bỏ tên Taranaki trước rồi sau đó chiếm đoạt ngọn núi. Vào năm 1770, nhà thám hiểm người Anh, thuyền trưởng James Cook đã phát hiện ra đỉnh núi từ con tàu của mình và đặt tên là núi Egmont.

Núi Taranaki được coi là "tổ tiên" của người bản địa Maori tại New Zealand. Ảnh: tripadvisor

Năm 1840, các bộ tộc Māori và đại diện của Hoàng gia Anh đã ký Hiệp ước Waitangi — văn kiện thành lập New Zealand — trong đó Hoàng gia hứa rằng người Māori sẽ được giữ lại quyền đối với đất đai và tài nguyên của họ. Nhưng phiên bản tiếng Māori và tiếng Anh của hiệp ước lại khác nhau, và Hoàng gia Anh đã vi phạm cả hai ngay lập tức.

Năm 1865, một vùng đất rộng lớn của Taranaki, bao gồm cả ngọn núi, đã bị tịch thu để trừng phạt người Māori vì đã nổi loạn chống lại Hoàng gia Anh. Trong thế kỷ tiếp theo, các nhóm săn bắn và thể thao đã có tiếng nói trong việc quản lý ngọn núi, nhưng người Māori thì không.

Chuyên gia Goldsmith cho biết "Các tập tục truyền thống của người Māori liên quan đến ngọn núi đã bị cấm trong khi du lịch được thúc đẩy".

Nhưng một phong trào phản đối của người Māori vào những năm 1970 và 1980 đã dẫn đến sự gia tăng công nhận đối với ngôn ngữ, văn hóa và quyền của người Māori trong luật pháp New Zealand.

Ngọn núi sẽ sử dụng các quyền của mình như thế nào?

"Hôm nay, Taranaki, ngọn núi của chúng ta, ngọn núi tổ tiên của chúng ta, được giải phóng khỏi xiềng xích – xiềng xích của bất công, của sự ngu dốt, của hận thù”, Debbie Ngarewa-Packer, đồng lãnh đạo đảng chính trị Te Pāti Māori và là hậu duệ của các bộ lạc Taranaki, tuyên bố.

Các quyền hợp pháp của ngọn núi nhằm mục đích duy trì sức khỏe và phúc lợi của nó. Chúng sẽ được sử dụng để ngăn chặn việc bán cưỡng chế, khôi phục các mục đích sử dụng truyền thống của nó và cho phép công tác bảo tồn bảo vệ động vật hoang dã bản địa phát triển mạnh ở đó. Quyền tiếp cận của công chúng sẽ vẫn được duy trì.

New Zealand là quốc gia đầu tiên trên thế giới công nhận các vật thể tự nhiên là con người khi một đạo luật được thông qua vào năm 2014 trao nhân cách cho Te Urewera, một khu rừng bản địa rộng lớn trên Đảo Bắc. Quyền sở hữu của chính phủ đã chấm dứt và bộ tộc Tūhoe trở thành người bảo vệ nơi này.

Luật này có được ủng hộ rộng rãi không?

Dự luật công nhận quyền sở hữu của ngọn núi đã được 123 nhà lập pháp của Quốc hội New Zealand nhất trí thông qua. Cuộc bỏ phiếu được chào đón bằng một bài hát của người Maori vang vọng tại sảnh công cộng của Quốc hội.

Tinh thần đoàn kết đó đã mang lại một sự giải tỏa ngắn ngủi trong giai đoạn căng thẳng về quan hệ chủng tộc ở New Zealand. Vào tháng 11/2024, hàng chục nghìn người đã diễu hành đến Quốc hội để phản đối một đạo luật sẽ định hình lại Hiệp ước Waitangi bằng cách đặt ra các định nghĩa pháp lý cứng nhắc cho từng điều khoản. Những người phản đối cho rằng đạo luật - dự kiến sẽ không được thông qua - sẽ tước bỏ các quyền hợp pháp của người Maori và đảo ngược đáng kể tiến trình trong 5 thập kỷ qua.

Thu Hằng/Báo Tin tức (Theo CNN)