Kỷ nguyên robot tạo áp lực nâng cấp kỹ năng lên lao động nhà máy ở Trung Quốc

Công nhân giám sát các cánh tay robot lắp ráp xe điện tại nhà máy của hãng xe Leapmotor ở thành phố Kim Hoa, tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc. Ảnh: Bloomberg

Thị trường robot công nghiệp lớn nhất thế giới

Ngồi quanh một cỗ máy quay tít ở nhà máy của hãng sản xuất robot Zongwei tại thành phố Tô Châu, tỉnh Giang Tô, một nhóm kỹ sư đang thử nghiệm thiết bị sản xuất thế hệ tiếp theo.

Họ là một trong nhiều nhóm nghiên cứu và phát triển (R&D) trên khắp Trung Quốc đang chạy đua giải quyết thách thức lớn mà 6 triệu nhà sản xuất trong nước đang đối mặt: làm thế nào để duy trì năng lực cạnh tranh khi chi phí lao động tăng do dân số trong độ tuổi lao động đang giảm.

Zongwei phát triển và cung cấp các dây chuyền cho nhà máy tự động. Dây chuyền cơ học trước đây di chuyển sản phẩm ở tốc độ không đổi. Nhưng thế hệ dây chuyền mới của Zongwei di chuyển sản phẩm theo nhiều tốc độ và hướng khác nhau giữa các trạm làm việc dọc theo hệ thống băng tải đệm từ. Zongwei khẳng định, dây chuyền mới này sẽ giúp giảm đáng kể thời gian sản xuất. Hãng đã thu hút được nhiều khách hàng lớn, bao gồm tập đoàn thuốc lá China Tobacco, nhà sản xuất xe điện BYD và hai nhà cung cấp của Apple là Foxconn và Luxshare.

Quan trọng hơn, Zongwei đang phát triển một dạng công nghệ “sản xuất thông minh”, bao gồm cả việc sử dụng robot để thay thế lao động của con người.

Hiện nay, Bắc Kinh xem “cuộc cách mạng robot” như giải pháp cho tình trạng thiếu hụt lao động ngày càng gia tăng do dân số đang già hóa nhanh chóng. Chính phủ Trung Quốc cung cấp các khoản giảm thuế và trợ cấp cho lĩnh vực robot sản xuất để khuyến khích đầu tư và mua sắm.

Tuy nhiên, thành công của tham vọng tự động hóa hoạt động sản xuất vẫn phụ thuộc vào yếu tố con người. Cụ thể là liệu lực lượng lao động tại các nhà máy có đủ kỹ năng vận hành những cỗ máy sản xuất tinh vi hay không.

Trung Quốc đã trở thành thị trường lớn nhất thế giới về robot công nghiệp nhờ chính sách hỗ trợ trong suốt một thập niên qua. Năm ngoái, nước này đã lắp đặt hơn 276.000 thiết bị robot công nghiệp, chiếm hơn một nửa tổng số robot lắp đặt trên toàn cầu, theo Liên đoàn robot học quốc tế (IFR).

Robot công nghiệp có thể đảm nhận những công việc nguy hiểm với độ chính xác cao. Ảnh: SCMP

Công nhân nhà máy dễ bị robot thay thế

Các công ty sản xuất Trung Quốc từng nhập khẩu hầu hết robot cho dây chuyền lắp ráp ở nhà máy, chủ yếu là từ Nhật Bản, Đức và Mỹ. Nhưng hiện nay, họ nhanh chóng chuyển sang sử dụng các sản phẩm mang thương hiệu nội địa, thường được bán với giá chỉ bằng một phần nhỏ so với giá của các đối thủ nước ngoài.

Điều này giúp giảm chi phí cho thiết bị sản xuất thông minh tại Trung Quốc. Nhưng các chuyên gia cho rằng, vẫn còn nhiều việc phải làm xung quanh nỗ lực đào tạo lực lượng lao động sẽ vận hành robot sản xuất thế hệ mới.

Máy móc phức tạp đòi hỏi phải sự am hiểu chuyên môn kỹ thuật, bao gồm những kỹ năng kỹ thuật để sửa chữa các bộ phận bị hỏng và hiểu biết về phần mềm quản lý máy móc.

Ngành sản xuất của Trung Quốc phụ thuộc rất nhiều vào gần 300 triệu công nhân nhập cư, những người rời bỏ vùng nông để đến các vùng đô thị ven biển để tìm kiếm công việc trong nhà máy thường được trả lương cao hơn công vịec ở quê nhà. Tuy nhiên, dù trình độ học vấn được cải thiện, tính đến năm ngoái, chỉ có 52 % công nhân nhập cư có trình độ trung học cơ sở, trong khi 14% chỉ có trình độ tiểu học.

Các nhà nghiên cứu nhận thấy, những công nhân nhập cư này có nhiều khả năng bị thay thế bởi robot.

“Khu vực nào của Trung Quốc phổ cập robot cao hơn, thì dòng người lao động nhập cư sẽ giảm xuống”, Osea Giuntella, giáo sư kinh tế ở Đại học Pittsburgh (Mỹ) và là tác giả chính của báo cáo nghiên cứu của Cục Nghiên cứu kinh tế quốc gia Mỹ (NBER) về phản ứng của lao động đối với tự động hóa ở Trung Quốc nhận định.

Người lao động nhập cư ở nền kinh tế lớn thứ hai thế giới ngày càng có xu hướng lựa chọn các công việc trong lĩnh vực dịch vụ, chẳng hạn như giao đồ ăn. Theo số liệu thống kê chính thức, trong năm 2023, 28% lao động nhập cư làm việc trong ngành sản xuất, nhưng có đến 54% làm việc trong lĩnh vực dịch vụ, thường có mức lương thấp hơn.

Đào tạo thế hệ công nhân mới

Dù chênh lệch trình độ học vấn giữa các nhóm lao động ở mức lớn, Trung Quốc vẫn sở hữu đội ngũ kỹ đông đảo, thường được tuyển dụng làm quản lý nhà máy hoặc gia nhập các nhóm R&D để áp dụng công nghệ tự động hóa trong các nhà máy.

Chuyên gia trong ngành cho rằng, robot chỉ đơn giản là đang đảm nhiệm các nhiệm vụ tẻ nhạt hoặc nguy hiểm mà ngày càng nhiều công nhân tránh xa. Henry Han, Chủ tịch của ABB Robotics China, công ty con của hãng sản xuất robot công nghiệp ABB (Thụy Sĩ) cho biết, robot đang gánh vác “những công việc nhàm chán và có khả năng nguy hiểm, khó tuyển dụng”.

Ông nói thêm, tốc độ phổ cập robot công nghiệp ở Trung Quốc được cải thiện nhờ đội ngũ kỹ sư có trình độ học vấn cao và công nhân lành nghề từ hàng trăm trường đại học và trường dạy nghề trên khắp Trung Quốc.

Dù vậy, vẫn cần phải đào tạo những công nhân lành nghề đó về kỹ năng sử dụng máy móc mới. Các tỉnh bão hòa với sản xuất, đặc biệt là Quảng Đông, đã triển khai các chương trình đào tạo thế hệ công nhân mới. Nhưng các nhà nghiên cứu từ hai trường đại học Thanh Hoa và Phúc Đán phát hiện ra rằng, các khóa học tại các trường đại học hoặc cao đẳng kỹ thuật địa phương thường thiếu thiết bị để dạy các kỹ năng cập nhật, thay vào đó, dựa vào sách giáo khoa hoặc thiết bị lỗi thời.

Họ cho biết, đào tạo hiệu quả nhất được thực hiện thông qua các nhà cung cấp robot và thiết bị sản xuất thông minh.

Jack Xu, Phó Tổng giám đốc của Zongwei tiết lộ, công ty ông cử các nhóm kỹ sư đến lắp đặt sản phẩm và hướng dẫn khách hàng cách sử dụng phần mềm.

“Chúng tôi tự xây dựng phần mềm rất dễ sử dụng. Khách hàng không có nhiều thời gian để học những điều mới từ nhà cung cấp, do vậy, nếu không biết cách sử dụng, họ sẽ luôn gọi cho nhà cung cấp”, ông nói.

Ví dụ, Tusk Robots, một công ty có trụ sở tại Quảng Châu chuyên sản xuất robot có thể di chuyển pallet (kệ đỡ hàng hóa) xung quanh nhà kho và nhà máy, thay thế xe nâng do con người vận hành, tích cực giáo dục khách hàng về cách sử dụng.

Michael Zhang, đồng sáng lập của Tusk cho ho biết, khách hàng đầu tiên của công ty tại Trung Quốc, tập đoàn kỹ thuật Bosch (Đức), đã mua 30 robot cho nhà máy sản xuất phụ tùng ô tô tại thành phố Tây An có thể giúp thay thế hơn 50 công nhân đang vận hành xe nâng.

Tusk có một đội ngũ kỹ sư thường xuyên được cử đến để hỗ trợ những khách hàng lớn. Đồng thời, doanh nghiệp này sở hữu một mạng lưới nhà phân phối có chuyên môn về kỹ thuật để phục vụ nhóm khách hàng nhỏ, với chương trình đào tạo kéo dài khoảng 2 tuần.

Một số công ty lớn thành lập các học viện chuyên biệt để cung cấp chứng chỉ đào tạo kỹ năng liên quan đến robot. Ví dụ, ABB Robotics China thành lập một học viện đào tạo tại Thượng Hải để dạy cho khách hàng về lập trình và bảo trì điện và cơ khí.

Trong khi một số quốc gia lo ngại tự động hóa sản xuất đe dọa việc làm, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc coi đó là một công cụ để duy trì sức mạnh cạnh tranh của ngành sản xuất.

Theo báo cáo của NBER, trước làn sóng tự động hóa, lao động nhà máy ở Trung Quốc đã phản ứng bằng cách nghỉ hưu sớm hoặc tham gia khóa đào tạo kỹ thuật để thích nghi với công nghệ sản xuất thông minh.

Theo Financial Times

Khánh Lan