Kỷ niệm 80 năm Ngày Nam Bộ kháng chiến (23/9/1945 – 23/9/2025): Mãi mãi vang danh Thành đồng Tổ quốc

Nhân dân Hà Nội mít tinh phản đối phái bộ Anh giúp đỡ thực dân Pháp dùng vũ lực chiếm đóng Nam Bộ tại Quảng trường Nhà hát Lớn, ngày 24/9/1945. Ảnh: tư liệu lịch sử

Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt Chính phủ lâm thời đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam). Người khẳng định: “Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”.

Ngày 23/9/1945, được quân Anh giúp đỡ và sự yểm trợ của quân Nhật, 6.000 quân Pháp tấn công trụ sở Ủy ban hành chính lâm thời Nam Bộ và cơ quan tự vệ thành phố Sài Gòn, mưu toan chiếm lại miền Nam nước ta trong vòng một tháng, làm bàn đạp chiếm lại cả Đông Dương. Như vậy là chỉ 21 ngày giành được độc lập, Nhân dân ta phải cầm súng đứng lên chiến đấu để bảo vệ nền độc lập.

Bộ đội và công nhân phục kích quân Pháp tại mặt trận Sài Gòn, cuối tháng 9/1945. Ảnh: tư liệu lịch sử. Ảnh: tư liệu lịch sử

Ngay trong sáng 23/9/1945, Xứ ủy Nam Bộ và Ủy ban Hành chính lâm thời Nam Bộ đã cấp tốc họp, chủ trương kiên quyết kháng chiến và thành lập ra Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ. Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ Trần Văn Giàu đã phát lời kêu gọi: Độc lập hay là chết! Hôm nay, Ủy ban Kháng chiến kêu gọi: Tất cả đồng bào, già, trẻ, trai, gái, hãy cầm vũ khí xông lên đánh đuổi quân xâm lược.

Đến chiều ngày 23/9/1945, Sài Gòn triệt để tổng đình công, không hợp tác. Công sở, xí nghiệp, cửa hàng đều đóng cửa, chợ không họp, xe ngừng chạy. Khắp phố phường chướng ngại vật mọc lên. Các đơn vị xung phong, công đoàn và thanh niên tiền phong lập tức chiếm lĩnh vị trí chiến đấu đánh trả quân địch. Trong thành phố, đã tổ chức 360 tổ xung phong công đoàn, với gần 6.000 đội viên và 500 tự vệ bám trụ các vị trí chiến đấu. Thực dân Pháp đã bị lâm vào tình trạng khốn đốn: Không điện, không nước, thiếu vũ khí, thiếu lương thực - thực phẩm, thiếu quân và luôn bị quân dân ta tập kích, tiêu hao, tiêu diệt.

Ngày 26/9/1945, qua Đài Phát thanh Tiếng nói Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho đồng bào Nam Bộ, khẳng định quyết tâm kháng chiến của Trung ương Đảng, Chính phủ và Nhân dân cả nước rằng: “Hỡi đồng bào Nam Bộ! Nước ta vừa tranh quyền độc lập, thì đã gặp nạn ngoại xâm… Tôi chắc và đồng bào Nam Bộ cũng chắc rằng Chính phủ và toàn quốc đồng bào sẽ hết sức giúp những chiến sĩ và nhân dân hiện đang hy sinh tranh đấu để giữ vững nền độc lập của nước nhà. Tôi chắc và tất cả đồng bào đều chắc rằng những người và những dân tộc yêu chuộng bình đẳng tự do trên thế giới đều đồng tình với chúng ta. Chúng ta nhất định thắng lợi vì chúng ta có lực lượng đoàn kết của cả quốc dân. Chúng ta nhất định thắng lợi vì cuộc tranh đấu của chúng ta là chính đáng”. Ngay ngày hôm đó, Đảng và Chính phủ đã thành lập các Đoàn quân Nam tiến, Quỹ Nam Bộ kháng chiến, cử các chỉ huy giỏi cấp tốc vào miền Nam.

Một đơn vị Nam tiến tại ga Hàng Cỏ, Hà Nội trước khi lên đường vào Nam chi viện cho mặt trận Nam Bộ, ngày 1/10/1945. Ảnh: tư liệu lịch sử

Ngày 26/9/1945, tại ga Hàng Cỏ, đoàn quân Nam tiến đầu tiên rời Hà Nội vào chi viện cho miền Nam, mở đầu cho phong trào Nam tiến, cả nước sát cánh cùng đồng bào Nam Bộ đánh giặc cứu nước với những biểu ngữ, khẩu hiệu: “Ủng hộ Nam Bộ kháng chiến”, “Việt Nam độc lập”, “Đả đảo thực dân Pháp”, “Nam Bộ là đất của Việt Nam”. Đoàn gồm 3 đại đội: Bắc Sơn, Bắc Kạn và Hà Nội. Đến nhiều ga có các đơn vị Nam tiến của địa phương đón sẵn, lên tàu nhập vào chi đội thẳng tiến về Nam, như: Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa, Vinh, Đồng Hới, Huế, Đà Nẵng…

Ngày 29/9/1945, báo Cứu Quốc, cơ quan của Tổng bộ Việt Minh ra số đặc biệt, viết: Ở các tỉnh miền Bắc, miền Trung, hàng vạn người xung phong Đông Triều, Bắc Ninh, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Nghệ Tĩnh. Hầu như ngày nào, trên các chuyến tàu vào Nam cũng đều có quân Nam tiến… Thành phần vào Nam chiến đấu bao gồm tất cả các tầng lớp Nhân dân, không phân biệt lứa tuổi, có cả thanh niên, sinh viên, học sinh, nhà giáo, nhà văn, công chức, thậm chí có cả các nhà sư, Việt kiều mới về nước. Hải Dương, Quảng Ninh có các cụ thành lập thành một trung đội cũng đăng ký lên đường vào Nam chiến đấu.

Ngày 30/9/1945, thực dân Pháp trong thế túng quẫn phải nhờ đại diện của quân Anh xin điều đình với Ủy ban Hành chính lâm thời Nam Bộ. Những tin chiến thắng của quân và dân Sài Gòn làm nức lòng đồng bào cả nước.

Tháng 2/1946, trong đợt tôn vinh chiến công vang dội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tặng quân và dân Nam Bộ bốn chữ “Thành đồng Tổ quốc”. Người nhận định: “Sự đồng tâm của đồng bào đúc thành bức tường đồng xung quanh Tổ quốc”. Người khẳng định: “Không quân đội nào, không khí giới nào có thể đánh ngã được tinh thần hy sinh của toàn thể một dân tộc”.

Ngày Nam Bộ kháng chiến 23/9/1945 là sự kiện thể hiện rõ nét nhất tinh thần giàu lòng vì nước, quyết chống quân ngoại xâm của nhân dân Nam Bộ và nhân dân cả nước khi “sơn hà nguy biến” để góp sức vào sự nghiệp “Xây giang sơn hạnh phúc muôn đời/ Nền độc lập khắp nước Nam” (trích ca khúc “Nam Bộ kháng chiến” của nhạc sĩ Tạ Thanh Sơn, sáng tác ngày 25/9/1945 tại chiến khu Đồng Tháp).

Kể từ “mùa thu ngày 23”, Ngày Nam Bộ kháng chiến mãi mãi vang danh Thành đồng Tổ quốc, hun đúc tinh thần yêu nước; lòng tự hào, tự tôn dân tộc; ý chí bảo vệ nền độc lập, tự do và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc.

Nguyễn Văn Toàn