Kỳ thi mở lối cho đổi thay

Các em học sinh thi vào lớp 10 năm nay là lứa đầu tiên học chương trình giáo dục phổ thông mới

Kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 năm nay là kỳ thi đầu tiên đánh dấu bước chuyển lớn của ngành giáo dục Hải Dương nói riêng và cả nước nói chung sang một giai đoạn mới – kỳ thi của lứa học sinh đầu tiên được đào tạo theo Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018.

Học sinh lứa năm nay đã được học theo chương trình mới ngay từ lớp 6. Sự thay đổi không chỉ nằm ở tên gọi môn học - từ "vật lý" thành "khoa học tự nhiên", từ "lịch sử" thành "lịch sử và địa lý", hay xuất hiện môn mới như “hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp” - mà còn là một cách dạy, cách học mới, một tinh thần mới trong giáo dục.

Học sinh không chỉ học kiến thức, mà còn làm dự án, hoạt động trải nghiệm, học cách phản biện, trình bày và làm việc nhóm. Tư duy “học để thi” được định hướng lại thành “học để phát triển năng lực”. Trong suốt 4 năm THCS, các em đã được làm quen với triết lý giáo dục mới - đề cao năng lực cá nhân, tư duy phản biện, kỹ năng hợp tác và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Học không còn là học thuộc lòng, không còn “đóng khung” trong sách giáo khoa, mà gắn liền với tình huống, với vấn đề thực tế.

Chính vì thế, kỳ thi vào lớp 10 năm nay không thể giống như những năm trước. Ngành giáo dục Hải Dương đã phải tính toán lại từ cách tổ chức thi, đến cách tính điểm. Việc ba môn thi toán, ngữ văn và tiếng Anh đều tính hệ số 1 là một điều chỉnh đáng chú ý, không chỉ nhằm giảm áp lực, mà còn thể hiện triết lý mới là đánh giá năng lực toàn diện, thay vì học lệch để thi.

Nhìn lại cách tổ chức kỳ thi trong những năm trước có thể thấy rằng việc điều chỉnh là cần thiết. Việc nhân đôi hệ số môn toán và ngữ văn khiến nhiều học sinh có xu hướng xem nhẹ môn tiếng Anh. Bên cạnh đó, mức điểm cộng ưu tiên quá cao dẫn đến sự chênh lệch rõ rệt giữa các vùng miền và hoàn cảnh, vô hình trung làm gia tăng khoảng cách trong tiếp cận cơ hội học tập. Năm nay, mức điểm cộng đã được điều chỉnh – giảm bớt nhưng hợp lý hơn, góp phần bảo đảm công bằng trong tuyển sinh. Ngoài ra, điểm khuyến khích dành cho học sinh đạt giải trong các hoạt động văn nghệ, thể thao, nghiên cứu khoa học – nếu được vận dụng đúng cách – có thể trở thành động lực giúp các em không chỉ học tốt mà còn phát triển toàn diện, sống tích cực và phong phú hơn.

Tuy nhiên, có một điều không thay đổi suốt nhiều năm qua, đó là sự lo lắng thái quá của cả xã hội dành cho kỳ thi này. Phụ huynh vẫn thấp thỏm theo từng đợt công bố chỉ tiêu tuyển sinh, học sinh vẫn quay cuồng trong những buổi ôn luyện đến sát ngày thi. Sức “nóng” của kỳ thi vào lớp 10 chưa từng giảm - vì đây là cửa ải đầu tiên thật sự phân luồng, thật sự chọn lọc.

Đó là nghịch lý của một hệ thống chưa thật sự rộng mở: dù chúng ta nói nhiều về hướng nghiệp, về giáo dục phân tầng, nhưng lựa chọn tốt cho học sinh vẫn dồn về vài trường THPT công lập tốp trên. Ai không đủ điểm, nếu không chọn học nghề, thì lại phải nộp học phí cao hơn tại các trường tư. Và bởi vậy, kỳ thi lớp 10 dù đổi mới cỡ nào vẫn là “cuộc chiến” không khoan nhượng của cả phụ huynh lẫn học trò.

Không còn chỉ học để thi, chương trình mới yêu cầu học sinh học để hiểu, để phản biện, để thực hành. Nếu những năm sau, kỳ thi vào lớp 10 không chỉ dừng lại ở kiểm tra ba môn, mà có thể thêm đánh giá năng lực, hoặc tích hợp hoạt động trải nghiệm, thì cũng không quá bất ngờ. Đó là xu hướng tất yếu của một nền giáo dục hiện đại.

Thế hệ học sinh lớp 9 năm nay chính là lứa đầu tiên trưởng thành cùng với quá trình cải cách giáo dục từ nền tảng. Các em sinh năm 2010 – năm mà cả nước bắt đầu triển khai việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo – và giờ đây, chính các em là những người đầu tiên thi theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Dù còn nhiều điều mới mẻ và không tránh khỏi bỡ ngỡ, nhưng kỳ vọng cũng rất lớn. Bởi nếu triển khai tốt từ năm nay, không chỉ các em có cơ hội được tiếp cận một kỳ thi công bằng, khách quan hơn, mà cả hệ thống giáo dục phổ thông cũng sẽ có cơ hội tiến một bước dài, thực chất và bền vững.

Với nhiều người, kỳ thi vào lớp 10 có thể là bước ngoặt quan trọng của cuộc đời. Nhưng với Hải Dương năm 2025, đó còn là câu chuyện của cả một thế hệ đổi mới.

NGUYÊN THẢO