Làm sáng tỏ những bí ẩn của Alexandria cổ đại

Bức tranh khảm sông Nile (khoảng thế kỷ thứ II trước Công nguyên), mô tả những con tàu của Ptolemaic với những người lính trên tàu. Ảnh: THE GUARDIAN

Phát hiện này đã gây phấn khích lớn trong giới khảo cổ, bởi nó cung cấp bằng chứng vật chất hiếm hoi về loại thuyền xa hoa được dùng bởi triều đình giữa bối cảnh Alexandria - một trong những đô thành tráng lệ nhất thời cổ đại, từng nổi tiếng với cung điện nguy nga, đền thờ lộng lẫy và ngọn hải đăng Pharos cao 130m, một trong bảy kỳ quan của thế giới cổ đại. Tất cả những điều này càng khiến việc tìm thấy một di vật xa hoa của triều đình cổ đại trở nên giá trị hơn.

Chiếc thuyền mới được khai quật dài khoảng 35m, rộng 7m và được thiết kế để chứa một gian hàng trung tâm, có cabin trang trí tinh xảo. Nó được phát hiện gần đảo chìm Antirhodos, từng là một phần quan trọng của cảng lớn Portus Magnus ở Alexandria cổ đại.

Trong tác phẩm của mình, nhà sử học Hy Lạp Strabo từng ghi lại về những chiếc thuyền du ngoạn mà giới quý tộc và triều đình Ptolemaic sử dụng: “Những chiếc thuyền này được trang bị xa hoa và được triều đình dùng cho các chuyến du ngoạn, còn đám đông người dân thì xuống thuyền vui chơi, thổi sáo, nhảy múa suốt ngày đêm để dự các lễ hội”. Việc phát hiện một con thuyền thực sự khớp với mô tả ấy lần đầu tiên trong lịch sử khảo cổ học đã làm dấy lên sự phấn khích đặc biệt.

Cuộc khai quật được tiến hành bởi Viện Khảo cổ học Dưới nước châu Âu (IEASM), dưới sự chỉ đạo của nhà khảo cổ hàng hải danh tiếng Franck Goddio. Ông chia sẻ với báo chí: “Đây là lần đầu tiên một con thuyền loại này được tìm thấy tại Ai Cập mặc dù chúng từng xuất hiện trong nhiều nguồn sử liệu và cả các tác phẩm nghệ thuật cổ đại như bức tranh khảm Palestrina”.

Ban đầu nhóm nghiên cứu thậm chí cho rằng, có hai con tàu nằm chồng lên nhau do kiểu kết cấu bất thường. Phần mũi của thuyền phẳng còn đuôi lại bo tròn, một thiết kế phù hợp khi di chuyển trong vùng nước nông của cảng Alexandria thời cổ đại.

Chiếc thuyền nằm ở độ sâu 7m dưới mặt nước và được phủ bởi 1,5m lớp trầm tích. Các thanh gỗ được bảo tồn tốt đến mức có thể thấy rõ kích thước cũng như kỹ thuật đóng tàu tinh vi của người Ai Cập và Hy Lạp thời La Mã. Con thuyền được tìm thấy cách khu vực đền thờ Isis chưa đầy 50m.

Dựa trên vị trí đó, nhà khảo cổ Goddio nhận định nhiều khả năng nó đã chìm trong đợt tàn phá đền khoảng năm 50 sau Công nguyên, một sự kiện do động đất và sóng thần gây ra, vốn từng nhấn chìm toàn bộ khu vực Portus Magnus cùng nhiều công trình nguy nga khác xuống dưới biển.

Một giả thuyết khác cho rằng, con thuyền có thể từng là sà lan thiêng của đền thờ Isis, đóng vai trò trong nghi lễ “navigatio” khi con tàu được trang trí rực rỡ tượng trưng cho chiếc thuyền mặt trời của nữ thần Isis, được đưa ra biển trong các nghi lễ long trọng. Những bức vẽ graffiti bằng tiếng Hy Lạp được tìm thấy gần hiện trường vẫn chưa được giải mã, có thể liên quan đến cộng đồng sử dụng con tàu này.

Theo nhà khảo cổ Goddio, dù nghiên cứu còn đang ở giai đoạn đầu, xác thuyền hứa hẹn sẽ cung cấp nhiều dữ liệu quý giá về đời sống xa hoa, tín ngưỡng và hoạt động giải trí trên các tuyến thủy lộ của Ai Cập thời La Mã. Bằng chứng khảo cổ cụ thể về thuyền du ngoạn từng được nhắc đến trong nhiều văn bản cổ hiện đã xuất hiện, mở ra cơ hội hiểu rõ hơn về giai đoạn phồn vinh này của Alexandria.

Giáo sư Damian Robinson, giám đốc Trung tâm Khảo cổ học Hàng hải Oxford nhận xét: “Đây là một loại tàu chưa từng được tìm thấy trước đây. Chúng ta biết đến chúng qua văn bản và nghệ thuật, nhưng việc có được bằng chứng khảo cổ trực tiếp là điều vô cùng hữu ích”.

Theo quy định của UNESCO, xác tàu sẽ tiếp tục được giữ nguyên dưới nước để đảm bảo sự bảo tồn tự nhiên lâu dài. Chỉ một phần nhỏ khu vực khảo sát đã được khám phá và các cuộc khai quật sẽ còn tiếp tục trong thời gian tới. Giới khảo cổ học kỳ vọng những nghiên cứu mới có thể làm sáng tỏ thêm những bí ẩn của Alexandria cổ, thành phố từng là biểu tượng của tri thức và sự tráng lệ của thế giới Địa Trung Hải.

P.MINH