Làn sóng thách thức mới 'ghé thăm' các nước đang phát triển

Các nước đang phát triển hiện phải đối mặt với làn sóng thách thức mới gồm nạn đói, biến động chính trị và khủng hoảng nợ. Chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine, các lệnh trừng phạt của phương Tây nhằm vào Moscow, cũng như đại dịch COVID-19 đã làm mất đi nguồn thu quan trọng từ du lịch và xuất khẩu của các nước nghèo, theo trang Project Syndicate.

Nạn đói lan rộng

Hiện nay, hàng triệu người dân đang rơi vào cảnh đói nghèo, song tình hình vẫn có thể được cứu vãn. Theo đó, các nhà hoạch định chính sách có nhiều thứ cần phải giải quyết, bắt đầu từ việc kiềm chế giá lương thực tăng cao.

Xung đột Nga-Ukraine đã góp phần làm tăng giá lúa mì lên 67% kể từ đầu năm nay, các lệnh cấm xuất khẩu do các nhà sản xuất lúa mì khác áp đặt cũng khiến giá cả leo thang, cùng với đó là tình trạng thiếu phân bón do nguồn cung từ Belarus và Nga giảm.

Theo Project Syndicate, không có gì bất ngờ khi nạn đói đang có chiều hướng lan rộng. Các quốc gia đầu tiên bị ảnh hưởng là Afghanistan, Congo, Ethiopia, Nigeria, Pakistan, Sudan, Nam Sudan, Syria, Venezuela và Yemen. Tiếp theo đó, các nước phụ thuộc vào ngũ cốc nhập khẩu, chẳng hạn như Djibouti, Lesotho, Mozambique, Burundi, Madagascar, El Salvador, Lebanon, Honduras, Eswatini, Guatemala và Namibia, cũng đã và đang đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng.

Người dân Sri Lanka xếp hàng mua năng lượng trong bối cảnh đất nước vỡ nợ. Ảnh: AFP

Giá lương thực tăng và nạn đói sẽ làm cho bạo loạn và biến động chính trị dễ xảy ra hơn. Ngay cả trước khi xung đột Ukraine bắt đầu, người dân ở Afghanistan, Ethiopia, Somalia, Yemen, Myanmar, Syria và một số nơi khác đã chìm trong khủng hoảng. Vào tháng 3, các cuộc biểu tình quy mô lớn cũng đã nổ ra ở các nước như Cameroon, Ấn Độ, Pakistan, Sri Lanka và Tây Ban Nha.

Tình trạng thiếu hợp tác là nguyên nhân dẫn đến nạn đói và xung đột. Đáng kinh ngạc là dự trữ gạo, lúa mì và ngô toàn cầu - ba mặt hàng chủ lực của thế giới - dường như đang ở mức cao nhất trong lịch sử. Ngay cả dự trữ lúa mì - mặt hàng bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi cuộc xung đột Ukraine - cũng cao hơn nhiều so với mức trong cuộc khủng hoảng giá lương thực 2007-2008.

Khủng hoảng nợ nghiêm trọng, lạm phát gia tăng

Theo Project Syndicate, một cuộc khủng hoảng nợ nghiêm trọng cũng đang có nguy cơ bùng nổ khi nhiều quốc gia thu nhập thấp bị ảnh hưởng do việc giá thực phẩm và nhiên liệu tăng cao, doanh thu du lịch tuột dốc, khả năng tiếp cận thị trường vốn quốc tế bị hạn chế, gián đoạn thương mại và chuỗi cung ứng, lượng kiều hối sụt giảm và dòng người tị nạn tăng vọt.

Nợ của các nước đang phát triển đã tăng lên mức cao nhất trong 50 năm, rơi vào mức khoảng 250% thu nhập của chính phủ. Khoảng 60% các quốc gia đủ điều kiện áp dụng Sáng kiến Hoãn thanh toán nợ của Nhóm G20 liên quan đại dịch cũng đang đối mặt nguy cơ mắc nợ cao.

Hơn nữa, tăng trưởng toàn cầu chậm lại, lạm phát gia tăng, cùng với điều kiện tài chính thắt chặt hơn ở các nước tiên tiến, đang thúc đẩy việc rút vốn khỏi các nền kinh tế đang phát triển, buộc các nước này phá giá tiền tệ và tăng lãi suất.

Theo Chủ tịch Ngân hàng Thế giới David Malpass, “chưa bao giờ có nhiều quốc gia trải qua suy thoái kinh tế cùng một lúc” như hiện tại. Ông Malpass nói thêm rằng các chính sách kích thích kinh tế của các nước phát triển đã khiến vấn đề trở nên tồi tệ hơn, thúc đẩy tăng giá và gia tăng tình trạng bất bình đẳng trên toàn thế giới.

Đâu là giải pháp?

Tìm kiếm một giải pháp toàn cầu cho những vấn đề này hiện là điều quan trọng và vô cùng cấp bách. Trong các cuộc khủng hoảng nợ trước đây, các nước giàu đã sử dụng Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) để gây áp lực điều chỉnh lên các nền kinh tế đang phát triển, cho rằng nhóm này phải tiến hành cải cách trước khi nhận được hỗ trợ.

Tuy nhiên, tình trạng các nền kinh tế thu nhập thấp mắc nợ hiện nay là một vấn đề toàn cầu và nằm ngoài tầm kiểm soát của họ. Theo đó, IMF và WB cần tổng hợp các nguồn lực và hợp tác để giải quyết.

Tin tốt là những cường quốc trong các tổ chức này đã cho thấy tinh thần hợp tác. Ví dụ, vào tháng 8 năm ngoái, IMF đã thông qua gói hỗ trợ tài chính trị giá 650 tỉ USD, giúp các nước chiến đấu với đại dịch. Gói hỗ trợ được cấp dưới dạng tài sản dự trữ quốc tế, có tên Quyền rút vốn đặc biệt (SDR).

Tuy nhiên, vì SDR được phân phối theo hạn ngạch IMF của các nước, nên hầu hết việc phân bổ đã được chuyển đến các nền kinh tế lớn nhất. Tệ hơn nữa, các cổ đông lớn của IMF và WB đã không thể chuyển nguồn lực đến nơi cần nhất. Thay vào đó, để hạn chế khả năng bị tổn thất, họ tiếp tục nhấn mạnh vào các điều kiện vốn cản trở việc triển khai nhanh chóng.

Vì lẽ đó, giờ đây cần phải có một cách tiếp cận chung quyết liệt hơn nữa. Mỹ, Trung Quốc, Nhật, Liên minh châu Âu (EU) và Anh phụ thuộc vào an ninh và sự thịnh vượng toàn cầu. Họ phải cùng hợp tác ngăn chặn nạn đói, xung đột và cuộc khủng hoảng nợ ở các nước đang phát triển - những thứ sẽ đẩy thế giới vào suy thoái.

Họ có thể ngăn chặn nạn đói bằng cách phối hợp hành động để làm dịu thị trường lúa mì toàn cầu và các thị trường ngũ cốc khác, cũng như thực hiện các biện pháp để duy trì hoạt động xuất khẩu. Các nền kinh tế phát triển cũng có thể giảm nguy cơ xung đột bằng cách không sử dụng sự hỗ trợ khẩn cấp của IMF và Ngân hàng Thế giới đi kèm các điều kiện.

Project Syndicate chỉ ra hai yếu tố cốt lõi để quản lý cuộc khủng hoảng ở các nước đang phát triển ngày nay. Thứ nhất, các nước lớn phải kiềm chế những chính sách thương mại, tài khóa và tiền tệ gây ảnh hưởng xấu đến các nền kinh tế đang phát triển. Thứ hai, họ phải sử dụng các nguồn lực tổng hợp của mình trong IMF và WB để hành động nhanh chóng và vô điều kiện nhằm ngăn chặn thảm họa.

Những thách thức mà các nước nghèo phải đối mặt là chưa từng có, nên các nền kinh tế phát triển càng phải tăng cường hợp tác ở mức độ tương đương.

DƯƠNG KHANG