Lan tỏa mô hình nông nghiệp sinh thái tại Việt Nam

Người dân Mường Ảng thu hoạch cà phê Arabica sinh thái.

Từ ngày 19–22/10/2025, tại thành phố Điện Biên, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS) phối hợp với Tổ chức Nghiên cứu và Trao đổi Công nghệ (GRET), Trung tâm Hợp tác Quốc tế về Nghiên cứu Nông nghiệp vì Sự Phát triển (CIRAD) cùng các đối tác quốc tế tổ chức hội thảo tổng kết và chia sẻ kinh nghiệm dự án “Chuyển đổi hệ thống nông nghiệp sinh thái và thực phẩm an toàn (ASSET) tại Việt Nam".

Dự án ASSET do GRET điều phối, CIRAD phụ trách khoa học, được tài trợ bởi Cơ quan Phát triển Pháp (AFD), Liên minh châu Âu (EU) và Quỹ Môi trường Toàn cầu của Pháp (FFEM). Giai đoạn 2020–2025, dự án được triển khai tại Campuchia, Lào, Việt Nam và Myanmar, với mục tiêu thúc đẩy quá trình chuyển đổi hệ thống lương thực – nông nghiệp theo hướng bền vững, an toàn và bao trùm.

GẮN KẾT NGHIÊN CỨU – CHÍNH SÁCH VÀ THỰC TIỄN SẢN XUẤT

Tại Việt Nam, VAAS là cơ quan chủ trì dự án ASSET, phối hợp cùng Viện Chăn nuôi (NIAS), Viện Chiến lược và Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (ISPAE) và các viện thành viên như Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc (NOMAFSI), Viện Nghiên cứu Rau quả (FAVRI) và Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Hệ thống Nông nghiệp (CASRAD).

Dự án tập trung triển khai tại Sơn La và Điện Biên, huy động sự tham gia của các sở ngành, mạng lưới ALiSEA cùng cộng đồng nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp địa phương.

Quang cảnh tồng kế dự án.

Sau 5 năm triển khai, ASSET ghi nhận nhiều kết quả nổi bật, trải rộng từ cấp hoạch định chính sách đến thực tiễn canh tác. Ở tầm chiến lược, dự án đã tổ chức các hoạt động dự báo tương lai, xây dựng Lý thuyết thay đổi (Theory of Change), góp phần hình thành tầm nhìn đến năm 2045 ở cấp quốc gia và năm 2030 ở cấp tỉnh, cùng lộ trình hỗ trợ chuyển đổi phù hợp với điều kiện địa phương.

Ở phương diện thực tiễn, hàng loạt mô hình nông nghiệp sinh thái theo chuỗi “từ trang trại đến thị trường” được thử nghiệm và nhân rộng: xen canh cà phê – mắc ca, nông lâm kết hợp, liên kết trồng trọt – chăn nuôi với trồng cỏ, ủ chua, ủ phân compost; cải thiện quản lý an toàn thực phẩm nguồn gốc động vật tại chợ truyền thống; ứng dụng chuyển đổi số trong tiếp thị và phát triển thương hiệu lãnh thổ gắn với du lịch nông nghiệp. Các hoạt động này giúp tăng cường kết nối giữa sản phẩm sinh thái và hệ thống thực phẩm an toàn, mở ra hướng phát triển mới cho vùng Tây Bắc.

Các diễn đàn, hội thảo chính sách được tổ chức thường xuyên, đóng góp trực tiếp cho Kế hoạch hành động Quốc gia về Chuyển đổi hệ thống lương thực (NAP FST), đồng thời tạo môi trường đối thoại giữa trung ương và địa phương. Nhờ đó, các sáng kiến nông nghiệp sinh thái không chỉ dừng lại ở mô hình thí điểm mà từng bước được lồng ghép vào định hướng phát triển nông nghiệp bền vững của Việt Nam.

Từ góc độ môi trường, các mô hình thí điểm của dự án cho thấy hiệu quả rõ rệt trong kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp hữu cơ, giảm phát thải khí nhà kính, cải thiện sức khỏe đất và hiệu quả sử dụng nước. Việc nhân rộng các thực hành này không chỉ giúp tăng khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu mà còn góp phần định hình phong cách sản xuất mới – thân thiện và có trách nhiệm với thiên nhiên.

CẢI THIỆN SINH KẾ, BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG

Ông Nguyễn Hồng Sơn, Viện trưởng Viện VAAS, cho biết các định hướng lớn của Nhà nước đang tạo hành lang thể chế thuận lợi cho chuyển đổi nông nghiệp. Chiến lược Phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vững 2021–2030, tầm nhìn 2050, cùng Chiến lược Tăng trưởng xanh Quốc gia và NAP FST đều hướng tới nông nghiệp xanh, hữu cơ, tuần hoàn, dựa trên khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Ông Nguyễn Hồng Sơn: "Các định hướng lớn của Nhà nước đang tạo hành lang thể chế thuận lợi cho chuyển đổi nông nghiệp".

Ông Nguyễn Hồng Sơn, Viện trưởng Viện VAAS.

Từ góc nhìn địa phương, ông Lò Văn Cương, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Điện Biên, ghi nhận những chuyển biến tích cực từ khi triển khai dự án. Người dân đã chuyển từ chăn thả tự do sang chăn nuôi quản lý có kiểm soát, trồng cỏ, chế biến và ủ chua thức ăn, xử lý chất thải tốt hơn, hạn chế thả rông gia súc, qua đó góp phần bảo vệ cảnh quan và môi trường sống. Các mô hình nông nghiệp sinh thái – tuần hoàn giúp cải thiện sinh kế, giảm phát thải, nâng cao năng lực cho cán bộ và người dân.

Đại diện GRET, bà Marie-Christine Lebret cho biết dự án ASSET được xây dựng trên niềm tin rằng không một tác nhân nào có thể tự mình chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm. Với vai trò điều phối của GRET và phụ trách khoa học của CIRAD, dự án đã kết nối VAAS, NOMAFSI, ISPAE, mạng lưới ALiSEA cùng các đối tác quốc tế như ILRI, CIAT, Đại học Florence và Đại học Đông Nam. Cách tiếp cận đa bên, đa tác nhân này đã tạo dựng cộng đồng hợp tác rộng lớn giữa các nhà khoa học, tổ chức xã hội, trường đại học, nông dân và khu vực công – tư.

Ông François Roger: "Nông nghiệp sinh thái “không chỉ là những kỹ thuật, mà còn là quá trình đồng kiến tạo",

Ông François Roger, Giám đốc vùng CIRAD Đông Nam Á, khẳng định ASSET đã tăng cường các động lực phát triển vùng, kết nối thực hành nông nghiệp sinh thái với xây dựng thương hiệu lãnh thổ, du lịch trải nghiệm và thương mại điện tử.

"Nông nghiệp sinh thái không chỉ là những kỹ thuật, mà còn là quá trình đồng kiến tạo, đòi hỏi niềm tin, trân trọng tri thức bản địa và sự hợp tác giữa nông dân, hợp tác xã, nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp”, ông François Roger nhấn mạnh.

Đánh giá cao vai trò lãnh đạo của các đối tác Việt Nam, Giám đốc vùng CIRAD Đông Nam Á cam kết sẽ tiếp tục đồng hành với VAAS, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các tỉnh và đối tác trong triển khai Bộ hướng dẫn ASEAN về nông nghiệp sinh thái – một công cụ quan trọng giúp hài hòa chính sách khu vực và lan tỏa các thực hành tốt.

Chu Khôi