Làng cổ vật

Những ai lần đầu tiên đến thôn Châu Thuận Biển sẽ khá bất ngờ, bởi đến bất cứ nhà ngư dân nào cũng bắt gặp chiếc tủ kính xếp đầy cổ vật gốm sứ quý giá được mang về sau những chuyến lặn đánh bắt hải sản.

Nghĩa địa tàu cổ

Các cổ vật gốm sứ chén, bát, đĩa... được ngư dân nhặt được. Ảnh: Nguyễn Ngọc

Thôn Châu Thuận Biển nơi được mệnh danh là “nghĩa địa tàu cổ” hay “làng chài cổ vật”, ngày xưa vốn thuộc thôn Châu Thuận nhưng vì quá rộng nên chính quyền địa phương mới tách ra làm 2 thôn là Châu Thuận Biển và Châu Thuận Nông, dựa vào đặc tính nghề nghiệp của người dân nơi đây.

Nằm lọt thỏm giữa những cánh đồng cát trắng mênh mông, một phía tiếp giáp với vùng phố cổ Thu Xà (Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi) thời xa xưa, còn phía kia tiếp giáp biển. Thôn Châu Thuận Biển mang vẻ hoang sơ, huyền bí.

Cổ vật chen lẫn vỏ ốc biển trưng trong tủ của gia đình một ngư dân ở thôn Châu Thuận Biển. Ảnh: Nguyễn Ngọc

Ở giữa thôn bị biển khoét sâu nên từ lâu, người ta gọi nơi đây là eo biển Vũng Tàu. Các chuyên gia khảo cổ nhận định, từ xưa eo biển này vốn là điểm dừng chân của các đoàn thương thuyền. Trong hải trình xuôi ngược dọc tuyến đường tơ lụa trên biển, các tàu buôn đều từng ghé qua đây để tiếp nước, tránh gió bão, sửa chữa…

Cũng chính vì địa thế hiểm yếu ấy đã khiến vùng biển này trở thành “bẫy tử thần” khi nhiều tàu không may bị giông bão nhấn chìm, để lại hàng hóa, cổ vật. Và đó là lý do đến nay, nhiều người mới hiểu vì sao Châu Thuận Biển lại dày đặc dấu tích tàu đắm, với hàng nghìn cổ vật gốm sứ quý hiếm nằm lại dưới lớp cát biển.

Năm 2012, ngư dân trong làng đã phát hiện tàu cổ đắm với rất nhiều đồ gốm, sứ. Dấu tích khai quật cho thấy tàu bị cháy trước khi chìm, bên trong có những đồng tiền ở niên đại 1264 - 1295. Hay năm 2014, lại thêm một tàu cổ đắm được phát hiện với rất nhiều hiện vật gồm tô, bát, đĩa có niên đại từ đầu thế kỷ 17…

Người ta tính từ trước đến nay, riêng vùng biển xung quanh thôn Châu Thuận Biển có trên 10 chiếc tàu cổ bị đắm được phát hiện. Tàu nhỏ, tàu lớn… thậm chí cả tàu chở hàng men xanh, gốm Chu Đậu… có niên đại trải dài từ thế kỷ 10 đến 18.

Nói ngọn nguồn như thế để thấy rằng, sở dĩ vì sao chuyện ngư dân nhặt được cổ vật về đây trưng bày trong các tủ kính hoặc bỏ lăn lóc trong các góc nhà “nhiều không đếm xuể” - như lời một cán bộ xã Bình Châu nói. Thậm chí với đa phần là người dân làm nghề lặn, những vị trí có cổ vật quý từ các con tàu cổ đắm trên biển, nhiều ngư dân nắm rõ tọa độ, đặc điểm cổ vật dưới tàu. Không chỉ khu vực gần bờ, mà còn cả ở những vùng khơi xa.

Cổ vật đầy nhà

Để minh chứng cho cái nhiều của cổ vật, chúng tôi tới nhà ông Võ Văn Chánh (trú xóm Gành Cả, thôn Châu Thuận Biển) - người được xem là một trong những “nhà sưu tầm nghiệp dư” nổi tiếng trong vùng. Ngôi nhà cấp 4 giản dị nhưng lại khiến khách phương xa choáng ngợp bởi tủ kính trưng bày hàng trăm món đồ gốm sứ cổ: chén, bát, đĩa, bình… mỗi món đều có niên đại khác nhau.

Anh Nguyễn Nam người dẫn chúng tôi đi cho biết, cổ vật trong tủ ở đây của ông Chánh chỉ là những món hàng như hũ da trâu, chén, dĩa có niên đại khoảng 300 năm... để chơi cho vui chứ những cái có giá trị đã cất kỹ hết, không trưng bày ở đây. “Ông Chánh là người nổi tiếng ở vùng này, cổ vật của ổng có nhiều loại khác nhau lắm. Có loại độc bản trị giá đến cả tỷ đồng. Dân chơi đồ cổ thèm thuồng lắm nhưng ổng nhất định không bán”, anh Nam nói.

Theo lời ông Chánh, đa số những loại cổ vật ông có được nhờ thâm niên mấy chục năm làm nghề lặn. Cổ vật nhiều lắm, nhưng những cái trưng ra đây toàn đồ “thường thường bậc trung” thôi. Mấy cái độc bản quý giá thì cất kỹ rồi. Bán thì dễ lắm, người ta hỏi miết, nhưng tôi không bán.

“Hồi trước mình đi lặn bắt hải sâm, bắt cá, khi gặp chén, bát hoặc ly, bình... lượm về trưng trong nhà cho vui. Có những chiếc chén tôi mang ra làm chén ăn cơm hàng ngày. Đến khi dân buôn cổ vật tìm về ngã giá hàng chục triệu, tôi mới giật mình nhận ra mình đang ăn cơm bằng… cổ vật”, ông Chánh bộc bạch.

Cạnh đó, nhà ông Nguyễn Cảnh - một ngư dân khác trong thôn, căn phòng khách nhà ông cũng như một “bảo tàng thu nhỏ” với hàng trăm món gốm cổ xếp kín trong tủ. Khi được hỏi món nào đáng giá nhất, ông trân trọng lấy ra chiếc đĩa men xanh in hình hoa lá, đường kính chừng 25 cm, nhẹ nhàng đặt lên bàn. “Đây là gốm Chu Đậu, khoảng thế kỷ 15, tôi nhặt được cách đây 15 năm trước trong lúc lặn gần bờ bắt hải sản”, ông Cảnh nói.

Câu chuyện tương tự cũng lặp lại khi chúng tôi đến nhà anh Trương Tràng (trú thôn Châu Thuận Biển) trong tủ kính là bộ sưu tập khoảng 300 đồ gốm sứ các loại, sản xuất từ thế kỷ 15 đến 17. Trong đó, có nhiều cổ vật đã giám định có giá trị cao như những chiếc chén, dĩa được làm từ gốm Chu Đậu có niên đại hơn 500 năm hay những chiếc chum, lọ hoa, tráp đựng phấn với niên đại 300 - 500 năm.

Cầm trên tay chiếc dĩa men xanh trắng, bên trong họa tiết cá chép hóa rồng, anh Tràng cho biết, cái này có niên đại từ thế kỷ 17. Chiếc đĩa này được anh đổi bằng 4 can dầu máy, trị giá 4 triệu đồng. “Cách đây chục năm, gần như nhà nào trong thôn cũng có vài ba chục món gốm sứ cổ. Đơn giản vì ngày nào họ cũng lặn, gặp thì nhặt. Người biết thì giữ lại, người không biết thì đem bán rẻ, thậm chí làm vỡ trong sinh hoạt thường ngày”, anh Tràng chia sẻ.

Tiến sĩ Đoàn Ngọc Khôi - Phó giám đốc Bảo tàng Quảng Ngãi nhận định vùng biển thôn Châu Thuận Biển ngày xưa vốn là nơi giao thương rất đông đúc, trung chuyển hàng hóa, tránh gió bão, tiếp nước ngọt trên con đường gốm sứ, tơ lụa trên biển. “Khi tàu vào đây có thể bị gió bão đánh chìm hoặc có tàu bị hỏa hoạn nên toàn bộ hàng hóa, gốm sứ, tơ lụa bị đánh chìm theo. Đó cũng là nguyên nhân vì sao trong thời gian qua phát hiện nhiều tàu cổ bị đắm ở đây và cũng là nguyên nhân vì sao người dân ở đây sở hữu nhiều cổ vật như vậy”, ông Khôi nói.

NGUYỄN NGỌC