Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc với Báo Thanh Niên trong những năm 1925-1927

Chủ tịch Hồ Chí Minh làm việc tại chiến khu Việt Bắc trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Ảnh tư liệu TTXVN

Tháng 6-1925, Hội Việt Nam cách mạng thanh niên ra đời. Chương trình, điều lệ và mục đích của Hội được xác định là: làm cách mạng dân tộc (đập tan bọn Pháp giành lại độc lập cho xứ sở), sau đó làm cách mạng thế giới (lật đổ chủ nghĩa đế quốc và thực hiện chủ nghĩa cộng sản. Người đã sáng lập và trực tiếp chỉ đạo tờ báo Thanh Niên, cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam cách mạng thanh niên lúc bấy giờ.

Trong thời gian hoạt động ở Quảng Châu, Nguyễn Ái Quốc đã mở các lớp huấn luyện cách mạng cho những thanh niên yêu nước được bí mật đưa từ Việt Nam sang.

Báo Thanh Niên ra đời đã kịp thời truyền bá chủ nghĩa Mác- Lênin, bồi dưỡng phương pháp đấu tranh cho đội ngũ cán bộ đầu tiên của cách mạng Việt Nam.

Báo được in bằng chữ quốc ngữ, riêng tên báo được viết song hành bằng chữ Hán và chữ Việt. Báo in trên khổ giấy học trò 13x19cm và 18x24cm, được viết bằng bút mực trên giấy sáp. Ban đầu mỗi số có 2 trang, sau đó tăng lên 4 trang, số đặc biệt 5 trang. Mỗi trang chia thành 2 cột, mỗi cột có từ 23 đến 26 dòng.

Báo xuất bản một tuần một số, mỗi số khoảng 100 bản, tuy nhiên có những thời kỳ xuất bản khá linh hoạt cả về thời gian và số lượng bản do điều kiện thực tiễn. Hoạt động của Báo đã được Nguyễn Ái Quốc trình bày trong Báo cáo gửi Quốc tế Cộng sản ngày 3/6/1926: Ở đây chúng tôi xuất bản tờ báo hàng tuần Thanh Niên.

Tờ tuần báo do Nguyễn Ái Quốc sáng lập là tờ báo đầu tiên trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam. Trên những ấn bản ban đầu, số mục, số bài rất ít, nội dung mỗi bài thường rất ngắn gọn. Sau này, báo dần bổ sung thêm các chuyên mục quan trọng như Lý luận cách mạng (giới thiệu học thuyết Mác - Lênin, cách mạng vô sản, đấu tranh giai cấp); Tin tức quốc tế (giới thiệu các phong trào công nhân ở Trung Quốc, Liên Xô và các nước thuộc địa); Phong trào Việt Nam (đưa tin các cuộc đấu tranh của nông dân, công nhân trong nước); Giáo dục thanh niên (kêu gọi thanh niên từ bỏ lối sống thực dân phong kiến, học tập, rèn luyện đạo đức cách mạng).

Thời gian đầu, Ban Biên tập gồm: Nguyễn Ái Quốc, Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu… sau đó có những thay đổi do yêu cầu của công việc. Nguyễn Ái Quốc là cây bút chủ chốt của tờ báo với những bút danh khác nhau như: Ng. Ái Quốc, NAQ, Q, đặc biệt bút danh Z.A.C thường xuất hiện ở những số báo có nội dung quan trọng.

Trong số báo đầu tiên ngày 21/6/1925, bài viết nổi bật "Báo cáo vắn tắt về tình hình thế giới và Đông Dương" đã trình bày mục tiêu đấu tranh cách mạng, kêu gọi thanh niên giác ngộ, học tập lý luận cách mạng và tham gia vào phong trào giải phóng dân tộc.

Trong quá trình bồi dưỡng, huấn luyện cán bộ cách mạng, những bài giảng của Nguyễn Ái Quốc được tập hợp in thành cuốn sách “Đường cách mệnh”. Cuốn sách đã trình bày căn bản, hệ thống những quan điểm lý luận của học thuyết Mác - Lênin về cách mạng vô sản. Tài liệu này được coi là kim chỉ nam cho hành động của thanh niên yêu nước Việt Nam lúc bấy giờ.

Những nội dung căn cốt trong các bài giảng của Nguyễn Ái Quốc được lần lượt giới thiệu trên các số báo Thanh Niên khi đó. Cách viết của Người rất ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu và dễ vận dụng. Chẳng hạn nói về đấu tranh cách mạng, Người giải thích: “Cách mệnh là phá cái cũ đổi ra cái mới. Cách mệnh là làm cho người khốn nạn được sung sướng, người nô lệ được tự do… Cách mệnh là việc chung của cả dân chúng, chớ không phải việc một hai người…”.

Người chỉ rõ yêu cầu cấp thiết của cách mạng Việt Nam là đoàn kết mọi lực lượng xây dựng tổ chức, lãnh đạo quần chúng đấu tranh. Đoàn kết là yếu tố quyết định sự thành, bại của cách mạng. “Để dẫn dắt nhân dân làm một sự nghiệp vĩ đại cần có một sức lãnh đạo, sức lãnh đạo đó không phải có một vài người thôi, mà phát sinh từ hiệp lực của hàng vạn người… Sự nghiệp cách mạng lớn lắm. Những người cách mạng phải đoàn kết với nhau để thực hiện sự nghiệp đó. Người mình đã làm cách mạng nhiều năm rồi mà chưa thành công bởi vì thiếu đoàn kết với nhau”.

Từ số đăng tải đầu tiên 21/6/1925 đến tháng 4-1927, Báo Thanh Niên hoạt động dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Nguyễn Ái Quốc, xuất bản được 88 số.

Trong các số trên, tin, bài tập trung đăng tải những nội dung giáo dục lòng yêu nước, tố cáo tội ác của đế quốc Pháp xâm lược và tay sai phản động, giới thiệu Cách mạng Tháng Mười và nước Nga Xô viết.

Khu vực trưng bày hình ảnh, tư liệu về Báo Thanh Niên tại Quảng Châu (Trung Quốc). Ảnh: Hoàng Hưng

Điều đặc biệt ở chỗ, những nội dung lý luận phức tạp đều được Nguyễn Ái Quốc trình bày trên báo rất giản dị, phù hợp với nhận thức của nhân dân lao động lúc bấy giờ. Giải thích về mục tiêu, bản chất và sự cần thiết phải tiến hành cách mạng, trên Báo Thanh Niên số 2, ngày 28/6/1925, Người viết: Cách mệnh là sự biến đổi xấu thành tốt, đó là căn nguyên của mọi hoạt động, nhờ đó mà một dân tộc bị áp bức được giải phóng, trở nên giàu mạnh. Lịch sử các nước đã dạy chúng ta rằng chỉ bằng con đường cách mệnh thì mới có thể tiến tới hình thành được một chính thể có nền giáo dục, công nghiệp, tổ chức phục vụ xã hội tốt đẹp hơn.

Bài đăng trên báo số 5 (khoảng tháng 7-1925), Người giải thích cho giai cấp công, nông và người lao động Việt Nam thời kỳ đó hiểu rõ bản chất của giai cấp tư sản, kẻ bóc lột giá trị thặng dư từ lao động: Tư bản là những người có tiền bạc, ruộng đất, nhà máy, cửa hiệu… nhưng họ không làm việc. Họ bắt công nhân làm thuê rồi lấy tiền lời; bọn tư bản là kẻ hút máu người lao động bằng cái vòi gọi là lợi nhuận.

Trên ấn bản số 9 (khoảng tháng 9, 10-1925), Người luận giải việc cần thiết phải có một chính đảng vô sản, về vai trò lãnh đạo của đảng cộng sản đối với công cuộc giải phóng dân tộc, rất giản dị mà sâu sắc: “Có cách mệnh mà không có Đảng như người đi đêm không đèn. Có Đảng mà không thật là cách mệnh thì như người mù dắt người mù.”

“Đảng không phải là một nhóm người lo cho mình, mà là một tổ chức hy sinh cho dân, cho nước”.

Trên số báo 61 ra ngày 19/7/1926, Người khẳng định: Chỉ có Đảng Cộng sản mới đem lại tự do, hạnh phúc cho nhân dân Việt Nam.

Trong số báo 63 ngày 3/10/1926, Nguyễn Ái Quốc kêu gọi đồng bào đấu tranh, rất giản dị mà thống thiết: Đồng bào ơi! Quyền tự do là giời cho mình, người mà không được tự do thà rằng chết, tỉnh dậy đập vỡ cái lồng tây nó nhốt người mình đi. Đồng bào ơi! Cam chịu như gà như lợn mà hay sao? … nếu là người thì thế nào cũng kiếm cách phá lồng mà ra.

Tháng 6-1927, Nguyễn Ái Quốc trở lại Liên Xô để hoạt động. Báo Thanh Niên chuyển sang in ở Hồng Kông, do Tổng bộ Hội Thanh niên đảm nhiệm. Từ số 89 trở đi, Báo Thanh Niên đăng tải những nội dung về nguyên lý xây dựng đảng kiểu mới, nhu cầu thành lập chính đảng ở nước ta, phương hướng phát triển của cuộc vận động giải phóng dân tộc ở Việt Nam. Báo Thanh Niên tiếp tục hoạt động đến tháng 2-1930, ấn hành tổng cộng được 208 số.

Bằng nhiều con đường khác nhau, Báo Thanh Niên được bí mật chuyển về trong nước. Các tầng lớp nhân dân hăng hái tìm đọc, có bài được truyền tay nhau chép lại nhiều lần. Nhờ đó tư tưởng cách mạng được truyền bá sâu rộng trong các tầng lớp nhân dân, nhất là phong trào công nhân và phong trào yêu nước, góp phần quan trọng vào việc chuẩn bị tư tưởng, chính trị, tổ chức cho sự ra đời của chính đảng vô sản ở Việt Nam đầu năm 1930.

Trong một thời gian không dài, Báo Thanh Niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập và chỉ đạo đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình. Tôn chỉ, mục đích, nội dung và hiệu quả thông tin, tuyên truyền, giáo dục của tờ báo cách mạng đầu tiên đã để lại những kinh nghiệm và bài học quý báu trong việc xây dựng nền móng quan trọng cho báo chí của cách mạng Việt Nam ở những giai đoạn sau này.

PGS.TS Đỗ Hồng Thái