Lào Cai: Cơ chế nào để đấu giá khai thác 100.000m³ cát vàng sau lũ?

Hơn 10 vạn khối cát vàng xuất hiện sau cơn lũ

Đầu tháng 10/2025, do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 10 (Bualoi) gây mưa lớn làm ngập úng, nước lũ ập về thôn Làng Chút, xã Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, nhấn chìm khoảng 30 ngôi nhà, làm sập và hư hỏng nhiều công trình.

Khi nước rút, lớp cát sỏi dày 2 - 3m phủ kín mái nhà, bồi lấp ruộng vườn, chặn một số đoạn dòng chảy của suối.

Theo thống kê bước đầu của địa phương, khối lượng cát còn lại sau khi dùng để đắp đê tạm ước hơn 100.000 m³ – con số được đánh giá là “lớn nhất từ trước đến nay” trên địa bàn xã.

Trước "món lộc trời" này, chính quyền địa phương đã nhanh chóng đề xuất phương án bán đấu giá để thu về nguồn kinh phí, đầu tư xây dựng đường sá, trường học, phục vụ đời sống dân sinh.

Người dân và chính quyền xã Văn Bàn đang sử dụng một phần cát trôi dạt vào để gia cố, ngăn dòng nước suối tràn vào nhà (Ảnh: Bùi Công Hải/Nhân Dân)

Theo đó, UBND xã Văn Bàn cho biết đã làm việc với Sở Tài nguyên và Môi trường và Sở Tài chính tỉnh Lào Cai để khảo sát, kiểm đếm, đồng thời thống nhất phương án giao UBND tỉnh Lào Cai tổ chức đấu giá công khai theo quy định.

Địa phương cũng thiết lập ba điểm tập kết, tổ kiểm tra, giám sát, lắp camera 24/24 tại các vị trí khai thác – tập kết để bảo đảm minh bạch và phòng ngừa thất thoát.

Sự xuất hiện đột ngột của khối tài sản khổng lồ này đã đặt ra một bài toán pháp lý phức tạp. Đây là "tài sản vô chủ" hay "khoáng sản"? Ai có thẩm quyền xử lý? Và quy trình để "bán đấu giá" phải tuân thủ những bước nào? Liệu đề xuất xin "cơ chế đặc thù" của địa phương để rút gọn thủ tục có khả thi?

Thạc sĩ, Luật sư Nguyễn Đức Hùng (Giám đốc Công ty Luật TNHH Thiện Duyên - Đoàn luật sư thành phố Hà Nội)

Để làm rõ những nút thắt pháp lý này, Báo Pháp luật Việt Nam đã có cuộc trao đổi với Thạc sĩ, Luật sư Nguyễn Đức Hùng (Giám đốc Công ty Luật TNHH Thiện Duyên - Đoàn luật sư thành phố Hà Nội) để phân tích chi tiết các quy định của pháp luật.

Tài sản "vô chủ" hay "khoáng sản"?

Luật sư Nguyễn Đức Hùng cho biết, nhiều người có thể nghĩ rằng, hơn 100.000 m³ cát ở Văn Bàn do lũ lụt bồi đắp là "tài sản trôi dạt" hay "tài sản vô chủ", tuy nhiên, dưới góc độ pháp luật, cách phân loại này là không chính xác.

Luật sư Hùng phân tích, trước hết cần làm rõ định nghĩa "tài sản vô chủ". Theo khoản 1 Điều 228 Bộ luật Dân sự năm 2015: "Tài sản vô chủ là tài sản mà chủ sở hữu đã từ bỏ quyền sở hữu đối với tài sản đó".

Quy trình xử lý tài sản vô chủ (nếu là động sản) là người phát hiện phải thông báo hoặc giao nộp cho UBND hoặc công an cấp xã. Sau 01 năm thông báo công khai mà không tìm được chủ sở hữu, quyền sở hữu sẽ thuộc về người phát hiện.

Rõ ràng, hơn 100.000 m³ cát vàng bồi lấp tự nhiên do thiên tai không phải là tài sản "bị chủ sở hữu từ bỏ".

Luật sư Hùng khẳng định, khối cát này phải được xác định là "khoáng sản".

Theo khoản 13 Điều 2 Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024: “Khoáng sản là khoáng vật, khoáng chất có ích được tích tụ tự nhiên ở thể rắn, thể lỏng, thể khí tồn tại trong lòng đất, trên mặt đất, bao gồm cả khoáng vật, khoáng chất ở bãi thải của mỏ”.

Cụ thể hơn, cát được xếp vào danh mục khoáng sản nhóm IV, tức là khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường.

Người dân và chính quyền xã Văn Bàn huy động máy móc, trang thiết bị để sử dụng một phần cát trôi dạt sau lũ để gia cố, ngăn dòng nước suối tràn vào khu vực dân cư (Ảnh: Bùi Công Hải/Nhân Dân)

Từ việc phân loại này, Luật sư Hùng kết luận: "Theo các quy định nêu trên, khoảng hơn 100.000 m³ cát vàng tự nhiên tồn đọng ở Thôn Làng Chút, xã Văn Bàn, tỉnh Lào Cai được xác định là ‘khoáng sản’, không phải là tài sản vô chủ".

Việc xác định đây là khoáng sản mang ý nghĩa pháp lý vô cùng quan trọng. Nó không còn là tài sản có thể thuộc về cá nhân người phát hiện, mà theo Điều 53 Hiến pháp 2013, đây là tài sản công.

Luật sư Hùng nhấn mạnh: "Tài nguyên khoáng sản này sẽ do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công, thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý".

Do đó, mọi hoạt động khai thác, xử lý khối cát này bắt buộc phải tuân thủ Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024. Như vậy, đây là tài nguyên quốc gia, và mọi thủ tục tiếp theo phải đi theo con đường quản lý khoáng sản, chứ không phải thủ tục tìm chủ sở hữu tài sản.

Đấu giá là bắt buộc, thẩm quyền thuộc về tỉnh

Luật sư Nguyễn Đức Hùng cho biết, đề xuất đấu giá của địa phương là hoàn toàn đúng về mặt chủ trương. Cả hai bộ luật chuyên ngành đều quy định rõ điều này.

Khoản 1 Điều 100 Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024 quy định đấu giá quyền khai thác khoáng sản thực hiện ở các khu vực, bao gồm cả "khai thác khoáng sản nhóm IV". Song song đó, điểm l khoản 1 Điều 4 Luật Đấu giá tài sản năm 2016 cũng nêu rõ tài sản phải bán thông qua đấu giá bao gồm "quyền khai thác khoáng sản".

"Theo quy định nêu trên, cát vàng thuộc danh mục khoáng sản nhóm IV nên muốn đưa vào khai thác thì phải thực hiện thủ tục đấu giá quyền khai thác khoáng sản... Do đó, đề xuất của UBND xã Văn Bàn... là hoàn toàn đúng quy định pháp luật", Luật sư Hùng nhận định.

Sau khi nước lũ rút để lộ ra lớp cát dày từ 2 -3m phủ kín lên nhà cửa, ruộng vườn của người dân làng Chút, xã Văn Bàn, tỉnh Lào Cao (Ảnh: Bùi Công Hải/Nhân Dân)

Tuy nhiên, mấu chốt nằm ở thẩm quyền tổ chức. Luật sư Hùng chỉ rõ: "Cơ quan có thẩm quyền tổ chức đấu giá quyền khai thác khoáng sản đối với cát vàng... là UBND tỉnh Lào Cai, [không phải] UBND xã Văn Bàn".

Điều này được quy định tại khoản 2 Điều 101 Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024, giao thẩm quyền này cho Bộ Tài nguyên và Môi trường hoặc UBND cấp tỉnh.

Vai trò của UBND xã Văn Bàn trong trường hợp này chỉ có quyền đề xuất phương án này "khi trong nội dung Quy chế phối hợp giữa các địa phương do UBND tỉnh Lào Cai ban hành có quy định về việc này".

Để khai thác cần "cơ chế đặc thù"

Theo luật sư Hùng, do khối cát này (hơn 100.000 m³) thuộc khoáng sản nhóm IV, nên quy trình xử lý đã được rút gọn một bước quan trọng.

Theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 73 Luật Địa chất và Khoáng sản 2024, việc khai thác khoáng sản nhóm IV sẽ "Không phải thực hiện thủ tục cấp giấy phép thăm dò khoáng sản". Đây là một lợi thế lớn, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí so với các khoáng sản nhóm I, II, III.

Tuy nhiên, không cần "thăm dò" không có nghĩa là được khai thác ngay. Quy trình chuẩn, theo Luật sư Hùng, vẫn bao gồm 4 bước: Tổ chức đấu giá quyền khai thác khoáng sản (do UBND tỉnh thực hiện); Tiến hành khảo sát, đánh giá thông tin chung (do tổ chức, cá nhân trúng đấu giá thực hiện); Xin cấp Giấy phép khai thác khoáng sản nhóm IV; Tiến hành khai thác.

Những lớp cát hiện ra sau lũ được chính quyền và người dân phối hợp tận dụng để gia cố bờ suối chắn nước tràn vào khu vực dân cư (Ảnh: Bùi Công Hải/Nhân Dân)

Ở bước thứ hai, "khảo sát, đánh giá", là một quy trình kỹ thuật phức tạp, đòi hỏi đơn vị trúng đấu giá phải "đo đạc, thành lập bản đồ địa hình", "thi công công trình địa chất (vết lộ, hố, giếng hoặc khoan)", "lấy, gia công mẫu", "phân tích mẫu".... Kết quả này sau đó phải được Sở Tài nguyên và Môi trường xác nhận.

Đây chính là lý do khiến chính quyền địa phương xin "cơ chế đặc thù".

Bản thân Luật sư Hùng cũng thừa nhận: "đây là sự việc hy hữu, hiếm khi xảy ra, và pháp luật cũng chưa có các quy định trực tiếp điều chỉnh một cách rõ ràng và cụ thể". Việc một khối lượng khoáng sản khổng lồ "lộ thiên" hoàn toàn sau thiên tai là tình huống pháp luật chưa dự liệu chi tiết.

Do đó, Luật sư Hùng cho rằng: "việc chính quyền địa phương xin ‘cơ chế đặc thù’ để giải quyết tình huống này cũng là điều cần thiết, để có thể giải quyết nhanh chóng, sớm ổn định cuộc sống cho người dân, cũng như tránh thất thoát lãng phí nguồn tài nguyên".

Một "cơ chế đặc thù" có thể là việc rút gọn quy trình khảo sát, đánh giá, hoặc quan trọng hơn là miễn trừ đánh giá tác động môi trường (ĐTM). Về vấn đề này, luật sư cho biết luật cũng đã có dự liệu. Nếu việc khai thác cát vàng nhằm mục đích phục vụ các công trình khẩn cấp (như khắc phục thiên tai, dự án đầu tư công khẩn cấp, công trình quan trọng quốc gia...) thì không phải thực hiện thủ tục thẩm định ĐTM. Nếu chỉ khai thác thương mại thông thường thì vẫn bắt buộc phải có ĐTM. Đây có thể là "lối mở" pháp lý cho đề xuất của địa phương.

Tiền thu được sẽ về đâu?

Luật sư Hùng cho biết, về nguyên tắc, tiền thu được từ cấp quyền khai thác khoáng sản là một khoản thu ngân sách nhà nước và sẽ được nộp vào "ngân sách địa phương".

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là xã Văn Bàn sẽ không được hưởng lợi. Luật sư Hùng trích dẫn điểm then chốt tại điểm a khoản 1 Điều 8 Luật Địa chất và Khoáng sản 2024: "Địa phương nơi có khoáng sản được khai thác được Nhà nước điều tiết khoản thu từ hoạt động khai thác khoáng sản để hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội theo quy định của pháp luật về ngân sách nhà nước".

Như vậy, pháp luật đã đảm bảo quyền lợi cho địa phương nơi có tài nguyên.

"Do đó, đề xuất của UBND xã Văn Bàn, tỉnh Lào Cai về việc dùng tiền bán cát để ‘đầu tư xây dựng đường sá, trường học’ tại địa phương là phù hợp với các quy định...".

Văn Hùng