Lào Cai tháo gỡ khó khăn về nguyên liệu cho các doanh nghiệp chế biến khoáng sản

Lào Cai là một trong những địa phương có trữ lượng khoáng sản lớn nhất cả nước. Những năm qua, công nghiệp khai khoáng và chế biến đã trở thành ngành kinh tế quan trọng, đóng góp trên 60% giá trị sản xuất công nghiệp toàn tỉnh, giải quyết việc làm ổn định cho hàng vạn lao động. Tuy nhiên, trong bối cảnh mới, hoạt động khai thác và chế biến khoáng sản đối diện nhiều khó khăn, đòi hỏi giải pháp tháo gỡ kịp thời để bảo đảm nguyên liệu cho các nhà máy và duy trì tăng trưởng công nghiệp.

Hiện trên địa bàn tỉnh có 23 dự án mỏ được cấp phép khai thác, trong đó có 12 mỏ apatit, 3 mỏ đồng, 4 mỏ sắt, 2 mỏ graphit, 1 mỏ secpentin và 1 dự án nước khoáng nóng. Dù vậy, chỉ khoảng 13 dự án đang hoạt động ổn định; số còn lại hoặc tạm dừng, hoặc gặp vướng mắc trong giải phóng mặt bằng, thủ tục pháp lý hay khó khăn về tài chính.

Trong lĩnh vực khai thác apatit - nguồn nguyên liệu quan trọng cho sản xuất phân bón, hóa chất và luyện kim - tình trạng thiếu hụt quặng loại III ngày càng rõ rệt. Công ty TNHH MTV Apatit Việt Nam dự kiến năm 2025 sẽ sản xuất được khoảng 1 triệu tấn quặng tuyển, chỉ đạt 73% công suất thiết kế. Từ năm 2026 trở đi, nguồn cung apatit loại III ước thiếu khoảng 3 triệu tấn/năm, đe dọa trực tiếp hoạt động của các nhà máy tuyển tại Tằng Loỏng và Cam Đường.

Ông Đặng Tiến Đức, Phó Giám đốc Công ty TNHH Một thành viên hóa chất Đức Giang Lào Cai cho biết: Sản phẩm của nhà máy phục vụ cho 70% nhu cầu trong nước, số còn lại dành xuất khẩu. Để đảm bảo đủ nguồn nguyên liệu quặng phục vụ sản xuất hơn 210 nghìn tấn phân bón các loại từ nay đến cuối năm 2025, Công ty TNHH Một thành viên hóa chất Đức Giang Lào Cai có giải pháp nhập khẩu quặng apatit từ nước ngoài.

Ông Đặng Tiến Đức, Phó Giám đốc Công ty TNHH Một thành viên hóa chất Đức Giang Lào Cai cho biết: Khó khăn của công ty thời gian qua là thiếu nguyên liệu sản xuất. Công ty đã khắc phục, bằng cách nhập khẩu quặng từ Ai Cập để sản xuất bù đắp lượng thiếu hụt. Từ giờ đến đến cuối năm, chúng tôi lên kế hoạch mỗi tháng nhập 50 nghìn tấn quặng Apatit loại 1".

Không chỉ apatit, nhiều dự án đồng, sắt cũng đứng trước nguy cơ đình trệ. Ông Đoàn Vũ Long, Phó Giám đốc Chi nhánh Luyện đồng Lào Cai cho biết: Sản lượng khai thác tại mỏ đồng Sin Quyền giảm, khiến việc cung cấp tinh quặng cho 2 nhà máy tại Chi nhánh Luyện đồng Lào Cai cũng giảm khoảng 25%. Để duy trì hoạt động sản xuất, đơn vị sẽ phải mua thêm 50 nghìn tấn quặng bên ngoài. Do phải vận chuyển xa khiến chi phí sản xuất sẽ bị đội lên, ảnh hưởng không nhỏ tới các chỉ tiêu sản xuất, kinh doanh của nhà máy.

Ông Đoàn Vũ Long, Phó Giám đốc Chi nhánh Luyện đồng Lào Cai thông tin:Trước những khó khăn về nguyên liệu từ mỏ Sin Quyền, chúng tôi phải mua thêm tinh quặng mỏ đồng Núi Pháo để bù vào; sử dụng tinh quặng mua ngoài phối trộn với tinh quặng đang sử dụng đạt được chỉ tiêu kinh tế, kỹ thuật. Việc đa dạng hóa nguồn nguyên liệu và sử dụng phối trộn linh hoạt mới đáp ứng đủ nhu cầu sản xuất.

Nếu không có giải pháp kịp thời, nhiều doanh nghiệp có thể phải cắt giảm sản xuất, ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng nguyên liệu cho các ngành công nghiệp hóa chất, phân bón, luyện kim trên địa bàn.

Qua rà soát, hầu hết các dự án đều gặp khó trong khâu giải phóng mặt bằng. Đơn cử, tại Khai trường 19 (Công ty Apatit Việt Nam), hàng chục hộ dân tranh chấp đất đai, chưa đồng thuận với phương án bồi thường khiến dự án đình trệ từ cuối năm 2024.

Tại Khai trường Cam Đường 2, khoảng 2,9 ha đã giải phóng mặt bằng từ trước nhưng người dân vẫn xâm canh, chưa bàn giao; thêm 7,3 ha đất trùng với dự án khác đã hết hạn khai thác nhưng chưa thu hồi.

Tương tự, Khai trường Mỏ Cóc 1, Ngòi Đum - Đông Hồ hay Khai trường 32 (Làng Cáng 2) đều tồn tại nhiều hộ dân không nhận bồi thường, yêu cầu thêm đất tái định cư, hoặc khởi kiện doanh nghiệp và chính quyền. Những tranh chấp, khiếu kiện kéo dài làm chậm tiến độ bàn giao đất, ảnh hưởng trực tiếp đến kế hoạch sản xuất.

Đáng chú ý, tại một số dự án, hồ sơ giải phóng mặt bằng thực hiện từ nhiều năm trước nhưng chưa đầy đủ về tọa độ, quản lý đất thiếu chặt chẽ, dẫn tới tình trạng xâm lấn, tái canh tác. Điều này khiến doanh nghiệp vừa phải lo sản xuất, vừa mất nhiều thời gian, chi phí xử lý tranh chấp, gây áp lực lớn về tài chính.

Cụ thể, UBND tỉnh đã tổ chức các hội nghị gặp gỡ, đối thoại trực tiếp với doanh nghiệp, qua đó nắm bắt kịp thời vướng mắc và chỉ đạo các sở, ngành, địa phương phối hợp xử lý. Nhiều văn bản chỉ đạo đã được ban hành, như Công văn số 1572/UBND-KTN ngày 14/5/2025 về việc rà soát quy hoạch, đảm bảo cấp phép khai thác hợp lý; Công văn số 1854/UBND-KT ngày 2/6/2025 về việc đẩy nhanh tiến độ thẩm định, phê duyệt các thủ tục đất đai, tạo quỹ đất sạch cho doanh nghiệp; hay Công văn số 2099/UBND-CN ngày 20/6/2025 về việc tăng cường phối hợp trong giải phóng mặt bằng các dự án khai thác, chế biến sâu khoáng sản.

Trong công tác giải phóng mặt bằng, UBND tỉnh chỉ đạo các địa phương chủ động thành lập các tổ công tác, trực tiếp xuống cơ sở vận động, tuyên truyền, tạo sự đồng thuận của người dân. Nhiều địa phương đã đạt kết quả tích cực, điển hình như xã Bảo Thắng đã bàn giao hơn 50 ha mặt bằng sạch cho các doanh nghiệp triển khai dự án nhà máy luyện kim và khu chế biến sâu. Xã Văn Bàn hoàn thành giải phóng trên 30 ha đất phục vụ mở rộng mỏ khai thác, bảo đảm tiến độ bàn giao cho nhà đầu tư.

Đặc biệt, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã ký Quyết định 934/QĐ-TTg về việc bổ sung khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản thuộc thẩm quyền cấp phép của Bộ Nông nghiệp và Môi trường tại Bát Xát và thành phố Lào Cai (cũ). Đây là điều kiện để các nhà máy chế biến sâu khoảng sản đảm bảo kế hoạch sản xuất trong năm 2025.

Việc tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp khai thác khoáng sản, nhất là các đơn vị cung cấp nguyên liệu cho nhà máy sản xuất, đóng vai trò then chốt, nhằm đảm bảo sản xuất ổn định, góp phần đưa giá trị sản xuất công nghiệp toàn tỉnh cán mốc 80.000 tỷ đồng vào năm 2025.

Năm 2025, Mỏ tuyển đồng Sin Quyền được cấp quyền khai thác 1,5 triệu tấn quặng đồng – nguồn nguyên liệu chính cho 2 nhà máy luyện đồng trên địa bàn. Tuy nhiên, quá trình khai thác gặp vướng mắc về giải phóng mặt bằng và thủ tục thuê đất đối với 21 ha phía Nam mỏ. Trước tình hình đó, thường trực UBND tỉnh đã thị sát, giao các sở, ngành và địa phương phối hợp tháo gỡ kịp thời.

Ông Trần Trọng Quỳnh, Giám đốc Chi nhánh Mỏ tuyển đồng Sin Quyền Lào Cai cho biết:Được sự hỗ trợ của tỉnh và địa phương, đến nay chúng tôi đã được bàn giao khai thác 15,6 ha, còn 5,4 ha đang hoàn thiện đo đạc để thuê đất. Năm 2025, chúng tôi phấn đấu đóng góp ngân sách trên 700 tỷ đồng.

UBND tỉnh cũng giao Sở Công Thương rà soát, cân đối nguồn nguyên liệu, kết nối cung - cầu giữa các mỏ và nhà máy; Sở Tài chính, Chi cục Thuế phối hợp giãn, cơ cấu nghĩa vụ tài chính, tạo điều kiện thanh khoản cho dự án gặp khó khăn về vốn; khuyến khích doanh nghiệp áp dụng công nghệ tuyển, chế biến để tăng hiệu suất tận dụng quặng và giảm phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu thô.

Với sự đồng hành, quyết liệt của chính quyền các cấp, góp phần quan trọng vào việc tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp. Qua đó, nhiều dự án khai thác, chế biến khoáng sản đến nay đã cơ bản được giải quyết, trong thời gian tiếp theo chỉ thực hiện áp giá đền bù để bàn giao mặt bằng. Việc này, đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế - xã hội của tỉnh.

Ngành công nghiệp khai khoáng Lào Cai đóng vai trò then chốt trong cơ cấu kinh tế tỉnh, nhưng cũng đối diện yêu cầu phát triển bền vững, hài hòa giữa khai thác tài nguyên và bảo vệ môi trường. Việc tháo gỡ khó khăn về nguyên liệu cho doanh nghiệp chế biến không chỉ nhằm duy trì tăng trưởng công nghiệp, mà còn góp phần ổn định việc làm cho gần 15.000 lao động, bảo đảm nguồn thu ngân sách và tạo động lực phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ.

Trong thời gian tới, cùng với sự chỉ đạo quyết liệt của UBND tỉnh, sự đồng thuận của người dân và nỗ lực của doanh nghiệp, Lào Cai kỳ vọng sẽ từng bước giải quyết được “nút thắt” về nguyên liệu, tạo nền tảng cho ngành khai khoáng và chế biến khoáng sản phát triển ổn định, lâu dài.

Trình bày HOÀNG THU

Triệu Đức Tính