Lập hồ sơ xếp hạng các di tích khảo cổ học
Cùng với xếp hạng di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh, năm 2023, nhiều di tích khảo cổ học sẽ được lập hồ sơ, xếp hạng cấp tỉnh. Đây là việc làm cần thiết nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn Đồng Nai.
Đình thần Tân Lại nằm trên địa bàn KP.1, P.Bửu Long, TP.Biên Hòa - nơi có di tích khảo cổ Tân Lại. Ảnh: L.Na
* Lập hồ sơ các di tích khảo cổ học
Năm 2023, Bảo tàng Đồng Nai đã ban hành các kế hoạch lập hồ sơ xếp hạng di tích cấp tỉnh, trong đó có 2 di tích khảo cổ học trên địa bàn TP.Biên Hòa: Tân Lại (KP.1, P.Bửu Long) và Long Hưng (xã Long Hưng).
Di tích khảo cổ Tân Lại tọa lạc trong phạm vi đình Tân Lại, P.Bửu Long. Ngôi đình được xây dựng trên đỉnh của một ngọn đồi thấp, cao hơn so với mặt nước sông Đồng Nam 5,3m. Tại đây, vào năm 1995, cán bộ Viện Khoa học xã hội TP.HCM đã tiến hành khảo sát bề mặt di tích, phát hiện 2 tấm đá lớn hình chữ nhật bằng loại đá phiến có màu xám đen, một tấm đá lớn khác cũng bằng đá phiến có màu xám đen. Ở 2 đầu tấm đá, mỗi đầu có đục hai lỗ tròn, được xác định là tấm đá dùng làm mi cửa trong các kiến trúc bằng gạch cổ thuộc thời kỳ văn hóa Óc Eo và hậu Óc Eo.
Trên cơ sở đó, di tích khảo cổ Tân Lại được khai quật lần đầu năm 2007, thu được một số chất liệu đá như: rìu vai, rìu tứ giác, bàn mài, nhiều mảnh đá và một số mảnh gốm. Đặc biệt, trong hố khai quật phát hiện 3 hiện vật bằng đồng.
Giai đoạn 2020-2022, Bảo tàng Đồng Nai đã lập hồ sơ, được UBND tỉnh công nhận xếp hạng 10 di tích cấp tỉnh. Hiện toàn tỉnh có hơn 1,5 ngàn di tích phổ thông, 68 di tích đã được xếp hạng (tính đến tháng 4-2023) gồm: di tích cấp quốc gia đặc biệt, di tích cấp quốc gia và di tích cấp tỉnh.
Năm 2020, di tích tiếp tục được tiến hành khai quật lần 2, kết quả thu được 8 hiện vật (4 viên gạch, 2 rìu đá, 1 công cụ mũi nhọn và 1 mảnh công cụ). Các hiện vật này một lần nữa góp phần chứng minh các giai đoạn văn hóa của người cổ Tân Lại trong giai đoạn tiền sử (khoảng 2.500-3.000 năm) và giai đoạn lịch sử (văn hóa Óc Eo và hậu Óc Eo, khoảng thế kỷ XII-XIII và thời Nguyễn, thế kỷ XIX).
Di tích khảo cổ Long Hưng thuộc gò Phước Hội xưa kia là làng Bến Gỗ. Trên khu vực gò hiện nay có các công trình kiến trúc gồm đình Long Hưng, chùa Long Bửu, miếu Ngũ Hành và các ngôi mộ cổ ở thế kỷ XIX-XX. Năm 1988, Bảo tàng Đồng Nai và Viện Khoa học xã hội TP.HCM đào thám sát 22m2 ở khu vực này với tên gọi Bến Gỗ. Theo nhận định của những nhà khai quật: “Di tích Bến Gỗ có 2 loại hình cư trú và di tích thờ cúng, niên đại khoảng thế kỷVIII-IX”. Năm 2020, di tích tiếp tục được khai quật với 2 hố (diện tích 100m2).
Qua các đợt thám sát và khai quật, những di vật xuất lộ (kim loại, đá, sứ...) cùng với các phế tích kiến trúc đã chứng minh cho quá trình mà người cổ Long Hưng xây dựng nên những trung tâm văn hóa đáp ứng nhu cầu cho cộng đồng xuyên suốt từ thời cổ đến trung và cận đại (từ cuối thế kỷ VII đến thế kỷ XX). Sự phong phú và đặc trưng từng loại hình hiện vật qua các thời kỳ lịch sử cho thấy thị hiếu của cộng đồng cư dân đã làm chủ những khu vực đắc địa như gò Phước Hội. Ở đó, người cổ Long Hưng đã giao thương, buôn bán, trao đổi sản phẩm với bên ngoài.
Với các giá trị trên, theo Bảo tàng Đồng Nai, di tích khảo cổ Tân Lại và Long Hưng cần được nghiên cứu, lập hồ sơ khoa học trình UBND tỉnh xếp hạng trong năm 2023 để có cơ sở pháp lý bảo vệ và phát huy giá trị của di tích.
* Điều tra di tích khảo cổ học
Tại buổi làm việc với đoàn giám sát của HĐND tỉnh về tổ chức hoạt động của bảo tàng ngày 18-4, Giám đốc Bảo tàng Đồng Nai Nguyễn Việt Sơn cho biết: “Giai đoạn 2020-2022 đã tiến hành khai quật 4 di tích khảo cổ trên địa bàn tỉnh, gồm: di tích Long Hưng, Tân Lại (TP.Biên Hòa); Cầu Sắt, Suối Chồn (TP.Long Khánh). Việc khai quật được bảo tàng triển khai theo đúng quy định của Bộ VH-TTDL về ban hành quy chế thăm dò, khai quật khảo cổ”.
Một hố khai quật tại di tích khảo cổ học Long Hưng, xã Long Hưng, TP.Biên Hòa do Bảo tàng Đồng Nai phối hợp với Viện Khảo cổ học thực hiện năm 2020
Bên cạnh những thuận lợi, việc thăm dò, khai quật khảo cổ học trên địa bàn tỉnh cũng gặp nhiều khó khăn. Theo ông Nguyễn Việt Sơn, do các đơn vị có giấy phép hoạt động về khai quật trong nước còn hạn chế nên khi đơn vị tiến hành các thủ tục về đấu thầu còn gặp nhiều khó khăn. Có trường hợp tiến hành mời thầu 2 lần nhưng không có nhà thầu nào tham gia thầu. Ngoài ra, giấy phép khai quật do Bộ VH-TTDL cấp, vì vậy mất rất nhiều thời gian trình duyệt nên ít nhiều ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện.
Cùng với lập hồ sơ để xếp hạng di tích, Bảo tàng Đồng Nai đã có kế hoạch thực hiện điều tra các di tích khảo cổ học vùng Tân Phú, Định Quán và Thống Nhất nhằm bảo tồn, phát huy hiệu quả các di tích. Sau khi phát hiện địa điểm khảo cổ, các nhà khoa học, nhà nghiên cứu sẽ tiến hành ghi chép vị trí phát hiện; lấy tọa độ GPS, chấm điểm trên bản đồ giải thửa; thu lượm hiện vật để chuẩn bị cho quá trình chỉnh lý, nghiên cứu; tiến hành đào kiểm tra địa tầng, địa điểm khảo cổ mới phát hiện, đưa ra nhận định bước đầu về phạm vi phân bố của địa điểm khảo cổ. Dự kiến, thời gian điều tra diễn ra từ ngày 15-5 đến ngày 16-6.
