Lấp lánh trang sức bạc của người Dao Đỏ

Bạc đi theo suốt cuộc đời

Theo cộng đồng người Dao Đỏ ở Cao Bằng, ngay khi cất tiếng khóc chào đời, trẻ em người Dao Đỏ đã được các bà, các mẹ gắn chuông bạc trên các chiếc mũ đội đầu. Tiếng chuông ngân vang như chào đón một thành viên mới ra đời trong gia đình, cộng đồng. Theo suốt thời gian của cuộc đời, bạc luôn hiện diện bên cạnh mỗi con người. Trang phục gắn bạc tạo nên sự độc đáo, đồng thời thể hiện rõ đời sống tinh thần, tín ngưỡng phong phú của cộng đồng người Dao Đỏ.

Trang phục truyền thống của người Dao Đỏ với họa tiết hoa văn bằng bạc.

Thực tế cho thấy, nam, nữ và trẻ con người Dao đều thích đeo trang sức bạc như vòng tay, vòng chân, vòng cổ, dây xà tích (dây chuyền)… Trang sức bạc được xem là vật bất ly thân với phụ nữ Dao. Họ quan niệm, bạc giúp trừ tà ma, mang lại sự may mắn, tài lộc và thể hiện sự giàu sang. Người nào có bạc thì càng được phù hộ cho khỏe mạnh, gặp những điều tốt lành, gia đình thịnh vượng, hạnh phúc.

Những bộ trang phục quý giá được gắn nhiều bạc với mong muốn cầu sự bình an và chứng tỏ sự giàu sang, phú quý với mọi người. Vì vậy, họ luôn chăm chỉ lao động, tích góp để mua bạc cất giữ, dùng cho những dịp trọng đại. Nhà nào chưa có thì tìm mua hoặc trao đổi với các gia đình khác, biến bạc trở thành sợi dây gắn kết dòng tộc và cộng đồng.

Ngoài ra, người Dao còn cho rằng bạc giúp tránh gió, cảm, nhiều loại bệnh tật. Vì vậy, vòng bạc và mũ đính kèm bạc cũng là quà người lớn thường tặng trẻ nhỏ để cầu mong điều tốt lành, sức khỏe cho trẻ.

Của để dành

Trong mỗi gia đình, bạc được giữ gìn như của quý, là “của để dành” dùng để cưới gả con cái, để phòng khi tuổi già, ốm đau và khi qua đời đồng bạc đặt trong miệng là nghi thức giúp linh hồn trở về với tổ tiên, gửi gắm lời hay ý đẹp phù hộ con cháu may mắn, bình an.

Đặc biệt, phụ nữ Dao Đỏ luôn cẩn trọng trong việc gìn giữ trang sức bạc. Mỗi món đồ đều được gói cẩn thận bằng giấy báo để tránh bị xỉn màu. Trang phục được cất trong hòm hoặc treo cao để tránh ẩm mốc, thỉnh thoảng lại mang ra phơi nắng. Trong mỗi gia đình, bạc được lưu giữ như báu vật. Nhiều bộ trang sức đã tồn tại qua bao thế hệ, in đậm dấu ấn qua các thế hệ, ông bà, tổ tiên.

Đồng bào Dao Đỏ quan niệm rằng, khi người phụ nữ về nhà chồng, họ sẽ thay chồng chăm lo việc gia tiên. Vì vậy, mẹ chồng thường trao cho con dâu chiếc vòng bạc như một lời gửi gắm trách nhiệm và tình cảm. Chiếc vòng vừa là của hồi môn, vừa là biểu tượng cho sự gắn kết giữa mẹ chồng nàng dâu.

Trang phục phụ nữ dân tộc Dao Đỏ đặc sắc từ khăn đội đầu đến các hoa văn, họa tiết thêu ở áo, quần, túi đeo tạo nên các điểm nhấn hài hòa và ấn tượng. Để làm nổi bật bộ trang phục của người phụ nữ phải kể đến đồ trang sức bằng bạc mà người phụ nữ dân tộc Dao Đỏ đính ở khăn, dải yếm ngực. Những đồng bạc tròn, ngôi sao bạc, bông hoa bạc được đính nhiều nhất trên áo nhỏ của phụ nữ Dao Đỏ.

Sản phẩm gắn vào trang phục truyền thống của người Dao Đỏ tạo nét khác biệt, nổi bật so với trang phục truyền thống của các dân tộc khác. Phần ngực áo được trang trí họa tiết bằng bạc, những họa tiết này gắn đầy trên 2 mảnh vải vòng qua cổ tựa như chiếc áo nhỏ nhưng không có tay áo. Quanh viền cổ là vải đỏ và đính lên trên là các hàng hoa bằng bạc song song với nhau.

Chiếc áo nhỏ này có hai thân trước và sau, cả hai thân đều được đính hoa bằng bạc. Thân trước của áo bắt đầu từ viền đỏ ở cổ áo đính 2 hàng hoa bạc, từ cổ áo trở xuống nẹp một dải vải đỏ để đính một hàng cúc bạc gồm có 7 - 9 cúc, trong đó trên mặt cúc được chạm khắc hoa mặt trăng và mặt trời.

Trên phần yếm, áo, mũ… được trang trí bởi hàng trăm đồng xu, quả chuông nhỏ, cúc vuông, cúc tròn, ngôi sao, dây chuyền... đều bằng bạc. Kèm theo đó là bộ xà tích bạc với các hình: con cá, con dao nhỏ, chiếc nhíp... và cả những vật dụng mô tả hình ảnh gần gũi, gắn bó với cuộc sống hàng ngày của dân tộc Dao.

Bộ trang sức bạc gồm vòng cổ, vòng tay, vòng tai, hàng cúc bạc, dây xà tích chạm khắc hoa văn tinh xảo như rồng, phượng, chim muông, hoa lá, dụng cụ sinh hoạt hằng ngày... Theo phong tục của người Dao Đỏ, khi tổ chức lễ cưới, nhà chồng sẽ tặng cho cô dâu một bộ trang phục cưới truyền thống, kèm thêm bộ trang sức bằng bạc có giá trị từ vài chục triệu đến hàng trăm triệu đồng.

"Những lễ vật này được xem như quà tặng, là vật chứng tình yêu giữa người đàn ông Dao Đỏ với người phụ nữ mà họ yêu thương, kết duyên vợ chồng, bởi vậy, có ý nghĩa đặc biệt cả người cho và người nhận, được truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác. Bộ trang phục ngày cưới mình sẽ giữ gìn đến hết cuộc đời, còn bộ trang sức bạc thì mình giữ gìn để truyền lại cho con dâu, cho cháu của mình sau này" - chị Sào Mùi Chài, xã Đắk Wil, Đắk Nông (cũ) chia sẻ.

Vòng cổ bằng bạc của phụ nữ Dao Đỏ.

Phụ nữ Dao Đỏ thường đeo từ một đến hai chiếc vòng bạc bản to, được chính người dân nơi đây chế tác thủ công. Để hoàn thiện một chiếc vòng bạc đặc, người thợ phải mất 2 - 3 ngày tỉ mỉ từ khâu đun chảy bạc, đổ khuôn, tạo hình đến chạm khắc hoa văn, cho ra đời một sản phẩm bền chắc và giàu giá trị thẩm mỹ.

Bà Triệu Mùi Nái, xóm Thượng Thác, xã Tam Kim, tỉnh Cao Bằng, người có thâm niên làm trang phục truyền thống của người Dao Đỏ cho biết: Dân tộc Dao Đỏ nổi tiếng với trang phục truyền thống mang đậm nét riêng biệt, thể hiện ở bố cục tinh tế và sự khéo léo trên từng đường kim mũi chỉ.

Theo bà Phùng Thị Tâm, thôn Noong Cuồng, xã Phúc Sơn, tỉnh Tuyên Quang - người có thâm niên làm trang phục truyền thống của người Dao Đỏ cho biết, bạc được đính trên phụ kiện có hình khối, cách trang trí, họa tiết hoa văn hết sức tinh tế.

Ấn tượng trang phục

Bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Dao đỏ có 3 màu gồm đỏ, đen, trắng là chủ đạo, các màu có độ tương phản, nhưng khi được phụ nữ Dao khéo léo chắp ghép, thêu hoa văn, tạo nên tổng thể hài hòa, vô cùng nổi bật.

Trang phục của người Dao Đỏ mang những nét riêng trong cách tạo bố cục, không chỉ thể hiện nếp sống, sinh hoạt hàng ngày, bộ trang phục truyền thống còn thể hiện đời sống tinh thần, tín ngưỡng của người Dao Đỏ. Trang phục truyền thống và bộ trang sức bằng bạc được phụ nữ Dao Đỏ mặc vào những dịp lễ, tết, đám cưới hay lễ cấp sắc của người Dao.

Trên nền bộ trang phục truyền thống rực rỡ sắc màu của người phụ nữ Dao Đỏ, bộ trang sức bằng bạc càng trở nên lộng lẫy hơn, những hoa văn trên bạc như: hình quả trám, chiếc yếm, con cá, mái chèo, cây cau và cả những hoa văn mô tả những hình ảnh gần gũi, gắn bó với cuộc sống hàng ngày của người Dao Đỏ.

Nhưng tại sao những hoa văn lại xuất hiện trong trang phục của người Dao Đỏ, thì họ cũng không giải thích được, họ chỉ biết từ thuở cha ông sinh ra đã thấy như vậy, về sau phải giữ gìn, phát huy nét đẹp truyền thống ấy của dân tộc. Đây là nét riêng trong thẩm mỹ của người Dao Đỏ, cũng là nét đẹp tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc.

Để có sản phẩm trang sức bạc chất lượng, đẹp mắt đòi hỏi cả một quy trình chế tác công phu của người thợ thủ công từ khâu chọn nguyên liệu đến chế tác. Xã hội ngày một phát triển, trên thị trường ngày càng có nhiều kim loại, đồ trang sức có giá trị như vàng, bạc, đá quý nhưng với người Dao Đỏ ở Cao Bằng, bạc vẫn còn nguyên giá trị và không thể thiếu trong đời sống của người dân.

Dù trong dòng chảy của sự giao thoa văn hóa hiện đại, đời sống của người Dao Đỏ đã có nhiều thay đổi khiến không ít giá trị truyền thống dần phai nhạt, nhưng bạc trắng vẫn luôn giữ trọn vẹn giá trị thiêng liêng của mình. Nó không chỉ là biểu tượng của quá khứ, mà còn là cầu nối bền chặt giữa những ký ức xưa và nhịp sống hiện tại. Vì vậy, qua bao thế hệ, người Dao Đỏ vẫn luôn trân trọng và gìn giữ di sản này, để bản sắc văn hóa dân tộc mãi mãi được lưu truyền và tỏa sáng.

Đông Nguyễn - Thanh Tú