Lebanon giữa ngã ba đường

Cuộc khủng hoảng toàn diện

Kể từ khi cuộc chiến với Israel bùng nổ vào tháng 7/2024, tình hình tại Lebanon đã trở nên tồi tệ chưa từng có. Tính tới ngày 23/11, đã có hơn 3.481 người thiệt mạng, trong đó phần lớn là thường dân vô tội, bao gồm cả phụ nữ và trẻ em. Cùng với đó, gần 14.786 người bị thương trong các vụ không kích và giao tranh dữ dội giữa lực lượng Israel và Hezbollah.

Hậu quả nhân đạo nghiêm trọng còn thể hiện qua con số 1,2 triệu người phải rời bỏ nhà cửa chỉ trong vòng bốn ngày đầu tiên của cuộc xung đột - một tỷ lệ cao chưa từng có trong lịch sử quốc gia này. Phần lớn những người di tản hiện sống trong điều kiện vô cùng khắc nghiệt khi chỉ 19% được hỗ trợ chỗ ở tạm thời từ chính phủ, trong khi số còn lại phải tự xoay xở.

Khung cảnh đổ nát sau cuộc không kích của Israel vào khu Rweiss ở vùng ngoại ô phía Nam Thủ đô Beirut hôm 9/11.

Không chỉ dừng lại ở khủng hoảng nhân đạo, nền kinh tế Lebanon đã bị tổn thất nặng nề. Theo ước tính mới nhất của Ngân hàng Thế giới (WB), GDP của Lebanon sẽ giảm ít nhất 9% trong năm 2024, đẩy hàng trăm nghìn người vào cảnh nghèo đói. Tổng thiệt hại kinh tế trực tiếp lên tới 8,5 tỷ USD, trong đó bao gồm cả tổn thất vật chất do cơ sở hạ tầng bị phá hủy.

Hệ thống tài chính của Lebanon, vốn đã rơi vào khủng hoảng từ năm 2019, gần như hoàn toàn sụp đổ. Việc đóng băng các tài khoản ngân hàng từ trước cuộc chiến càng làm tăng sự tuyệt vọng của người dân. Hơn 166.000 lao động đã mất việc, khiến tỷ lệ thất nghiệp tại Lebanon vượt ngưỡng 50%.

Cơ sở hạ tầng Lebanon cũng bị hủy hoại nghiêm trọng. Hơn 100.000 căn nhà đã bị phá hủy hoàn toàn hoặc hư hỏng nặng nề. Những khu dân cư đông đúc như phía Nam Beirut và Nam Lebanon đã trở thành mục tiêu của các cuộc không kích liên tục. Đặc biệt, việc Israel sử dụng phốt pho trắng – một chất hóa học nguy hiểm – đã để lại hậu quả lâu dài không chỉ cho môi trường mà còn cả sức khỏe con người. Nhiều vùng đất nông nghiệp bị ô nhiễm hóa học, gây gián đoạn sinh kế cho hàng chục nghìn hộ gia đình phụ thuộc vào nông nghiệp.

Không thể bỏ qua tác động của cuộc khủng hoảng chính trị. Lebanon vốn là một quốc gia đa tôn giáo với cấu trúc chính trị chia sẻ quyền lực giữa các cộng đồng Hồi giáo Shiite, Sunni và Thiên chúa giáo. Tuy nhiên, sự chia rẽ giữa các nhóm này đã trở nên sâu sắc hơn bao giờ hết. Hezbollah, với sức mạnh quân sự và sự hậu thuẫn từ Iran, hiện vừa là thế lực chính bảo vệ Lebanon trước Israel, vừa là nguyên nhân gây bất ổn trong nội bộ quốc gia.

Các vụ ám sát lãnh đạo cấp cao của Hezbollah vào tháng 9/2024, bao gồm cả Hassan Nasrallah, đã làm suy yếu tổ chức này nhưng không đủ để loại bỏ hoàn toàn ảnh hưởng của họ. Điều này chỉ làm tăng thêm tình trạng bế tắc chính trị vốn đã kéo dài hàng năm trời tại Lebanon. Một điểm đáng chú ý là sự bất lực của hệ thống chính trị Lebanon trong việc bảo vệ người dân khỏi tác động của khủng hoảng.

Các chính trị gia không chỉ chia rẽ mà còn bị cáo buộc tham nhũng và thiếu trách nhiệm. Các nỗ lực quốc tế nhằm thúc đẩy đối thoại giữa các bên đã gặp phải sự phản kháng từ một số lực lượng chính trị. Trong bối cảnh đó, sự bất mãn trong dân chúng ngày càng gia tăng, dẫn đến nguy cơ bùng nổ thêm các cuộc biểu tình quy mô lớn như những gì đã xảy ra vào năm 2019.

Trước lựa chọn sống còn

Lebanon đang đứng trước một ngã ba đường quan trọng: hoặc tiếp tục chìm đắm trong bất ổn, hoặc vươn lên mạnh mẽ từ đống tro tàn để định hình một tương lai. Điều này không chỉ đòi hỏi nỗ lực từ phía các lãnh đạo và người dân Lebanon, mà còn cần sự hỗ trợ tích cực và có trách nhiệm từ cộng đồng quốc tế. Một Lebanon mới sẽ phải dựa trên nền tảng của sự đoàn kết dân tộc. Các cộng đồng tôn giáo, từ Hồi giáo Shiite, Sunni cho đến Thiên chúa giáo, phải cùng nhau vượt qua sự chia rẽ đã tồn tại hàng thập kỷ. Đây không chỉ là yêu cầu cấp bách để khôi phục ổn định, mà còn là bước đi không thể thiếu để xây dựng một nền chính trị lâu dài.

Chính phủ Lebanon cần khởi xướng các sáng kiến nhằm thúc đẩy đối thoại liên tôn giáo, khôi phục niềm tin giữa các cộng đồng và xây dựng một môi trường chính trị vượt lên trên lợi ích cục bộ. Trọng tâm của quá trình tái thiết Lebanon là sự đổi mới trong cách tiếp cận quản trị. Một trong những lý do khiến Lebanon chìm sâu trong khủng hoảng là sự bất lực và tham nhũng kéo dài của hệ thống chính trị. Để thay đổi điều này, các cải cách mạnh mẽ phải được thực hiện, bao gồm việc tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm giải trình, và loại bỏ sự chi phối của các nhóm lợi ích trong bộ máy nhà nước. Các lãnh đạo cần cam kết không chỉ bảo vệ lợi ích của một nhóm cụ thể, mà còn đặt lợi ích quốc gia lên hàng đầu.

Về mặt kinh tế, Lebanon cần xây dựng một mô hình phát triển bền vững, không phụ thuộc quá mức vào viện trợ quốc tế hay kiều hối. Các chiến lược dài hạn cần tập trung vào phát triển các ngành kinh tế cốt lõi như nông nghiệp, công nghệ và du lịch – những lĩnh vực từng là thế mạnh của Lebanon trong quá khứ. Việc tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa hoạt động trở lại sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc phục hồi kinh tế và giảm tỷ lệ thất nghiệp đang ở mức báo động.

Bên cạnh đó, hệ thống giáo dục cần được cải cách sâu rộng để trở thành động lực thúc đẩy sự thay đổi xã hội. Một chương trình giáo dục toàn diện không chỉ cải thiện chất lượng nguồn nhân lực mà còn khuyến khích sự hòa nhập và hiểu biết giữa các cộng đồng khác nhau. Lebanon cần đầu tư vào thế hệ trẻ, trao cho họ cơ hội được tham gia vào các lĩnh vực quan trọng của đất nước, từ chính trị đến kinh tế, để tạo ra những thay đổi lâu dài.

Một khía cạnh không thể bỏ qua là vai trò của phụ nữ trong xã hội Lebanon. Mặc dù phụ nữ chiếm một tỷ lệ lớn trong dân số và lực lượng lao động, họ thường bị loại khỏi các quyết định quan trọng về chính trị và kinh tế. Việc trao quyền cho phụ nữ không chỉ giúp tăng cường sự công bằng xã hội mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững, khi nghiên cứu cho thấy các quốc gia có sự tham gia tích cực của phụ nữ thường đạt được những thành tựu lớn hơn về mặt kinh tế và xã hội.

Trong khi đó, cộng đồng quốc tế cần tiếp tục đóng vai trò hỗ trợ nhưng không can thiệp sâu vào các vấn đề nội bộ của Lebanon. Các nguồn viện trợ cần được quản lý chặt chẽ để đảm bảo rằng chúng thực sự được sử dụng cho việc tái thiết đất nước, thay vì rơi vào tay các nhóm lợi ích hoặc bị lãng phí. Quan trọng hơn, các cường quốc khu vực và quốc tế như Iran, Saudi Arabia, Pháp và Mỹ cần hợp tác với nhau để giảm thiểu các xung đột địa chính trị tại Lebanon, tạo điều kiện cho quốc gia này phục hồi một cách độc lập và tự chủ.

Lebanon cũng cần tăng cường mối quan hệ ngoại giao với các quốc gia láng giềng và tổ chức quốc tế để duy trì sự ổn định khu vực. Một chính sách ngoại giao dựa trên đối thoại và hợp tác có thể giúp Lebanon giảm bớt áp lực từ bên ngoài, đồng thời thu hút thêm nguồn đầu tư nước ngoài – yếu tố cần thiết để tái thiết nền kinh tế. Quan trọng hơn cả, hành trình tái thiết của Lebanon cần được dẫn dắt bởi tinh thần đoàn kết và ý chí không khoan nhượng trước khó khăn.

Đất nước này đã từng vượt qua nhiều giai đoạn khủng hoảng, từ nội chiến cho đến các cuộc xung đột khu vực, và điều đó chứng tỏ rằng Lebanon có khả năng hồi sinh nếu các bên liên quan cùng hợp tác để xây dựng lại. Một Lebanon mới sẽ không chỉ là giấc mơ của người dân Lebanon, mà còn là biểu tượng của hy vọng cho toàn bộ khu vực Trung Đông. Trong một khu vực thường xuyên bị chia rẽ bởi các xung đột sắc tộc và tôn giáo, Lebanon có thể trở thành minh chứng cho việc hòa giải và hợp tác là hoàn toàn khả thi. Đây không chỉ là một mục tiêu của riêng Lebanon, mà còn là bài học quý giá cho các quốc gia khác trong khu vực đang đối mặt với những thách thức tương tự.

Dẫu vậy, hành trình hướng tới một tương lai tươi sáng cho Lebanon sẽ không hề dễ dàng. Những thách thức từ bên trong lẫn bên ngoài, từ kinh tế đến chính trị, vẫn là những chướng ngại lớn. Nhưng với tinh thần bất khuất của người dân Lebanon, cùng với sự hỗ trợ thích đáng từ cộng đồng quốc tế, quốc gia này có thể vươn lên để trở thành biểu tượng của sự hồi sinh và phát triển. Một Lebanon hòa bình, ổn định và thịnh vượng không chỉ là giấc mơ, mà là một mục tiêu hoàn toàn khả thi nếu tất cả các bên liên quan cùng chung tay thực hiện.

Đặng Hà