Liên kết chuỗi giá trị - cơ hội phát triển ở vùng cao, biên giới

Đã bao đời nay, đồng bào các dân tộc vùng cao, biên giới chủ yếu dựa vào nông lâm nghiệp truyền thống. Ảnh: Tân An

Khai mở con đường mới từ tư duy liên kết

Trong nhiều thập kỷ, sinh kế của đồng bào các dân tộc vùng cao, biên giới chủ yếu dựa vào nông lâm nghiệp truyền thống, sản xuất tự cung tự cấp. Tuy nhiên, mô hình này bộc lộ hạn chế khi hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng, thị trường đòi hỏi sản phẩm phải có quy mô, chất lượng, thương hiệu. Nông sản quý như chè Shan tuyết, mật ong bạc hà Đồng Văn (Tuyên Quang), gạo Séng Cù (Điện Biên), bò Mông (Sơn La) hay dược liệu vùng núi Nghệ An... vẫn gặp khó trong khâu tiêu thụ vì chưa hình thành được chuỗi liên kết ổn định.

Thực tiễn cho thấy, sản xuất nhỏ lẻ khiến chi phí cao, chất lượng không đồng đều, khó truy xuất nguồn gốc, từ đó giảm sức cạnh tranh. Trong khi đó, doanh nghiệp lại ngại đầu tư vì thiếu vùng nguyên liệu tập trung, chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp - Nhà nước. Cái vòng luẩn quẩn này đã kìm hãm sự phát triển của nhiều sản phẩm đặc sản miền núi, biên giới.

Từ khi chủ trương phát triển kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác gắn với liên kết chuỗi giá trị được Đảng, Nhà nước định hướng, một làn gió mới đã thổi về miền biên viễn. Thay vì mạnh ai nấy làm, nhiều hộ nông dân đã tham gia vào hợp tác xã, tổ hợp tác; nhiều doanh nghiệp dần tìm thấy cơ hội đầu tư lâu dài nhờ có sự bảo chứng của chính quyền và cơ chế hỗ trợ tín dụng, khoa học và công nghệ. Liên kết chuỗi giá trị vì thế không chỉ là một mô hình kinh tế, mà còn là bước chuyển tư duy, từ sản xuất đơn lẻ sang hợp tác, từ manh mún sang chuyên nghiệp.

Hiệu quả nhìn từ những mô hình điển hình

Những năm gần đây, nhiều địa phương biên giới đã bước đầu thành công trong xây dựng chuỗi giá trị nông sản, đem lại hiệu quả rõ rệt. Các địa phương vùng cao, biên giới đã tận dụng hiệu quả nguồn lực từ Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi để phát triển sản xuất theo chuỗi.

Tiêu biểu, ở Sơn La, mô hình trồng xoài, nhãn, chanh leo theo quy trình VietGAP, GlobalGAP gắn với doanh nghiệp xuất khẩu đã giúp hàng ngàn hộ dân nâng cao thu nhập, sản phẩm có mặt tại nhiều thị trường khó tính như Mỹ, EU, Australia. Câu chuyện quả xoài Yên Châu “bay” thẳng sang châu Âu là minh chứng sinh động cho hiệu quả của liên kết chuỗi giá trị. Tại Điện Biên, Hợp tác xã nông nghiệp gạo Séng Cù liên kết với doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh đã hình thành vùng nguyên liệu hơn 400ha, áp dụng quy trình canh tác hữu cơ, dán tem truy xuất nguồn gốc. Nhờ đó, giá trị hạt gạo được nâng cao, thương hiệu ngày càng được biết đến rộng rãi, mở ra hướng đi bền vững.

Ở Quảng Ngãi, những cánh rừng Ngọc Linh không chỉ lưu giữ nguồn gen quý hiếm của sâm Ngọc Linh, mà còn hình thành chuỗi sản xuất - chế biến - tiêu thụ với sự tham gia của doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân địa phương. Từ cây sâm, nhiều sản phẩm giá trị gia tăng cao được chế biến, khẳng định vị thế “quốc bảo” trên thị trường. Đây cũng là một trong những minh chứng điển hình cho việc nếu liên kết đúng hướng, sản vật vùng cao hoàn toàn có thể vươn ra toàn cầu.

Liên kết chuỗi giá trị nên các sản phẩm của bà con đến gần hơn với người tiêu dùng. Ảnh: Tân An

Không chỉ ở lĩnh vực nông nghiệp, các chuỗi giá trị trong du lịch cộng đồng, làng nghề truyền thống cũng đang tạo dấu ấn. Tại Lào Cai, Tuyên Quang, mô hình homestay gắn với khai thác văn hóa bản địa đã giúp bà con dân tộc Mông, Dao, Tày có thêm nguồn thu nhập, đồng thời bảo tồn bản sắc văn hóa. Chuỗi giá trị du lịch cộng đồng, nếu được tổ chức bài bản, chính là cầu nối đưa nông sản, nghề thủ công và văn hóa vùng cao ra thị trường rộng lớn.

Hướng mở cho tương lai

Để liên kết chuỗi giá trị thực sự trở thành động lực phát triển bền vững ở vùng cao, biên giới, điều quan trọng trước hết là phải quy hoạch vùng nguyên liệu gắn với lợi thế địa phương, xác định rõ sản phẩm chủ lực cho từng xã, tránh tình trạng phong trào hay dàn trải. Song song với đó, cần chú trọng nâng cao năng lực cho các hợp tác xã, tổ hợp tác thông qua đào tạo cán bộ quản lý, hỗ trợ ứng dụng công nghệ số trong sản xuất, truy xuất nguồn gốc và tiêu thụ sản phẩm, mở rộng kênh thương mại điện tử. Bên cạnh người nông dân, doanh nghiệp giữ vai trò hạt nhân trong chuỗi liên kết, do vậy, chính quyền các tỉnh biên giới cần ban hành cơ chế ưu đãi về tín dụng, đất đai, thuế để thu hút doanh nghiệp đầu tư lâu dài, đồng thời gắn trách nhiệm xã hội của họ với cộng đồng.

Một hướng đi không kém phần quan trọng là đẩy mạnh xây dựng thương hiệu, chỉ dẫn địa lý, Chương trình OCOP nhằm nâng cao giá trị gia tăng, tạo niềm tin nơi người tiêu dùng trong và ngoài nước. Trong tiến trình ấy, lực lượng Biên phòng và chính quyền cơ sở tiếp tục là “bà đỡ” đồng hành cùng bà con, vừa giữ vững an ninh trật tự, vừa là cầu nối đưa tri thức, kỹ thuật, thị trường đến với đồng bào. Chỉ khi những giải pháp này được triển khai đồng bộ và kiên trì, chuỗi giá trị ở vùng cao, biên giới mới có thể phát huy hết tiềm năng, trở thành bệ đỡ vững chắc cho sự phát triển toàn diện.

Liên kết chuỗi giá trị không chỉ là một giải pháp kinh tế, mà còn là cơ hội để đồng bào các dân tộc vùng cao, biên giới thoát khỏi nghèo khó, vươn lên hội nhập cùng cả nước. Khi từng sản phẩm nông sản, từng nghề truyền thống, từng bản làng du lịch được gắn kết trong chuỗi giá trị, sức mạnh cộng đồng sẽ được nhân lên, tạo thành nền tảng vững chắc cho phát triển. Ở nơi biên viễn, mỗi thành công về kinh tế không chỉ mang ý nghĩa no đủ, mà còn khẳng định thế đứng vững chãi của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ biên cương Tổ quốc. Liên kết chuỗi giá trị vì thế chính là chiếc chìa khóa mở ra cánh cửa hội nhập, đưa miền núi, biên giới từ thế mạnh tiềm năng trở thành động lực thực sự của phát triển đất nước trong thời kỳ mới.

Tân An