Linh hoạt bảo tồn di sản văn hóa

Dân tộc Thái có dân số đông trên địa bàn tỉnh, chiếm gần 38%. Ngoài tiếng nói, đồng bào dân tộc Thái có chữ viết riêng. Song theo dòng chảy của cuộc sống hiện đại, ngôn ngữ của dân tộc Thái đang có nguy cơ dần lãng quên. Trước tình hình đó, năm 2011, tỉnh đã ban hành Đề án dạy tiếng Thái, tiếng Mông cho học sinh tiểu học, trung học cơ sở trên địa bàn. Đến nay, toàn tỉnh có hơn 49 nghìn học sinh được học tiếng Thái; hằng năm, tỷ lệ hoàn thành môn học đạt trên 98%.

Lớp học chữ viết dân tộc Thái do Hội Văn hóa dân tộc Thái tỉnh tổ chức.

Bên cạnh việc dạy và học trong nhà trường, nhiều lớp dạy chữ Thái được mở ngay tại thôn, bản góp phần gìn giữ và khôi phục hệ thống chữ viết truyền thống của dân tộc Thái. Tiêu biểu là hoạt động của Hội Văn hóa dân tộc Thái tỉnh.

Chị Lò Thị Kim, Chủ tịch Hội Văn hóa dân tộc Thái chia sẻ: Với mong muốn làm cho văn hóa Thái thêm đầy đủ, giàu bản sắc và phản ánh đúng giá trị truyền thống, Hội đã đẩy mạnh tuyên truyền, tổ chức các lớp dạy chữ viết Thái. Giáo trình giảng dạy biên soạn từ những châm ngôn, truyện dân gian, tri thức cổ được sưu tầm và hệ thống hóa; qua đó giúp học viên hiểu thêm về phong tục, tập quán tốt đẹp được lưu giữ qua nhiều thế hệ bằng văn tự dân tộc.

Học viên tham gia lớp học chữ viết dân tộc Thái do Hội Văn hóa dân tộc Thái tổ chức.

Cuộc sống giao thoa khiến chữ viết của người Dao ở xã Tủa Thàng dần mai một theo thời gian. Với nghệ nhân Phàn Quang Châu, ông là một trong số ít người am hiểu chữ của dân tộc mình. Theo ông, chữ viết dân tộc Dao là loại chữ khó viết và khó đọc; thông thường mỗi người học thường phải theo từ 1 - 2 năm mới có thể đọc, viết cơ bản. Vì vậy, những năm qua ông dành thời gian và tâm huyết sưu tầm nhiều bộ sách, ghi chép, mở lớp dạy chữ cho người Dao.

Nghệ nhân Phàn Quang Châu chia sẻ: Chữ viết là niềm tự hào của người Dao nhưng nếu không gìn giữ thì một ngày nào đó sẽ bị lãng quên. Vì suy nghĩ đó, tôi luôn cố gắng dành thời gian truyền dạy cho con cháu trong bản. Chỉ cần còn một thế hệ biết học và tiếp nối thì chữ viết của dân tộc mình sẽ không mất đi.

Cùng với chữ viết, nghệ thuật tạo hoa văn trên trang phục truyền thống cũng là loại hình di sản cần được gìn giữ. Với người Mông hoa xã Na Sang, đây là kỹ nghệ kết tinh từ đôi tay khéo léo, cảm quan thẩm mỹ và hệ thống biểu tượng văn hóa được truyền qua nhiều thế hệ. Từng đường thêu, họa tiết, màu sắc đều hàm chứa tri thức dân gian và câu chuyện về đời sống, tín ngưỡng, quan niệm của cộng đồng.

Sản phẩm của học viên lớp truyền dạy nghệ thuật tạo hoa văn của người Mông hoa tại bản Sa Lông 1, xã Na Sang.

Ông Nguyễn Xuân Trưởng, Giám đốc Trung tâm Dịch vụ tổng hợp xã Na Sang cho biết: Nghệ thuật tạo hoa văn trên trang phục truyền thống của người Mông hoa được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2017. Nhận thấy giá trị và tính cấp thiết của việc bảo tồn kỹ nghệ này, đầu tháng 12 vừa qua, đơn vị đã mở lớp truyền dạy với sự tham gia của 40 phụ nữ đến từ bản Sa Lông 1, bản Cổng Trời.

Tham gia lớp học, học viên được nghệ nhân hướng dẫn các kỹ thuật cơ bản như: Vẽ sáp ong, ghép vải, phối màu, thêu hoa văn truyền thống... qua đó hiểu rõ hơn mẫu thức hoa văn và thực hành đúng phương pháp. Trực tiếp quan sát, thực hành và nghe lý giải biểu tượng đã giúp học viên nắm vững kỹ thuật cơ bản, hiểu sâu hơn giá trị văn hóa gửi gắm trong từng đường kim, nét sáp, hình thành ý thức gắn bó, tiếp nối kỹ nghệ truyền thống của dân tộc mình.

Nghệ nhân Hạng Thị Dợ, bản Cổng Trời chia sẻ: Nghệ thuật tạo hoa văn có ý nghĩa quan trọng trong bảo tồn di sản của người Mông hoa. Những lớp học như thế này giúp học viên hiểu cấu trúc hoa văn, nắm các bước thực hành và nhận diện giá trị văn hóa ẩn chứa trong từng họa tiết.

Lớp truyền dạy nghệ thuật tạo hoa văn của người Mông hoa tại bản Sa Lông 1 do Trung tâm Dịch vụ tổng hợp xã Na Sang tổ chức từ ngày 1 - 10/12/2025.

Song song với việc truyền dạy, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh đã phối hợp chặt chẽ với địa phương trong việc phục dựng lễ hội truyền thống, khôi phục nghề thủ công, xây dựng không gian sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Công tác quảng bá, truyền thông về di sản phi vật thể được chú trọng. Nhiều tin, bài phóng sự, chuyên mục văn hóa trên báo chí và truyền hình địa phương phản ánh sinh động lễ hội truyền thống, nghệ thuật dân gian, nghề thủ công, trò chơi dân gian. Nhiều sự kiện văn hóa, nghệ thuật được tổ chức định kỳ, tạo không gian trưng bày, tái hiện nghi lễ, trình diễn nghề truyền thống, giới thiệu giá trị lịch sử, văn hóa của địa phương đến người dân và du khách. Thông qua đó, hình ảnh di sản được lan tỏa sâu rộng, góp phần nuôi dưỡng niềm tự hào và ý thức gìn giữ kho tàng văn hóa bản địa.

Nghệ nhân Hậu Phái Sếnh, xã Mường Ảng truyền dạy cách sử dụng khèn Mông cho học trò và người dân trong vùng.

Với nhiều cách làm linh hoạt, công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh đang được triển khai đa dạng, phù hợp với đặc thù từng cộng đồng dân tộc và từng loại hình di sản. Việc kết hợp giữa truyền dạy trong nhà trường, lớp học cộng đồng, hoạt động của các nghệ nhân, phục dựng lễ hội, khôi phục nghề truyền thống và quảng bá rộng rãi qua truyền thông đã góp phần bảo tồn giá trị truyền thống một cách toàn diện. Cách làm này không những gìn giữ giá trị truyền thống mà còn khơi dậy sự sáng tạo, giúp di sản được tiếp nối, lan tỏa và trở thành nguồn lực quan trọng thúc đẩy phát triển văn hóa, du lịch trong xu thế hiện đại.

Quang Long