Linh hoạt mô hình giam giữ người chưa thành niên phạm tội

Quốc hội đã thông qua Luật Tư pháp người chưa thành niên.

Sáng 30/11, Luật Tư pháp người chưa thành niên (NCTN) đã được Quốc hội thông qua với 461/463 đại biểu tán thành và sẽ có hiệu lực thi hành từ 1/1/2026.

Về điều kiện cơ sở vật chất của trại giam, báo cáo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội trước khi bấm nút phản ánh, có ý kiến đề nghị chỉ quy định mô hình “phân trại hoặc khu giam giữ riêng trong trại giam cho người chưa thành niên là phạm nhân” để bảo đảm tính khả thi.

Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, hiện nay số lượng người chưa thành niên chấp hành án tại các trại giam không lớn, nhưng được bố trí ở nhiều trại giam trên cả nước, đáng lưu ý có những trại giam chỉ có khoảng hơn 20 phạm nhân là người chưa thành niên, nên rất khó khăn cho việc bố trí dạy văn hóa, dạy nghề, cũng như khó đáp ứng được các yêu cầu riêng đặt ra đối với người chưa thành niên.

Do đó, quy định của Luật phải vừa đáp ứng yêu cầu phải có khu vực chấp hành án dành riêng đối với người chưa thành niên nhằm tạo thuận lợi cho công tác giáo dục, phục hồi, vừa có nhiều mô hình để lựa chọn, vừa bảo đảm tính ổn định của Luật, tạo cơ sở pháp lý để sau này khi bố trí được nguồn lực sẽ đáp ứng tốt hơn yêu cầu về cơ sở giam giữ đối với người chưa thành niên, vừa có thể kế thừa cơ sở vật chất hiện có.

Tiếp thu một phần ý kiến của Chính phủ và Bộ Công an, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị chỉnh lý khoản 1 Điều 162 của dự thảo Luật theo hướng quy định 3 mô hình để lựa chọn: Trại giam riêng, phân trại hoặc khu giam giữ dành riêng cho người chưa thành niên trong trại giam. Việc lựa chọn mô hình nào đã được dự thảo Luật giao cho Bộ trưởng Bộ Công an, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng căn cứ tình hình thực tế để quyết định.

Quá trình thảo luận, cũng có ý kiến đại biểu đề nghị quy định không áp dụng hình phạt đối với người dưới 18 tuổi có hành vi xúi giục người khác phạm tội.

Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, việc áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phải bảo đảm các nguyên tắc quy định tại Điều 12 của dự thảo Luật và thực hiện đúng quy định về căn cứ quyết định hình phạt tại Điều 50 của Bộ luật Hình sự. Theo đó, khi quyết định hình phạt, Tòa án cân nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự. Đối với trường hợp người chưa thành niên có hành vi xúi giục người khác phạm tội cũng sẽ được Tòa án cân nhắc toàn diện các căn cứ nêu trên để quyết định áp dụng hay không áp dụng hình phạt.

Luật được Quốc hội thông qua quy định “Không xử phạt tù chung thân hoặc tử hình đối với người chưa thành niên phạm tội”. Tòa án chỉ áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người chưa thành niên phạm tội khi xét thấy các hình phạt và biện pháp khác không có tác dụng răn đe, phòng ngừa.

Khi xử phạt tù có thời hạn, Tòa án cho người chưa thành niên phạm tội được hưởng mức án nhẹ hơn mức án áp dụng đối với người thành niên phạm tội tương ứng và với thời hạn thích hợp ngắn nhất.

Một trong những vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm khi thảo luận là áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng .

Luật nêu rõ khái niệm “biện pháp xử lý chuyển hướng” là biện pháp giám sát, giáo dục, phòng ngừa áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội, bao gồm các biện pháp xử lý chuyển hướng tại cộng đồng và biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng.

Khoản 2 điều 12 quy định về áp dụng hình phạt của Luật nêu rõ Tòa án chỉ áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội nếu xét thấy việc áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng không bảo đảm hiệu quả giáo dục, phòng ngừa. Trường hợp phải áp dụng hình phạt thì ưu tiên áp dụng hình phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, hình phạt tù nhưng cho hưởng án treo.

Chương III của Luật quy định về Các biện pháp xử lý chuyển hướng, trong đó nêu rõ trường hợp áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng gồm: Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng theo quy định của Bộ luật Hình sự, trừ trường hợp quy định tại khoản 1 và khoản 3 Điều 38 của Luật này Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng do vô ý, phạm tội nghiêm trọng hoặc phạm tội ít nghiêm trọng theo quy định của Bộ luật Hình sự, trừ trường hợp quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 38 của Luật này

Người chưa thành niên là người đồng phạm có vai trò không đáng kể trong vụ án.

Người chưa thành niên từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng nếu phạm tội rất nghiêm trọng về một trong các tội phạm: giết người, hiếp dâm, hiếp dâm người dưới 16 tuổi, cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, sản xuất trái phép chất ma túy.

Người phạm tội rất nghiêm trọng 2 lần trở lên hoặc phạm nhiều tội rất nghiêm trọng; phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, cũng không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng.

Người chưa thành niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng nếu phạm tội nghiêm trọng về một trong các tội: hiếp dâm, sản xuất - tàng trữ - mua bán - vận chuyển trái phép và chiếm đoạt chất ma túy.

Trường hợp tái phạm, tái phạm nguy hiểm; phạm tội nghiêm trọng do cố ý 2 lần trở lên hoặc phạm nhiều tội nghiêm trọng do cố ý; phạm tội rất nghiêm trọng do cố ý hoặc phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, cũng không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng.

Ngoài ra, Luật cũng quy định trường hợp không được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng là “người chưa thành niên đã được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng mà phạm tội mới”.

Nguyễn Lê