Lo ngại về cuộc chạy đua có thể gây nổ hạt nhân trên quỹ đạo với hậu quả thảm khốc
Không gian đã trở thành một lĩnh vực quan trọng đối với an ninh quốc gia và các hoạt động quân sự hiện đại. Một vụ nổ hạt nhân trên quỹ đạo sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng, đặc biệt với Mỹ, quốc gia có ưu thế quân sự phụ thuộc nhiều vào cơ sở hạ tầng không gian tiên tiến.
Tên lửa đẩy Angara-A5 rời bệ phóng tại sân bay vũ trụ Vostochny, tỉnh Amur, Nga, ngày 11/4/2024. Ảnh: AFP/TTXVN
Vào ngày 20/2/2024, Tổng thống Liên bang Nga Vladimir Putin khẳng định Moskva (Moscow) luôn phản đổi việc triển khai vũ khí hạt nhân trong không gian. Theo hãng tin Reuters, phát biểu trước báo giới, ông Putin nói: “Có một câu hỏi khác không liên quan đến các sự kiện hiện tại của chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine. Nó liên quan đến những ồn ào gần đây ở phương Tây, bao gồm cả Mỹ về việc triển khai vũ khí hạt nhân trong không gian. Quan điểm của chúng tôi là rõ ràng và minh bạch: chúng tôi luôn kiên quyết phản đối việc triển khai vũ khí hạt nhân trong không gian. Đối với các hoạt động không gian, chúng tôi chỉ tham gia các hoạt động giống như các nước khác, bao gồm cả Mỹ”.
Tuy nhiên, theo Báo cáo Đánh giá mối đe dọa hằng năm (ATA) năm 2025 mới nhất do cộng đồng tình báo Mỹ công bố, Liên bang Nga được cho là đang phát triển một vệ tinh được thiết kế để mang vũ khí hạt nhân phục vụ mục đích chống vệ tinh. Chương trình phần lớn được giữ bí mật này là mối quan ngại chiến lược nghiêm trọng đối với Mỹ và sự ổn định toàn cầu. Một vụ nổ hạt nhân trên quỹ đạo có thể gây ra hậu quả thảm khốc đối với cơ sở hạ tầng không gian, truyền thông toàn cầu và các hệ thống điện tử trên Trái Đất. Tiết lộ này đánh dấu một sự leo thang đáng kể trong quá trình quân sự hóa không gian và đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng về mục tiêu chiến lược của Moskva.
Theo chuyên trang quân sự Army Recognition ngày 26/3, không gian đã trở thành một lĩnh vực quan trọng đối với an ninh quốc gia và các hoạt động quân sự hiện đại. Một vụ nổ hạt nhân trên quỹ đạo sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến các vệ tinh ở quỹ đạo thấp của Trái Đất – nơi phần lớn các hệ thống liên lạc, giám sát và định vị hoạt động. Mối lo ngại chính là xung điện từ (EMP) được tạo ra có khả năng vô hiệu hóa hoặc phá hủy hàng trăm vệ tinh cùng lúc, dẫn đến gián đoạn lớn trong viễn thông, định vị GPS và giám sát quân sự. Một sự kiện như vậy cũng sẽ làm gia tăng đáng kể lượng mảnh vỡ không gian, khiến một số quỹ đạo không thể sử dụng trong nhiều thập kỷ. Tình huống này đặc biệt nghiêm trọng đối với Mỹ, quốc gia có ưu thế quân sự phụ thuộc nhiều vào cơ sở hạ tầng không gian tiên tiến.
Vi phạm tiềm tàng Hiệp ước Ngoài Không gian (OST)
Hiệp ước Ngoài Không gian (The Outer Space Treaty, OST) năm 1967, được cả Liên bang Nga và Mỹ phê chuẩn, nghiêm cấm việc triển khai vũ khí hạt nhân hoặc bất kỳ vũ khí hủy diệt hàng loạt nào trên quỹ đạo, Mặt Trăng hoặc các thiên thể khác. Nếu các báo cáo tình báo về vệ tinh mang vũ khí hạt nhân của Liên bang Nga là chính xác, điều này sẽ cấu thành hành vi vi phạm trực tiếp thỏa thuận quốc tế này. Động thái này sẽ thách thức các nguyên tắc cơ bản về quản trị không gian và đánh dấu một sự leo thang nguy hiểm trong căng thẳng an ninh toàn cầu.
dù hiệp ước cấm vũ khí hạt nhân trong không gian, nhưng không đề cập đến vũ khí thông thường hoặc các hệ thống chống vệ tinh, cho phép các quốc gia phát triển năng lực quân sự trong không gian. Những năm gần đây, Liên bang Nga, Mỹ và Trung Quốc đều đã phát triển các công nghệ chống vệ tinh tinh vi, cho thấy sự sẵn sàng gia tăng quân sự hóa quỹ đạo. Việc tiết lộ khả năng Liên bang Nga triển khai vệ tinh hạt nhân càng làm gia tăng căng thẳng này và có thể thúc đẩy các nỗ lực ngoại giao nhằm củng cố các hiệp ước không gian hiện tại hoặc, ngược lại, đẩy nhanh cuộc chạy đua vũ trang trong quỹ đạo.
Nếu thông tin này là chính xác, vệ tinh mang vũ khí hạt nhân sẽ mang lại cho Liên bang Nga một công cụ chiến lược chưa từng có. Vũ khí này có thể được sử dụng như một biện pháp răn đe và công cụ gây sức ép ngoại giao, cho phép Moskva (Moscow) thay đổi cán cân quyền lực với Mỹ và các đồng minh. Trong trường hợp xung đột leo thang, vũ khí này có thể vô hiệu hóa hiệu quả các khả năng chỉ huy và giám sát của phương Tây, hạn chế đáng kể khả năng hoạt động của các lực lượng vũ trang đối phương. Chiến lược này phù hợp với phương pháp tiếp cận rộng hơn của Liên bang Nga nhằm vượt qua ưu thế quân sự thông thường của Mỹ thông qua các biện pháp phi đối xứng và phi truyền thống.
Tên lửa đẩy Angara-A5 rời bệ phóng tại sân bay vũ trụ Vostochny, tỉnh Amur, Nga, ngày 11/4/2024. Ảnh: AFP/TTXVN
Xu hướng gia tăng quân sự hóa không gian
Sự phát triển này là một phần của xu hướng đáng lo ngại về việc gia tăng quân sự hóa không gian. Những năm gần đây, Liên bang Nga đã tiến hành nhiều cuộc thử nghiệm tên lửa chống vệ tinh, cho thấy khả năng phá hủy các mục tiêu trên quỹ đạo. Các cuộc thử nghiệm này đã tạo ra hàng nghìn mảnh vỡ nguy hiểm, làm tăng đáng kể nguy cơ va chạm trong không gian. Đồng thời, Trung Quốc cũng đang thúc đẩy một chính sách không gian quyết đoán, phát triển các hệ thống gây nhiễu, vệ tinh trinh sát và vũ khí chống vệ tinh tiên tiến. Những diễn biến này cho thấy một thực tế đang thay đổi, nơi không gian đang trở thành chiến trường chiến lược, định hình bản chất của các cuộc xung đột trong tương lai.
Việc tiết lộ này cũng nhấn mạnh sự thiếu hụt các cơ chế xác minh và thực thi mạnh mẽ trong các hiệp ước không gian hiện tại. Không giống như các thỏa thuận giải trừ hạt nhân trên mặt đất – dựa vào các biện pháp kiểm tra và minh bạch – các hoạt động quân sự trong không gian phần lớn vẫn còn mơ hồ. Nếu Liên bang Nga thực sự theo đuổi khả năng này, điều đó đặt ra câu hỏi cấp bách liệu Hiệp ước Ngoài Không gian và các thỏa thuận khác có đủ để ngăn chặn quân sự hóa quỹ đạo, hay cần có các hiệp ước mới để đối phó với các mối đe dọa hiện đại.
Phản ứng của Mỹ và đồng minh
Trước mối đe dọa đang nổi lên này, Mỹ và các đồng minh đang nỗ lực tăng cường năng lực phòng thủ không gian. Lực lượng Không gian Mỹ (U.S. Space Force), phối hợp với các đối tác tư nhân và quốc tế, đang triển khai các biện pháp bảo vệ cơ sở hạ tầng quan trọng. Các nỗ lực bao gồm phát triển các vệ tinh chống tấn công, triển khai các vệ tinh dự phòng thay thế các hệ thống bị vô hiệu hóa, và nâng cao công nghệ giám sát không gian. Chính phủ Mỹ cũng có thể đẩy nhanh việc phát triển vũ khí chống vệ tinh, mặc dù việc triển khai chúng sẽ đặt ra những thách thức đáng kể về mặt ngoại giao và chiến lược.
Báo cáo ATA 2025 nhấn mạnh một sự thay đổi đáng báo động trong bối cảnh an ninh toàn cầu. Viễn cảnh không gian trở thành chiến trường chính đang buộc Mỹ phải đánh giá lại tư thế quân sự và chiến lược của mình. Không gian, vốn là lĩnh vực hợp tác khoa học và kinh tế, giờ đây đã trở thành điểm nóng cạnh tranh giữa các cường quốc. Sự phát triển này làm dấy lên câu hỏi liệu có cần một hiệp ước quốc tế mới để điều chỉnh việc vũ trang hóa không gian, hay thế giới đang tiến tới một cuộc chạy đua vũ trang không kiểm soát trên quỹ đạo.
Mặc dù ý định cuối cùng của Liên bang Nga và tiến độ chương trình vệ tinh hạt nhân vẫn chưa rõ ràng, nhưng tiết lộ này cho thấy một xu hướng rộng hơn, nơi các cường quốc ngày càng sử dụng không gian như một tài sản chiến lược, mở ra cánh cửa cho những hình thức đối đầu mới. Cuộc chạy đua vũ trang giờ đây không còn giới hạn trên đất liền, trên biển hay trong không gian mạng; nó đã mở rộng lên quỹ đạo Trái Đất, định hình lại động lực an ninh toàn cầu trong những thập kỷ tới.
