Loài cá nhỏ từng là 'món ăn của người nghèo' ở Sơn La, nay lên bàn tiệc sang trọng giá hàng trăm nghìn đồng/kg

Ảnh minh họa.

Cá mương là loài cá nước ngọt đặc trưng của khu vực Sơn La, có kích thước nhỏ, chỉ dài khoảng 5-7 cm, thân mảnh chừng 1 cm. Mùa cá mương thường kéo dài từ tháng 9 đến tháng 2 năm sau, khi nước sông trong và lạnh, cá béo chắc thịt nhất.

Dù được người dân gọi bằng cái tên “cá mương”, song nguồn gốc của tên gọi này vẫn chưa ai lý giải được, bởi thực tế loài cá này chỉ sinh sống ở sông, suối nước chảy mạnh, chứ không hề xuất hiện trong mương như tên gọi.

Trước đây, cá mương xuất hiện nhiều quanh khu vực thủy điện Sơn La. Vào mùa cá, người dân thường dùng bóng đèn dụ cá từ tối hôm trước, đến sáng hôm sau mới kéo lưới thu hoạch. Khi ấy, cá nhiều vô kể, người dân thường ăn tươi, phơi khô hoặc làm mắm dự trữ cho mùa mưa.

Cá mương có thể chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn như nấu dưa chua, kho tương, om khế hoặc chiên giòn. Tuy nhiên, món om cá mương với sung và thịt ba chỉ được xem là “đỉnh cao” trong các cách chế biến.

Theo kinh nghiệm người dân địa phương, cá mương sau khi đánh bắt được rửa sạch bằng nước muối, bỏ đầu và ruột, rồi ướp cùng bột nghệ, ớt khô và chút nước chua như giấm hoặc nước mẻ. Thịt ba chỉ cắt miếng nhỏ, ướp chung để tạo độ béo ngậy.

Khác với món kho, om cá mương thường nêm ít gia vị hơn để giữ vị ngọt tự nhiên, thịt cá mềm, thịt ba chỉ béo ngậy, nước om sánh vàng, thơm lừng mùi nghệ.

Những năm gần đây, do sản lượng cá tươi ít và khó bảo quản, người dân Sơn La đã phát triển nghề làm cá mương khô nhằm phục vụ nhu cầu tiêu thụ quanh năm.

Quá trình làm cá khô đòi hỏi sự tỉ mỉ. Người chế biến phải mổ cá dọc sống lưng thay vì bụng để cá khô có hình dáng đẹp và tránh làm vỡ mật gây đắng. Cá được ướp muối, tương ớt, sa tế, đường và bột nghệ, rồi phơi ở nơi cao ráo, thoáng gió.

Trong những ngày nắng hanh, chỉ cần 1 - 2 ngày là cá đã khô giòn, sẵn sàng đóng gói. Khi thời tiết ẩm, cá có thể phải phơi từ 2 - 4 ngày để đạt chuẩn.

Theo người dân địa phương, 5 kg cá mương tươi cho ra khoảng 1 kg cá khô. Trên thị trường, giá bán dao động từ 150.000 đến 200.000 đồng/kg, mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho nhiều hộ gia đình ở Sơn La.

Cá mương khô sau khi nướng hoặc rán sẽ có màu vàng óng, thơm lừng, vị béo ngậy xen lẫn cay ngọt hài hòa. Nhiều người từng thưởng thức nhận xét rằng cá mương khô có vị ngọt gần giống cá chỉ vàng, nhưng vẫn giữ được hương vị đặc trưng riêng của núi rừng Tây Bắc.

Không chỉ nổi tiếng tại Sơn La, cá mương khô còn là món quà quê được người dân Hà Nội và các tỉnh miền xuôi ưa chuộng.

Chị Giang (Hà Nội) chia sẻ: "Mình có bạn ở Sơn La nên mua được với giá rẻ hơn. Mỗi dịp vào mùa, các chị em trong công ty lại gom một mẻ, mỗi người vài cân cá mương khô gửi về Hà Nội. Cá này nếu để trong ngăn đá có thể bảo quản được tới nửa năm, khi ăn chỉ cần rã đông rồi nướng hoặc chiên. Rất tiện lợi và hấp dẫn cho những món nhậu của chồng".

Không chỉ là thực phẩm, cá mương còn là một phần ký ức ẩm thực của người dân vùng sông núi Sơn La. Từ món ăn dân dã của ngày xưa, nay cá mương đã trở thành đặc sản mùa vụ quý hiếm, mang đậm hương vị núi rừng Tây Bắc - giản dị mà tinh tế, mộc mạc nhưng đầy sức hút.

Bảo Ngọc