Loại ung thư đứng đầu về tỷ lệ tử vong

Theo số liệu GLOBOCAN 2022, ung thư phổi là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu do ung thư trên thế giới và thứ 2 tại Việt Nam. Ảnh: Shutterstock.

Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận trên 26.000 ca mắc mới ung thư phổi. Theo số liệu của Cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế GLOBOCAN 2022, đây cũng là nguyên nhân gây tử vong thứ 2 do ung thư tại nước ta (sau ung thư gan).

PGS.TS Phạm Cẩm Phương, Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai, cho biết nếu phát hiện ở giai đoạn sớm, tỷ lệ sống sau 5 năm có thể lên tới 90%. Tuy nhiên, thực tế, phần lớn bệnh nhân được chẩn đoán muộn, khi khối u đã tiến triển.

Triệu chứng mờ nhạt, tỷ lệ tử vong cao

Theo PGS Phương, ung thư phổi xuất phát từ hai nhóm nguyên nhân: yếu tố ngoại sinh và nội sinh. Trong đó, hút thuốc lá là thủ phạm hàng đầu, chiếm khoảng 90% ca mắc.

Khói thuốc chứa hơn 7.000 hóa chất, trong đó có ít nhất 70 chất gây ung thư như benzene, formaldehyde, nitrosamine. Các chất này gây tổn thương tế bào phổi, dẫn đến đột biến gene. Ngoài ra, tiếp xúc với amiăng, asen, khí radon, ô nhiễm không khí, phóng xạ cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Ở nhóm nội sinh, các đột biến gene như EGFR, KRAS, ALK… khiến tế bào phổi phát triển bất thường, dễ tiến triển thành ung thư.

Ngoài ra, tuổi tác (trên 50 tuổi), tiền sử bệnh phổi (lao, COPD), yếu tố di truyền, suy giảm miễn dịch, chế độ ăn ít rau xanh, nhiều thịt đỏ, sống trong môi trường ô nhiễm cũng là các yếu tố nguy cơ đáng lưu ý.

Ở giai đoạn sớm, ung thư phổi hầu như không có triệu chứng. Khi khối u phát triển, người bệnh có thể xuất hiện các dấu hiệu:

Ho kéo dài trên 2 tuần, đôi khi ho ra máu.
Đau tức ngực, khó thở, khàn tiếng.
Sụt cân nhanh, mệt mỏi kéo dài.

Ở giai đoạn muộn, bệnh có thể gây đau xương, đau đầu do di căn não hoặc phù vùng cổ, mặt.

"Nhiều người chủ quan nghĩ chỉ là ho dai dẳng, cảm lạnh hay viêm phế quản thông thường. Nhưng đây có thể là cảnh báo sớm của ung thư phổi. Nếu có các triệu chứng này, cần đi khám ngay", PGS Phương nhấn mạnh.

Theo thống kê, nếu phát hiện ở giai đoạn I (khối u dưới 4 cm, chưa di căn), tỷ lệ sống sau 5 năm đạt 90%. Ngược lại, khi phát hiện ở giai đoạn III - IV, tỷ lệ này giảm xuống dưới 20%.

Vì vậy, tầm soát định kỳ được coi là "chìa khóa" để giảm tử vong. Người hút thuốc lá trên 30 năm được khuyến cáo nên chụp CT liều thấp nhằm phát hiện tổn thương chỉ vài milimet.

Theo bác sĩ Phương, những người sau nên tầm soát ung thư phổi sớm:

Người hút thuốc trên 20 năm.
Có tiền sử gia đình mắc ung thư phổi.
Người từng mắc bệnh phổi mạn tính.
Người làm việc trong môi trường tiếp xúc amiăng, khí radon.

PGS.TS Phạm Cẩm Phương, Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai. Ảnh: BVCC.

Vị chuyên gia cũng cho hay ung thư phổi không phải bệnh di truyền trực tiếp, song những người có tiền sử gia đình mắc bệnh (cha mẹ, anh chị em ruột) có nguy cơ cao gấp 2-3 lần. Việc sàng lọc gene chủ yếu phục vụ điều trị, chẳng hạn phát hiện đột biến EGFR để chỉ định thuốc trúng đích. Với người khỏe mạnh, hiện chưa có khuyến cáo sàng lọc gene đại trà. Tuy nhiên, trong trường hợp gia đình có nhiều người mắc ung thư, có thể cân nhắc xét nghiệm và tư vấn di truyền.

Công nghệ mới thay đổi "cuộc chiến" với ung thư phổi

Trao đổi với Tri Thức - Znews, giáo sư, bác sĩ Mai Trọng Khoa, nguyên Phó giám đốc Bệnh viện Bạch Mai, hiện là chuyên gia cao cấp tại Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, giảng viên cao cấp Đại học Y Hà Nội, cho biết ung thư phổi hiện nằm trong nhóm bệnh ung thư hàng đầu ở nam giới. Ông nhấn mạnh tại Việt Nam cũng như trên thế giới, số ca mắc ung thư nói chung và ung thư phổi nói riêng đều đang gia tăng.

"Chính vì vậy, song song với tỷ lệ mắc cao, tỷ lệ tử vong do ung thư, đặc biệt là ung thư phổi, cũng đang gia tăng, nhất là ở những quốc gia có nền kinh tế kém phát triển, trình độ dân trí hạn chế hoặc người dân duy trì lối sống không lành mạnh", GS Khoa nói.

Tuy nhiên, dù đối mặt với thách thức, y học đã có những bước tiến đáng kể trong chẩn đoán và điều trị ung thư phổi. Vị chuyên gia cho hay khoảng 10 năm trước, ung thư phổi gần như đồng nghĩa với tiên lượng xấu. Hầu hết bệnh nhân được phát hiện muộn, thời gian sống ngắn.

Nhờ sự phát triển của sinh học phân tử, y học đã có nhiều bước tiến trong chẩn đoán và điều trị. Ảnh: Freepik.

Những năm gần đây, nhờ sự phát triển của sinh học phân tử, y học đã có nhiều bước tiến trong chẩn đoán và điều trị. Các liệu pháp điều trị đích, thuốc ức chế tyrosine kinase, hóa trị, xạ trị hiện đại đã cải thiện đáng kể hiệu quả ở bệnh nhân giai đoạn tiến xa.

Đặc biệt, Bệnh viện Bạch Mai mới đây phối hợp với Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội phát triển phần mềm trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ chẩn đoán ung thư phổi.

Phần mềm có khả năng phân tích đồng thời ba loại hình ảnh:

CT lồng ngực: Tự động phát hiện nốt bất thường, vùng nghi ngờ ung thư.
Nội soi phế quản: Nhận diện tổn thương ở cả những vị trí khó quan sát, gợi ý vị trí cần sinh thiết.
Mô bệnh học: Phân loại tế bào, xác định chính xác loại ung thư phổi.

Kết quả thử nghiệm cho thấy hệ thống giúp bác sĩ phát hiện nhanh và chính xác hơn, giảm bớt khối lượng công việc. Đây là lần đầu tiên tại Việt Nam một bệnh viện ứng dụng AI đồng bộ trên 3 loại hình ảnh chẩn đoán ung thư phổi.

Ngoài ra, các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh hiện đại như PET, PET/CT hay PET-MRI đang giúp bác sĩ phát hiện ung thư ngay từ giai đoạn sớm, khi khối u còn rất nhỏ. Song song với đó, sinh học phân tử cho phép xác định chính xác các đột biến gene, từ đó xây dựng phác đồ điều trị cá thể hóa bằng thuốc nhắm trúng đích hoặc liệu pháp miễn dịch.

GS Mai Trọng Khoa cho biết một trong những công nghệ mới đầy tiềm năng là theranostics - phương pháp kết hợp giữa chẩn đoán và điều trị, trong đó thuốc miễn dịch được gắn với đồng vị phóng xạ để tấn công trực tiếp tế bào ung thư.

Theo ông, đây được xem như "cánh cửa mới" cho những bệnh nhân đã không còn đáp ứng với phẫu thuật, hóa trị, xạ trị hay các loại thuốc miễn dịch. Những tiến bộ này đang mở ra hy vọng sống cho nhiều bệnh nhân ung thư phổi, ngay cả trong các ca bệnh khó và phức tạp.

Phương Anh