Lời giải cho bài toán vươn xa của doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ

Làng lụa Nha Xá (Ninh Bình) là một trong những làng nghề có nhiều sản phẩm giàu bản sắc văn hóa. Ảnh: Internet

Dù sở hữu hơn 5.400 làng nghề và nhiều sản phẩm giàu bản sắc, ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam vẫn “loay hoay” với bài toán mở rộng thị trường quốc tế. Theo các chuyên gia, "lời giải" hiện nay là ngành thủ công mỹ nghệ cần một chiến lược toàn diện: nâng cao năng lực sản xuất, đẩy mạnh sáng tạo thiết kế, tăng cường đào tạo, đặc biệt là đổi mới xúc tiến thương mại theo hướng hiện đại và số hóa...

DOANH NGHIỆP THỦ CÔNG MỸ NGHỆ VẪN LOAY HOAY TRONG “SÂN NHÀ”

Phát biểu tại hội thảo “Tư vấn hỗ trợ xúc tiến thương mại sản phẩm thủ công mỹ nghệ cho các doanh nghiệp, cơ sở công nghiệp nông thôn” do Hiệp hội Làng nghề Việt Nam tổ chức mới đây tại Ninh Bình, ông Trịnh Quốc Đạt, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam nhấn mạnh, xúc tiến thương mại giữ vai trò then chốt giúp doanh nghiệp và cơ sở công nghiệp nông thôn mở rộng thị trường, đặc biệt với sản phẩm OCOP và sản phẩm làng nghề.

Tuy nhiên, nhiều cơ sở vẫn xem nhẹ việc xây dựng thương hiệu, chưa chú trọng thiết kế logo, bao bì, website hay đăng ký bảo hộ. Trong khi đó, để sản phẩm thủ công mỹ nghệ vươn ra các thị trường quốc tế cần được cải tiến thường xuyên để thích ứng được thị hiếu người tiêu dùng, đồng thời giữ được bản sắc văn hóa nhưng vẫn mang hơi thở hiện đại.

Ông Trịnh Quốc Đạt, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam. Ảnh: langngheviet.com.vn

Nêu chi tiết thực trạng về doanh nghiệp sản xuất thủ công mỹ nghệ, TS. Tôn Gia Hóa, Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam cho biết, hiện cả nước có 168 nghề truyền thống và hơn 5.400 làng nghề, nhưng gần 50 làng nghề dù đã được công nhận lại ngừng hoặc gần như không còn hoạt động. Sản xuất tại các làng nghề chủ yếu dựa vào hộ gia đình (chiếm hơn 98%), quy mô nhỏ, thiếu lao động kỹ thuật; khoảng 70% chủ cơ sở chưa được đào tạo bài bản. Thu nhập lao động chỉ đạt 3,5 - 4,5 triệu đồng/tháng, chưa tạo được sức hút đối với lao động trẻ.

Bên cạnh đó, nguồn nguyên liệu sản xuất suy giảm do khai thác thiếu quy hoạch; hạ tầng làng nghề lạc hậu, thiếu khu trưng bày, điểm đỗ xe và các thiết chế phục vụ du lịch. Khó khăn về vốn, chi phí đất và nhà xưởng khiến nhiều cơ sở không thể mở rộng hoặc tham gia cụm công nghiệp làng nghề.

Đặc biệt, hoạt động xúc tiến thương mại vẫn còn hạn chế. Hội chợ trong nước thiếu tính chuyên nghiệp, chưa xác định rõ phân khúc khách hàng; trong khi hội chợ quốc tế chi phí cao, ít doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia. Nhiều làng nghề chưa có thương hiệu riêng và chưa gắn kết tốt với du lịch.

Nêu lý do khiến sản phẩm thủ công mỹ nghệ khó bắt kịp xu hướng tiêu dùng, TS. Nguyễn Thị Thu Hường – Trường Đại học Mở Hà Nội cho rằng, thiết kế là hạn chế lớn nhất của ngành thủ công mỹ nghệ. Với mẫu mã đơn điệu, ít đổi mới, phần lớn làm theo đơn đặt hàng, điều đó khiến cho sản phẩm thiếu tính thương mại.

Cũng theo TS. Hường, đa số doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ có quy mô nhỏ, thiếu năng lực quản lý, thiếu bộ phận marketing và nghiên cứu thị trường. Lao động thiếu kỹ năng số, kỹ năng thiết kế, kỹ năng quảng bá trên thương mại điện tử, dẫn tới hạn chế trong xây dựng thương hiệu và tiếp cận thị trường quốc tế.

Bên cạnh đó, quy hoạch vùng nguyên liệu chưa hiệu quả, ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng quy tắc xuất xứ trong các FTA khi thị trường toàn cầu chuyển sang tiêu dùng xanh.

Dù Nhà nước đã có chính sách hỗ trợ từ ưu đãi thuế, đào tạo đến xúc tiến thương mại, nhưng kết quả vẫn hạn chế. Nhiều doanh nghiệp nhỏ không đáp ứng được yêu cầu hồ sơ, chứng từ và quy tắc xuất xứ phức tạp.

TS. Nguyễn Thị Thu Hường cho biết thị trường xuất khẩu thủ công mỹ nghệ đang tăng trưởng mạnh: từ 2,23 tỷ USD năm 2019 lên gần 4 tỷ USD năm 2024 và dự kiến đạt 4,5- 4,7 tỷ USD năm 2025.

Tuy nhiên, để nhanh đạt mục tiêu 5 tỷ USD, ngành phải gia tăng tỷ trọng sản phẩm có giá trị cao dựa trên thiết kế và thương hiệu. Việc phụ thuộc quá nhiều vào thị trường Hoa Kỳ và EU cũng tiềm ẩn rủi ro, đòi hỏi đa dạng hóa thị trường và đáp ứng bộ tiêu chuẩn xanh, tiêu chuẩn số ngày càng khắt khe.

“CHÌA KHÓA" GIÚP DOANH NGHIỆP THỦ CÔNG MỸ NGHỆ "VƯƠN XA"

Để đẩy mạnh phát triển sản phẩm thủ công mỹ nghệ trên thị trường quốc tế, TS. Tôn Gia Hóa cho rằng, điều đầu tiên các doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ cần tập trung nâng cao năng lực cạnh tranh các nhóm mặt hàng có lợi thế nhằm gia tăng giá trị cho sản phẩm. Đặc biệt, cần quan tâm, cập nhật thị hiếu của người tiêu dùng. Theo Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, “đây là giải pháp vô cùng quan trọng để tăng kim ngạch và xuất khẩu bền vững”.

TS. Tôn Gia Hóa - Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam

Thứ hai, cần đa dạng hóa sản phẩm, tăng cường hợp chuẩn quốc tế. Theo lý giải của ông Hóa, điều này sẽ giúp doanh nghiệp đáp ứng được nhiều phân khúc thị trường khác nhau. Trong đó tập trung vào các phân khúc thị trường trung và cao cấp.

Ngoài ra, các doanh nghiệp xuất khẩu ngành này cũng cần chú trọng đầu tư xây dựng thương hiệu ngành, thương hiệu doanh nghiệp gắn với xúc tiến thương mại.

Thứ ba, cần đặc biệt chú trọng đến thương hiệu, chiến lược cạnh tranh bằng thương hiệu đang diễn ra rất mạnh mẽ và sâu rộng, không chỉ dừng lại ở cấp độ doanh nghiệp mà đã phát triển lên mức độ địa phương, ngành hàng và cấp quốc gia. Vì vậy, bên cạnh việc xây dựng thương hiệu, gìn giữ tài sản sở hữu trí tuệ cũng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

“Việt Nam ngày càng hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới, các mặt hàng thủ công mỹ nghệ sẽ phải đối diện với những cạnh tranh ngày càng cao, cùng với sự lựa chọn khắt khe của người tiêu dùng. Vì vậy, chúng ta cần tạo sự khác biệt và đẳng cấp của sản phẩm, thể hiện đặc trưng văn hóa của quốc gia khi sản xuất ra sản phẩm” - Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam Tôn Gia Hóa khuyến nghị.

Đồng quan điểm TS. Nguyễn Thị Mai Hương - Phó viện trưởng Viện Kinh tế phát triển và Quy hoạch cho rằng, doanh nghiệp cần chủ động đổi mới mẫu mã, tiêu chuẩn chất lượng; đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số và thương mại điện tử; tăng cường liên kết trong cộng đồng doanh nghiệp và nghệ nhân; nâng cao năng lực quản trị thương hiệu và marketing.

TS. Nguyễn Thị Mai Hương - Phó viện trưởng Viện Kinh tế phát triển và Quy hoạch

“Việc áp dụng hiệu quả các mô hình hỗ trợ như hội chợ, triển lãm, chuyển đổi số, phát triển thiết kế, liên kết cung - cầu, thương hiệu OCOP hay mô hình thương mại - du lịch sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận thị trường rộng lớn, tạo ra giá trị kinh tế bền vững và giữ gìn những giá trị văn hóa truyền thống của địa phương” – TS. Hương khẳng định.

Ở góc độ đào tạo và phát triển sản phẩm, PGS.TS Đặng Mai Anh, Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp cũng cho rằng, thực tiễn cho thấy ngành thủ công mỹ nghệ toàn cầu đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức lớn trong giai đoạn 2024-2028. Để tận dụng tiềm năng này, ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam cần tận dụng cơ hội không ngừng đổi mới, đầu tư vào công nghệ để nâng cao chất lượng và năng suất sản xuất, mở rộng thị trường thông qua các nền tảng trực tuyến.

Bên cạnh đó, các làng nghề cần xác định tạo dựng thương hiệu gắn liền với các yếu tố văn hóa kết hợp du lịch và hướng đến xuất khẩu sản phẩm. Đồng thời, cũng cần kết nối nghệ nhân với người tiêu dùng toàn cầu – đây là một trong những giải pháp hữu ích đang được Nhà nước khuyến khích nhằm đưa sản phẩm thủ công mỹ nghệ chinh phục thị trường trong nước và toàn cầu.

Mai Chi