Lời tâm huyết Bác căn dặn thêm trong lễ Độc lập 2/9/1945

Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ảnh: TTXVN.

Lễ Độc lập ngày 2/9/1945 là một trong những sự kiện quan trọng nhất trong quá trình giành độc lập và dựng xây chính quyền của Nhà nước cách mạng Việt Nam non trẻ.

Qua lời kể của những người trong cuộc (hồi ký, hồi ức), đặc biệt là qua tường thuật của báo chí thời đó, chúng ta có những tư liệu quý phản ánh không khí của ngày lịch sử trọng đại này.

Tiêu biểu trong số các tư liệu này, phải kể đến bài viết Cuộc mít tinh và biểu tình tại Vườn hoa Ba Đình trong buổi lễ Ngày Độc lập của nhà báo Hồng Hà (1) đăng trên Báo Cứu quốc số 18-35, ra ngày 5/9/1945.

Bài báo này ghi chép (tại chỗ) toàn bộ diễn biến của buổi lễ Độc lập kéo dài hơn 3 tiếng rưỡi đồng hồ (tựa như một biên bản phản ánh trực tiếp sự việc), cũng như miêu tả chi tiết, sống động (chân dung, giọng nói, tác phong) của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong lần đầu ra mắt quốc dân, tại Vườn hoa Ba Đình, ngày 2/9/1945.

“Lời tuyên ngôn đanh thép có giá trị lịch sử lớn lao”

Theo tường thuật của bài báo, mới 12 giờ trưa, những nẻo đường dẫn vào vườn hoa Ba Đình, nơi cử hành lễ “Ngày độc lập”, đã thấy cuồn cuộn các dòng người chảy đến.

Chủ tịch Hồ Chí Minh trên lễ đài Độc lập 2/9/1945. Ảnh phục chế màu Ảnh phục chế màu, nguồn: Anninhthudo.

Tất cả, hôm đó, đều không giữ sự phân biệt về đẳng cấp, về tín ngưỡng, về nam nữ, về thế hệ… Đến đây, ai cũng chỉ còn là một người dân Việt Nam giữa những người dân Việt Nam khác đi đón nhận lời tuyên bố chính thức về cuộc độc lập của nước nhà.

Giữa công trường vườn hoa Ba Đình đã dựng sẵn một diễn đài cao, căng vải đỏ và trắng, giữa là cột cờ sơn trắng vươn cao chót vót. Máy truyền thanh đặt ở trên lễ đài. Các đoàn thể tới dự lễ theo thứ tự được ban tổ chức định sẵn.

Gần với diễn đài nhất là đoàn thể các bô lão thành phố Hà Nội, đoàn thể Phật giáo, Công giáo và phụ nữ. Một đơn vị bộ đội, ăn vận chỉnh tề, súng lưỡi lê sáng loáng, đứng dàn ở phía sau kỳ đài. Vòng ngoài, trông ra xa chỉ thấy một biển người trắng xóa, cờ đỏ rực rỡ dưới ánh nắng của ngày thu chói lọi.

14 giờ, các nhân viên của Chính phủ tới để khai mạc cuộc lễ. Trật tự quanh diễn đàn lúc ấy rất nghiêm. Một đội tự vệ súng lục cầm tay, đứng chen khít nhau thành hàng rào tròn quanh kỳ đài. Lính bồng súng đứng dàn ra cho đến đầu đường Cột Cờ. Mọi người im lặng đợi đến lúc đội âm nhạc giải phóng quân cử bài kèn chào.

Theo miêu tả của nhà báo Hồng Hà, đoàn xe hơi của Chính phủ, có đội cảnh sát đi trước dẫn đầu, từ từ đỗ. Các nhân viên trong Chính phủ bước lên kỳ đài. Tất cả sự chú ý của đám đông khổng lồ tới dự lễ đều dồn cả vào vị Chủ tịch của Chính phủ, lần đầu tiên ra mắt quốc dân, trong cái dịp long trọng này để tuyên bố chính thức về sự thành lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Vị Chủ tịch Chính phủ lâm thời dáng gầy yếu nhưng thần thái uy nghi vẫn lộ ra trong bộ điệu ung dung, trong vầng trán cao cao mênh mông và đôi mắt sáng ngời. Ông vận một bộ quần áo bằng vải vàng đã bạc màu, đã nhàu cũ, có lẽ vẫn là y phục của ông mang theo về từ những ngày bôn ba ở hải ngoại.

"Hình ảnh của ông đúng vẹn như cái hình ảnh mà mọi người trong nước vẫn vẽ trong trí tưởng tượng về nhà trí sĩ đầu tóc hoa râm đã bao năm rong ruổi phương xa, mưu tính sự Tự do, Độc lập cho Tổ quốc", tác giả bài viết nhận định.

Buổi lễ Độc lập bắt đầu với lá cờ màu đỏ sao vàng được từ từ kéo lên ngọn cột cờ, cùng lúc đội quân nhạc cử bài Tiến quân ca. Trên kỳ đài, các nhân viên Chính phủ đầu trần giơ nắm tay chào. Bên dưới một rừng cánh tay cũng giơ lên.

Ông Nguyễn Hữu Đang, đại biểu ban tổ chức ngày lễ Độc lập, đứng trước máy truyền thanh đọc chương trình buổi lễ và giới thiệu Chính phủ lâm thời. Sau lời giới thiệu của ông Đang, Chủ tịch Chính phủ lâm thời đứng lên đọc bản Tuyên ngôn độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Bằng một giọng rành mạch, giản dị, vị Chủ tịch Chính phủ lâm thời thỉnh thoảng lại hỏi xuống: “Tôi nói thế này đồng bào có nghe rõ không?”. Câu hỏi tỏ ra mỗi lời nói của ông lúc này đều rất nghiêm trọng, và ông muốn quốc dân không để lọt mất lời nào.

Bản Tuyên ngôn lúc đầu nhắc đến quyền được sống của tất cả mọi dân tộc, quyền được hưởng tự do và mưu cầu hạnh phúc cho mình. Nước Việt Nam ngày nay căn cứ vào quyền lợi ấy, lật đổ chế độ cũ đi, chế độ thuộc địa áp bức, dã man của người Pháp và chế độ quân chủ phong kiến thoái hóa, dựng một nước Việt Nam độc lập, một nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Dứt lời tuyên ngôn đanh thép có giá trị lịch sử lớn lao, tất cả quốc dân dưới đài đều đồng thanh cất tiếng hoan hô như sấm vang trong một sự nhiệt liệt, say sưa chưa bao giờ thấy.

Toàn cảnh Lễ mít tinh tại Vườn hoa Ba Đình - Hà Nội, ngày 2/9/1945. Nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia III, Phông Nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Bá Khoản.

“Độc lập là của quý giá vô ngần”

Tiếp đến là cuộc tuyên thệ của Chính phủ. Đứng trước Quốc kỳ, trước quốc dân, các nhân viên Chính phủ lâm thời bỏ mũ, đứng thẳng người, thề rằng: “Sẽ kiên quyết lãnh đạo toàn dân giữ vững nền độc lập cho Tổ quốc và thực hiện bản chương trình của Việt Minh, đặng mang lại tự do, hạnh phúc cho dân tộc; trong lúc giữ nền độc lập, sẽ quyết vượt qua mọi nỗi khó khăn, nguy hiểm, dù phải hy sinh tính mệnh cũng không từ”.

Sau khi Chính phủ tuyên thệ, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp đứng lên giãi bày về tình hình trong nước và những chính sách mới của Chính phủ. Nhà báo Hồng Hà miêu tả: “Lời nói của anh Bộ trưởng trẻ tuổi ấy có một sức hùng hồn, khích động vô cùng. Những tiếng vỗ tay, những tiếng gào thét vì phấn khích của dân chúng luôn luôn đưa lên từ cái bể người đứng dưới đài”.

Sau Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng Bộ Tuyên truyền Trần Huy Liệu đã tường trình việc ông và Phái đoàn của Chính phủ lâm thời vào Huế nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại. Đồng thời ông đưa ra trình với quốc dân chiếc ấn quốc bảo và thanh kiếm vàng của vua Bảo Đại đã trao cho đại diện Chính phủ.

Tiếp theo, ông Nguyễn Lương Bằng, đại biểu của Tổng bộ Việt Minh, thuật qua cuộc đấu tranh đầy gian lao, khó khăn mà Việt Minh đã theo đuổi trong mấy năm để giải phóng cho dân tộc và kêu gọi đồng bào thống nhất, đoàn kết để ủng hộ Chính phủ.

15 giờ 30, toàn thể quốc dân tuyên thệ. Vị chủ tịch Chính phủ lâm thời lại bước ra kỳ đài nói với quốc dân thêm một lời tâm huyết, với một giọng tha thiết, thấm thía vô cùng “Độc lập là của quý giá vô ngần, nay ta đã khổ sở đau đớn trong bao nhiêu lâu mới giành được nó, cần phải cố gắng, dù phải hy sinh đến bậc nào đi cũng phải quyết giữ được nó”. Đám đông im phăng phắc, trầm ngâm nghe lời căn dặn.

Sau cùng, lễ Độc lập kết thúc lúc 15 giờ 45, với lời bài Tiến quân ca vang trên miệng hàng nghìn, hàng vạn người, bài viết cho biết.

-------------------

(1) Hồng Hà (1928-2011) là một nhà báo và một chính trị gia Việt Nam. Ông nguyên là Tổng Biên tập Báo Nhân dân, Chánh Văn phòng Trung ương, Trưởng ban Đối ngoại Trung ương, Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VII.

Minh Châu