Khám phá vẻ đẹp vượt thời gian của thảm Ba Tư

Tinh hoa nghề dệt trong mỗi tấm thảm

Iran có số lượng thành phố và thị trấn thủ công được Hội đồng Thủ công mỹ nghệ thế giới (WCC) công nhận nhiều nhất với 14 địa danh.

Thảm phương Đông đại diện cho truyền thống phong phú và nghề thủ công dệt trên khắp các quốc gia ở Trung Đông và châu Á. Từ những thiết kế phức tạp của thảm Thổ Nhĩ Kỳ đến những sắc thái rực rỡ của kilim Afghanistan, mỗi khu vực đều truyền tải bản sắc văn hóa độc đáo của mình vào những tấm thảm trải sàn vượt thời gian này. Bất chấp sự đa dạng về mặt địa lý của ngành sản xuất thảm phương Đông, Iran vẫn là trái tim của nghề thủ công cổ xưa này, bảo tồn các truyền thống lâu đời trong khi liên tục đổi mới để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng hiện đại.

Hiện Iran có 1 triệu thợ dệt thảm, trong đó 700.000 người làm việc toàn thời gian.

Câu chuyện về thảm Ba Tư mở ra như một kho báu nghệ thuật cổ đại và di sản văn hóa, với nguồn gốc có từ hơn hai thiên niên kỷ trước. Một trong những cái nhìn thoáng qua sớm nhất về truyền thống phong phú này là khám phá đáng chú ý về thảm Pazyryk, một kiệt tác được dệt vào khoảng năm 500 trước Công nguyên. Phát hiện này được khai quật từ lăng mộ của một thủ lĩnh vào năm 1949, mở ra một góc nhìn hiếm hoi về nghề thủ công tinh xảo của những tấm thảm Ba Tư cổ đại. Được bảo quản trong độ sâu băng giá của thời gian, thiết kế phức tạp và sợi len bền của nó thể hiện kỹ năng đáng chú ý và sự chú ý đến từng chi tiết của những người thợ dệt thời xưa.

Trong khi thảm Pazyryk là minh chứng cho nghệ thuật của thời đại đó, thì các ghi chép lịch sử từ thời Sassanid (khoảng năm 200 - 600 trước Công nguyên) cung cấp thêm hiểu biết sâu sắc về thảm Ba Tư. Đó là những tấm thảm sang trọng trang trí cho triều đình và cung điện của Cyrus Đại đế làm sáng tỏ vị thế đáng kính của kho báu dệt này trong suốt các nền văn minh cổ đại. Khi nghề làm thảm Ba Tư phát triển qua nhiều thế kỷ, nó đã phát triển mạnh mẽ trong Thời đại hoàng kim Hồi giáo (thế kỷ thứ 8-13), chứng kiến những tiến bộ trong thiết kế và kỹ thuật đặt nền tảng cho các họa tiết và hoa văn phức tạp vẫn được ngưỡng mộ cho đến ngày nay.

Suốt thời kỳ Seljuq, Mông Cổ và Ilkhanid (thế kỷ 11-14), nghề làm thảm Ba Tư đã trải qua sự đa dạng hóa theo khu vực, với những người thợ dệt lành nghề di cư khắp vùng và đóng góp vào sự phát triển của các phong cách riêng biệt. Nghề dệt thảm Ba Tư đã đạt đến đỉnh cao trong thời kỳ Timurid và Safavid (thế kỷ 15-18). Các xưởng dệt thảm hoàng gia đã sản xuất ra những tấm thảm tinh xảo được giới thượng lưu trên toàn thế giới thèm muốn, củng cố danh tiếng của thảm Ba Tư như biểu tượng của sự giàu có, uy tín và sự xuất sắc về mặt nghệ thuật. Ngày nay, di sản của nghề dệt thảm Ba Tư vẫn tồn tại như một khía cạnh đáng trân trọng trong di sản văn hóa của Iran, với các thiết kế phức tạp và nghề thủ công lâu đời đã thu hút những người ngưỡng mộ trên toàn cầu.

Thảm Ba Tư luôn có màu sắc sặc sỡ, hoa văn cầu kỳ.

Hành trình toàn cầu hóa thảm Ba Tư

Với thiết kế tinh xảo và màu sắc rực rỡ, thảm Ba Tư vượt qua thời gian và biên giới để trở thành những tác phẩm nghệ thuật được trân trọng và ngưỡng mộ trên toàn thế giới. Hành trình của chúng qua lịch sử được đan xen phức tạp với các sợi chỉ thương mại, giao lưu văn hóa và đổi mới nghệ thuật.

Các tài liệu tham khảo trong các tài liệu Hy Lạp cổ đại và tiền Hồi giáo chứng thực cho di sản lâu dài của nghề dệt thảm Ba Tư, thể hiện sự hiện diện của nó trong suốt biên niên sử của nền văn minh nhân loại.

Một thời điểm quan trọng trong quá trình phát triển của thảm Ba Tư là sự phát triển của Con đường tơ lụa - mạng lưới các tuyến đường thương mại khổng lồ kết nối các nền văn minh trên khắp Âu - Á. Sự giao lưu lịch sử này đã tạo điều kiện cho các kỹ thuật dệt lụa từ Trung Quốc di cư sang Ba Tư, nơi chúng trải qua một sự chuyển đổi đáng chú ý, tạo ra những tấm thảm có chi tiết tinh xảo. Khi thảm Ba Tư đi qua Con đường tơ lụa, chúng đã trở thành phương tiện giao thoa văn hóa, thể hiện tấm thảm phong phú của ảnh hưởng phương Đông và phương Tây đặc trưng cho tuyến đường thương mại cổ đại này.

Hơn nữa, thảm Ba Tư được đánh giá cao vì tay nghề thủ công đặc biệt và chất liệu chất lượng. Những tấm thảm này được chế tác bằng các kỹ thuật truyền thống được truyền qua nhiều thế hệ. Chúng được làm từ len, lụa và thuốc nhuộm tự nhiên chất lượng cao, đảm bảo độ bền và tuổi thọ. Quy trình dệt thảm Ba Tư tỉ mỉ thấm nhuần từng sản phẩm với cảm giác chân thực và nghệ thuật, giúp chúng khác biệt so với các sản phẩm thay thế được sản xuất hàng loạt.

Chẳng hạn, theo truyền thống, len cừu sẽ được đun sôi trong nước, quay và nhuộm màu thủ công. Màu được sử dụng cũng phải là màu từ nhiên được chiết xuất từ cây và côn trùng. Bên cạnh đó, vật liệu để tạo ra thảm Ba Tư đa phần lấy từ thực vật tự nhiên như lụa, len, bông, đay. Những sợi này sẽ tồn tại bền và giữ màu lâu hơn nhiều so với các loại sợi tổng hợp, đồng thời việc vệ sinh và chất lượng không khí trong phòng cũng tốt hơn nhiều so với những loại khác... Những người phụ nữ chịu trách nhiệm thiết kế, lựa chọn màu sắc và dệt thảm, đồng thời đưa những cảnh quay về cuộc sống du mục của họ vào tấm thảm. Họ dệt thảm mà không có bất kỳ hình vẽ hoạt hình (thiết kế) nào - không người thợ dệt nào có thể dệt hai tấm thảm có cùng thiết kế. Sợi màu được buộc vào lưới len để tạo thành thảm. Để hoàn thiện, các mặt được khâu lại, len thừa được đốt cháy để tạo họa tiết sống động và thảm được vệ sinh lần cuối.

Một góc chợ bán thảm ở Iran.

Nét đặc sắc về sự đa dạng

Thực tế, thảm Ba Tư được ca ngợi vì những thiết kế phức tạp và tay nghề thủ công điêu luyện, thể hiện và đại diện cho một nền văn hóa phong phú và phản ánh bản sắc độc đáo của các vùng, thành phố và bộ lạc của Iran trong nhiều phong cách thảm khác nhau. Từ những huy chương uy nghi của Tabriz đến những họa tiết tinh tế của Isfahan, mỗi tấm thảm đều kể một câu chuyện về truyền thống và di sản được truyền qua nhiều thế hệ.

Trong số nhiều thành phố, làng mạc và bộ lạc thợ dệt thảm ở Iran, mỗi nơi đều có phong cách, thiết kế và kết cấu riêng biệt, góp phần tạo nên bức tranh khảm phong phú của nghệ thuật thảm Ba Tư. Ở phía Đông Bắc, thảm Turkmen tự hào có thiết kế đối xứng với màu đỏ thẫm và xanh lam. Phía Tây Bắc, các thành phố như Tabriz và Ardabil trưng bày các họa tiết tinh xảo và thêm lụa vào kết cấu của chúng, tạo nên những thiết kế hình ảnh và khu vườn tuyệt đẹp.

Ở phía Nam, những tấm thảm của Isfahan, Qom, Kashan và Naeen quyến rũ với thiết kế huy chương và góc phổ biến, thường có những bản sao phức tạp của kiến trúc nhà thờ Hồi giáo. Trong khi đó, thành phố Kerman nổi bật với những tấm thảm chất lượng cao được trang trí bằng các họa tiết vườn và bình hoa, mang lại cho chúng danh tiếng là hoàn hảo như nghề thủ công nổi tiếng của thành phố.

Trong suốt chiều dài lịch sử, các bộ lạc du mục như người Qashqai đã dệt nên những truyền thống độc đáo của họ vào những tấm thảm Ba Tư, kết hợp các thiết kế đối xứng và động vật với nghệ thuật vô song.

Ngày nay, thảm Qashqai tiếp tục quyến rũ với các kết cấu đa dạng và sức hấp dẫn vượt thời gian, khiến chúng trở thành xu hướng được săn đón trong thiết kế nội thất. Từ đồng bằng đến núi non, thảm Ba Tư dệt nên câu chuyện về sự giao lưu văn hóa và biểu đạt nghệ thuật, bắc cầu giữa quá khứ và hiện tại và quyến rũ những người ngưỡng mộ trên toàn cầu.

Sông Thương