Luật Đầu tư Kinh doanh: Thu hẹp thủ tục, minh bạch điều kiện kinh doanh

Hội thảo góp ý Luật Đầu tư kinh doanh do VCCI và Bộ Tài chính phối hợp tổ chức

Thu hẹp, cải tiến thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư

Phát biểu tại hội thảo góp ý Luật Đầu tư Kinh doanh do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Bộ Tài chính phối hợp tổ chức ngày 24/9, ông Đậu Anh Tuấn – Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI nhấn mạnh, dự thảo luật lần này thể hiện tinh thần cải cách mạnh mẽ, hứa hẹn tạo nền tảng pháp lý vững chắc, thúc đẩy bứt phá cho nền kinh tế trong giai đoạn chuyển đổi quan trọng.

Nhìn lại hành trình phát triển kinh tế của Việt Nam, không thể phủ nhận vai trò nền tảng của hành lang pháp lý về đầu tư. Luật Đầu tư năm 2020 đã tạo dựng cơ sở pháp lý vững chắc, góp phần kiến tạo môi trường kinh doanh ổn định, thu hút vốn tư nhân và FDI, thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển, đóng góp lớn vào tăng trưởng GDP, tạo việc làm và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Trước đó, Luật hiện hành đã quy định rõ ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện và xác lập cơ chế kiểm soát việc ban hành, đảm bảo quyền tự do kinh doanh theo nguyên tắc "người dân, doanh nghiệp được kinh doanh những gì pháp luật không cấm."

Tuy nhiên, ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh bối cảnh phát triển hiện nay đã thay đổi sâu sắc. Những yêu cầu mới về đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển đổi số, ứng phó biến đổi khí hậu, cạnh tranh khu vực và toàn cầu cùng với đòi hỏi từ nhà đầu tư về môi trường minh bạch, hiệu quả, ổn định, có khả năng dự báo cao đặt ra thách thức lớn đối với hệ thống pháp luật.

“Chính vì vậy, việc sửa đổi toàn diện Luật Đầu tư – thay thế bằng một đạo luật mới với tên gọi Luật Đầu tư Kinh doanh là bước đi kịp thời, cần thiết và có ý nghĩa chiến lược,” ông Tuấn khẳng định.

Theo đại diện VCCI, cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao tinh thần cải cách mạnh mẽ với nhiều điểm mới quan trọng trong dự thảo. Cụ thể, dự thảo đã cắt giảm đáng kể các ngành, nghề kinh doanh có điều kiện, vốn là rào cản lớn với quyền tự do kinh doanh. Quy định mới cũng đơn giản hóa thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, thu hẹp diện dự án phải thực hiện thủ tục này, đồng thời phân cấp mạnh mẽ thẩm quyền cho địa phương.

Dự thảo còn cho phép nhà đầu tư nước ngoài thành lập doanh nghiệp trước khi có dự án cụ thể, góp phần tạo bình đẳng và minh bạch hơn giữa nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Đặc biệt, quy định mới thay đổi cách tiếp cận ưu đãi đầu tư, hướng tới ngành nghề có giá trị gia tăng cao, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, phát triển bền vững. Đồng thời, dự thảo đề xuất cải cách lớn đối với quản lý đầu tư ra nước ngoài, phù hợp thông lệ quốc tế và thực tiễn, theo hướng bỏ Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư ra nước ngoài để giảm gánh nặng hành chính.

Bên cạnh điểm tích cực, VCCI cũng chỉ ra những nội dung cần tiếp tục hoàn thiện. Theo cộng đồng doanh nghiệp, cần làm rõ ranh giới thẩm quyền giữa các luật khác nhau, tránh chồng chéo, mâu thuẫn giữa Luật Đầu tư Kinh doanh và các luật chuyên ngành. Đây là nguyên nhân chính khiến dự án bị treo, phải thẩm định nhiều lần, gây lãng phí thời gian, chi phí và cơ hội kinh doanh.

Về thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, nhiều doanh nghiệp cho rằng quy định này khiến quy trình phức tạp, kéo dài, trong khi các giai đoạn sau đã chịu sự điều chỉnh bởi nhiều luật khác. Câu hỏi đặt ra là có nên tiếp tục duy trì thủ tục này hay không và nếu có, phạm vi, đối tượng áp dụng cần được xác định hợp lý để không tạo thêm gánh nặng cho nhà đầu tư.

Ngoài ra, nhiều ý kiến cũng đề xuất siết chặt cơ chế kiểm soát việc ban hành ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Mặc dù Luật Đầu tư 2014 và danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện đã tạo ra bước tiến về minh bạch, nhưng gần đây việc bổ sung ngành nghề mới diễn ra khá dễ dàng, đôi khi chỉ dựa trên giải trình chính sách chưa thực sự thuyết phục.

“Điều này đặt ra thách thức về tính hiệu quả của cơ chế kiểm soát và nguy cơ tái diễn tình trạng tùy nghi trong việc ban hành ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, điều kiện kinh doanh,” ông Tuấn cảnh báo.

Đại diện VCCI khuyến nghị cần tránh tình trạng ưu đãi theo phong trào hoặc ưu đãi mà không đánh giá được tác động lan tỏa về công nghệ, việc làm, chuyển đổi chuỗi giá trị tại địa phương. Ưu đãi phải trở thành đòn bẩy thực sự, mang lại giá trị gia tăng bền vững cho nền kinh tế.

Mục tiêu của Luật Đầu tư thay thế là tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, điểm nghẽn về thể chế. Ảnh minh họa

Tạo môi trường minh bạch, hoàn thiện khái niệm pháp lý cốt lõi

Tại hội thảo, nhiều ý kiến từ giới chuyên gia và đại diện hiệp hội đã được đưa ra nhằm hoàn thiện khung pháp lý, tạo môi trường đầu tư minh bạch, hiệu quả và bền vững hơn.

Ông Nguyễn Anh Tuấn – Chủ tịch Hiệp hội Nhà đầu tư nước ngoài (VAFIE) nhấn mạnh sự cần thiết phải khoanh hẹp các dự án thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư. Theo ông, chỉ những dự án lớn, có tác động rõ rệt đến môi trường và kinh tế - xã hội mới cần áp dụng thủ tục này. Liên quan đến đầu tư ra nước ngoài, ông Tuấn khẳng định việc cấp giấy chứng nhận đăng ký là cần thiết để nhà đầu tư có cơ sở pháp lý chuyển vốn và thu hồi lợi nhuận. Ông cũng đồng tình với đề xuất cho phép nhà đầu tư nước ngoài thành lập doanh nghiệp trước khi có dự án cụ thể, coi đây là bước tiến phù hợp với bối cảnh hội nhập, giúp các tập đoàn lớn mở rộng hoạt động tại Việt Nam.

Ở góc nhìn khác, ông Nguyễn Nội – nguyên Phó Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài cho rằng danh mục ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện phải được quy định ngay trong luật, không thể giao xuống nghị định. Điều này, theo ông, đảm bảo tính chặt chẽ và minh bạch trong thực thi. Ông cũng đề nghị làm rõ quy định đối với những dự án quy mô lớn như đường sắt tốc độ cao, nhằm tránh bỏ sót các dự án có tác động lớn đến ngân sách và xã hội.

Giáo sư Lê Đăng Huệ – nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự Kinh tế (Bộ Tư pháp) cảnh báo dự thảo còn thiếu những khái niệm cốt lõi như “chủ trương đầu tư” hay “quyền sử dụng đất”. Theo ông, việc bỏ qua định nghĩa rõ ràng sẽ tạo khoảng trống pháp lý, gây khó khăn cả cho cơ quan quản lý lẫn doanh nghiệp.

Bà Nguyễn Minh Thảo – Trưởng ban Môi trường kinh doanh (CIEM) tập trung phân tích về danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Bà cho rằng thay vì chỉ giảm bớt điều kiện, cần cắt giảm hẳn số ngành nghề vì khi một ngành đã nằm trong danh mục, nguy cơ phát sinh thêm nhiều điều kiện con là rất lớn. Đồng thời, tiêu chí xác định ngành nghề có điều kiện hiện còn mơ hồ, cần được quy định rõ để tránh lạm dụng.

Dưới góc độ chính sách thuế, bà Nguyễn Thị Cúc – Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam cho rằng dự thảo cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế kiểm soát việc ban hành ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Bà nêu thực tế hiện có quá nhiều danh mục, dẫn đến việc một số lĩnh vực bị áp điều kiện không thật sự cần thiết. Bà lấy ví dụ kinh doanh thủy sản hay con giống vốn có đặc thù riêng nhưng vẫn bị xếp chung vào nhóm ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Theo bà, cần rà soát kỹ lưỡng, loại bỏ những ngành không cần thiết để giảm thủ tục, tạo thuận lợi hơn cho doanh nghiệp.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp – Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam, ghi nhận nỗ lực của Ban soạn thảo trong việc tiếp thu ý kiến và sửa đổi luật theo hướng minh bạch, thực tiễn. Tuy nhiên, ông đề xuất vẫn cần giữ thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư. Theo ông, đây chính là “giấy khai sinh” của dự án. Nếu bỏ, đặc biệt với các dự án cần giải phóng mặt bằng, sẽ nảy sinh nhiều vướng mắc. Ông cho rằng phải duy trì thủ tục này nhưng cần làm rõ nội hàm, rút ngắn thời gian xử lý, đồng thời đảm bảo các dự án sử dụng đất đều phải có quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư.

Một số ý kiến cũng đề xuất quy định về ưu đãi đầu tư cần thiết kế gắn với hiệu quả thực tế, có điều kiện cụ thể và dễ kiểm chứng, tránh ưu đãi theo phong trào hoặc ưu đãi thiếu đánh giá tác động lan tỏa về công nghệ, việc làm, chuỗi giá trị địa phương. Bên cạnh đó, việc phân cấp, phân quyền phải đi đôi với phân trách nhiệm và cơ chế giám sát rõ ràng. Trao quyền cho địa phương là cần thiết, nhưng phải gắn với năng lực thực thi và trách nhiệm giải trình, tránh tình trạng “mạnh ai nấy làm” gây khó khăn cho nhà đầu tư.

Dự thảo Luật Đầu tư Kinh doanh lần này được cộng đồng đánh giá là bước cải cách quan trọng, với nhiều điểm mới như cắt giảm ngành nghề kinh doanh có điều kiện, đơn giản hóa thủ tục, tạo thuận lợi hơn cho cả nhà đầu tư trong và ngoài nước. Tuy nhiên, những ý kiến góp ý cũng cho thấy dự thảo cần tiếp tục được hoàn thiện, cụ thể hóa và bổ sung các khái niệm cốt lõi, nhằm bảo đảm tính minh bạch, khả thi và đồng bộ trong thực tiễn thi hành.

Thái Thu