Luật Trí tuệ nhân tạo: Minh bạch, gắn nhãn và kiểm soát rủi ro

AI phục vụ con người, không thay thế con người

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dự thảo có 8 chương, 36 điều, quy định về thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng hệ thống trí tuệ nhân tạo; quyền, nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân có liên quan; và quản lý nhà nước đối với các hoạt động trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng

Luật Trí tuệ nhân tạo đặt con người làm trung tâm với nguyên tắc tối cao là trí tuệ nhân tạo (AI) phục vụ con người, không thay thế con người, con người giám sát trí tuệ nhân tạo ở những quyết định trọng yếu. Luật này không áp dụng cho trí tuệ nhân tạo dùng riêng cho mục đích quốc phòng, an ninh, tình báo, cơ yếu và các mô hình nghiên cứu, đào tạo chưa triển khai ra bên ngoài.

Đáng chú ý, dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo phân loại trí tuệ nhân tạo thành 4 mức độ rủi ro và áp đặt nghĩa vụ tương ứng gồm không chấp nhận được (mức độ cao nhất); rủi ro cao; rủi ro trung bình và rủi ro thấp.

Ngoài ra, dự thảo luật cũng quy định trách nhiệm minh bạch, gắn nhãn và giải trình. Theo đó, nhà cung cấp có trách nhiệm bảo đảm hệ thống AI được thiết kế, vận hành và cung cấp theo cách thức cho phép việc nhận diện, giám sát và giải thích phù hợp với mức độ rủi ro.

Đồng thời cung cấp cho bên triển khai thông tin, hướng dẫn kỹ thuật và dữ liệu cần thiết để bên triển khai thực hiện đầy đủ nghĩa vụ minh bạch, gắn nhãn và giải trình theo quy định của luật.

Bên triển khai có trách nhiệm thông báo rõ ràng cho người sử dụng khi nội dung do hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra, chỉnh sửa hoặc cung cấp thuộc trường hợp phải gắn nhãn theo quy định; đồng thời thực hiện việc gắn nhãn hoặc công bố thông tin minh bạch theo quy định.

Đối với sản phẩm là tác phẩm nghệ thuật hoặc sáng tạo, việc gắn nhãn được thực hiện theo phương thức bảo đảm không làm cản trở việc hiển thị, trình diễn hoặc thưởng thức tác phẩm.

Việc gắn nhãn được thực hiện đối với các trường hợp như: Nội dung do hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra hoặc chỉnh sửa có yếu tố giả mạo, mô phỏng người thật, sự kiện thật và có khả năng khiến người xem, người nghe hoặc người đọc hiểu sai là thật;

Nội dung do trí tuệ nhân tạo tạo ra nhằm mục đích truyền thông, quảng cáo, tuyên truyền hoặc cung cấp thông tin công khai. Các trường hợp khác theo quy định của Thủ tướng.

Dự luật cũng có quy định xử lý vi phạm và trách nhiệm bồi thường thiệt hại đối với tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm quy định của luật và quy định khác của pháp luật có liên quan đến trí tuệ nhân tạo.

Theo đó, tùy theo tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.

Mức phạt hành chính bằng tiền trong lĩnh vực AI, Chính phủ đề xuất tối đa 2 tỷ đồng đối với tổ chức và 1 tỷ đồng với cá nhân. Với các hành vi vi phạm nghiêm trọng, mức phạt tiền tối đa có thể lên đến 2% doanh thu của năm trước liền kề của tổ chức đó. Trường hợp tái phạm thì phạt tối đa 2% doanh thu toàn cầu của năm trước liền kề của tổ chức đó.

Rà soát tính đồng bộ để tránh chồng lấn với các luật hiện hành

Thẩm tra tờ trình của Chính phủ, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải cho biết các nội dung của dự thảo Luật cơ bản phù hợp và đề nghị tiếp tục rà soát tính đồng bộ với các luật như Bộ luật Dân sự, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa, Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật và mối quan hệ với các luật chuyên ngành như An toàn thông tin, Chuyển đổi số và Sở hữu trí tuệ. Đồng thời cập nhật nội dung Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) vừa được ký tại Hà Nội vào tháng 10 vừa qua.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải

Nhất trí với sự cần thiết ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo để bổ sung và hoàn thiện khung pháp lý hiện có, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát, đánh giá kỹ hơn mức độ thể chế hóa các chủ trương, định hướng của Đảng, đặc biệt là về phát triển trí tuệ nhân tạo vì con người, vì phát triển bền vững.

Nâng cao năng suất lao động thông qua ứng dụng trí tuệ nhân tạo và cơ chế huy động nguồn lực xã hội, hợp tác công - tư trong phát triển hạ tầng dữ liệu, tính toán hiệu năng cao và đào tạo nhân lực trí tuệ nhân tạo…

Báo cáo thẩm tra cũng nêu, một số quy định còn chưa đảm bảo tính thống nhất với hệ thống pháp luật, như việc phân loại mức độ rủi ro của hệ thống trí tuệ nhân tạo gồm 4 mức độ.

Trong khi Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa phân loại sản phẩm, hàng hóa thành 3 loại là chưa thống nhất nếu trí tuệ nhân tạo được xem là sản phẩm, hàng hóa. Quy định về việc chứng nhận sự phù hợp đối với hệ thống trí tuệ nhân tạo có mức độ rủi ro cao là chưa thống nhất, đồng bộ với nguyên tắc quản lý sản phẩm, hàng hóa có mức độ rủi ro cao..

Ủy ban thấy rằng, phạm vi điều chỉnh tại dự thảo Luật được quy định tương đối toàn diện, thể hiện cách tiếp cận tổng thể, nhưng chưa làm rõ ranh giới giữa các lĩnh vực chịu sự điều chỉnh của Luật này với các luật có liên quan như Luật Khoa học, Công nghệ và đổi mới sáng tạo; Luật Dữ liệu; Luật Công nghiệp công nghệ số…

Dự thảo Luật mới tập trung vào hoạt động nghiên cứu, phát triển và ứng dụng hệ thống trí tuệ nhân tạo nhưng chưa bao quát đầy đủ các thực thể và yếu tố trung gian khác; không điều chỉnh hoạt động đào tạo, nghiên cứu, phát triển và thử nghiệm trí tuệ nhân tạo nội bộ.

Do đó, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề nghị, cần nghiên cứu, hoàn thiện quy định về phạm vi điều chỉnh để tránh chồng lấn với các luật hiện hành; nghiên cứu, mở rộng phạm vi điều chỉnh và bổ sung quy định liên quan đến các chủ thể trung gian nêu trên nhằm bảo đảm quản lý toàn diện chuỗi giá trị trí tuệ nhân tạo và ngăn ngừa rủi ro phát sinh từ hoạt động cung cấp nền tảng, mô hình gốc.

Đ. Việt - M. Đỉnh