Lưu giữ 'hồn cốt' Lễ hội đập trống trên đỉnh Trường Sơn

Sau phần lễ, người dân thay nhau dùng dùi đập trống để thể hiện tấm lòng đối với Giàng và các vị thần linh. Ảnh: Thành Phú

Lễ tạ ơn Giàng

Lễ hội đập trống của người Ma Coong được tổ chức vào ngày 16 tháng Giêng âm lịch hằng năm để cúng trời, cúng đất, cúng thần núi, thần rừng, thần suối... với ước mong mưa thuận, gió hòa cho bà con làm nương rẫy, chăn nuôi gia súc, gia cầm không bị dịch bệnh, dân bản có cuộc sống ấm no, không ốm đau, bệnh tật, bản làng sum vầy, yên ấm... Trải qua nhiều thế hệ, lễ hội đã trở thành nét sinh hoạt tâm linh, tính ngưỡng quan trọng trong đời sống của tộc người Ma Coong.

Theo ông Đing Xon, Lễ hội đập trống có từ rất lâu rồi nên ông chẳng thể nhớ chính xác mà chỉ nghe lớp người già kể, khi ông còn bé. Theo đó, vào thời giặc Chiêm Thành sang xâm chiếm nước ta, trước sự hung bạo của chúng, cộng đồng người Ma Coong đã dắt díu nhau di dời bản làng vào rừng rậm lẩn trốn. Đến khi cuộc di dân quá mệt mỏi thì họ dừng chân và cư ngụ tại mảnh đất Thượng Trạch cho đến ngày hôm nay.

Buổi đầu dựng bản, mọi người cứ bị ốm đau, lúa, ngô trên nương bị mất mùa liên tiếp, đói kém, chết chóc triền miên. Thế rồi vào một đêm trăng sáng, già làng nằm mơ thấy Giàng (trời) hiện về nói rằng: “Có một con khỉ già từ trên núi cao, cứ vào mỗi dịp trăng sáng là xuống núi phá hoại dân làng. Muốn đuổi được con khỉ già đi, phải có một cái trống to và mang ra đánh vào lúc con khỉ xuất hiện. Khi tiếng trống vang lên, con khỉ sẽ sợ mà bỏ đi”. Nghe theo Giàng, dân bản đã làm trống và đánh vào khi trăng sáng. Con khỉ nghe tiếng trống đã bỏ đi, không dám quay lại để phá hoại dân làng, từ đó, bản làng bình yên trở lại. Để ghi nhớ công ơn của Giàng, người Ma Coong đều tổ chức nghi lễ cúng tế vào ngày 16 tháng Giêng âm lịch hằng năm để dâng lên thần linh các của ngon vật lạ, gia súc và nông sản.

Để Lễ hội đập trống diễn ra đúng mong muốn, trước ngày tổ chức gần cả năm, dưới sự hướng dẫn của chủ lễ Đinh Xon, người dân các bản đã tiến hành một số hoạt động chuẩn bị cho lễ hội như chăn nuôi gia súc, gia cầm, phát rẫy trỉa giống lúa nếp... Để có được những con cá to và tươi ngon làm mâm cỗ cúng thần linh, ngay từ tháng 4, tháng 5 dương lịch, ông Đinh Xon đã cùng với các già làng nhiều bản chọn một đoạn con suối A Ky từ bản Rào Bụt đến bản Nồm và cấm mọi người đánh bắt cá trên khúc suối này. Những thanh niên trai tráng trong bản dày dạn kinh nghiệm được phân công nhiệm vụ hoàn thiện chiếc trống hộp. Tang trống được làm từ gỗ mít, mặt trống bịt da trâu hoặc da sơn dương.

Trước ngày diễn ra lễ hội, từng nhà đóng góp cho làng các vật dụng, nông sản, gia súc..., tùy theo điều kiện. Tuy nhiên, không thể thiếu gạo nếp để nấu rượu cần dùng cho việc cúng lễ và mời khách quý thưởng thức. Lễ cúng gồm 4 mâm, mỗi mâm có đầy đủ 1 con gà, 8 con cá suối nướng, 8 con cá suối luộc, ngọn cây mây, cây đoác luộc và xôi, rượu cần...

Sau khi kết thúc nghi lễ, ông Đinh Xon đánh một tiếng trống lớn mở màn phần hội. Lúc này, mọi người cùng quây quần với nhau bên những ché rượu cần. Các thanh niên lực lưỡng thi nhau tranh dùi đánh trống. Trước khi trời sáng, trống phải được đánh sao cho thủng mới thôi. Điều này tượng trưng cho tấm lòng chân thành của người dân Ma Coong mong ước một năm mùa màng bội thu.

Giữ lễ hội để truyền cho đời sau

Lễ hội đập trống của người Ma Coong cuốn hút bởi phần nghi lễ cúng Giàng và các thần linh độc đáo và phần hội, người dân cùng nhau đập cho đến khi mặt trống bị vỡ mới thôi. Với nhiều tâm huyết của mình, hơn 20 năm làm chủ lễ, ông Đinh Xon đã miệt mài truyền dạy các câu gọi mời Giàng, mời thần linh và các bài cúng, cách sắp đặt lễ vật cho những người trẻ trong bản.

Ông Đinh Xon chia sẻ: Nhiều năm qua, được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, chính quyền địa phương và cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Cà Roòng và Đồn Biên phòng Cồn Roàng, BĐBP Quảng Bình, bản làng đã có nhiều đổi thay, bà con không còn đói, ít ốm đau, bệnh tật như ngày trước. Người dân quan tâm đến lễ hội nhiều hơn để truyền dạy, giáo dục con cháu giữ gìn nét đẹp văn hóa, trong đó có Lễ hội đập trống của cộng đồng người Ma Coong.

Theo ông Đinh Xon, trải qua thời gian, Lễ hội đập trống đã gắn bó chặt chẽ với đời sống tinh thần của cộng đồng người Ma Coong, trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống tâm linh của họ. Tuy nhiên, việc lưu giữ cách bày trí sản vật trên mâm cúng, lời gọi mời Giàng và các thần linh, hay cách làm một chiếc trống để đập trong lễ hội dần thiếu đi một người chủ lễ kế cận, nếu như không chú trọng lưu truyền cho thế hệ sau.

Ông Đinh Cu, Chủ tịch UBND xã Thượng Trạch cho biết: “Lễ hội đập trống của cộng đồng người Ma Coong đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia vào tháng 8/2019, vì thế, việc giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa của lễ hội luôn được địa phương quan tâm. Địa phương cũng luôn tạo điều kiện để ông Đinh Xon truyền dạy những điều cốt lõi của lễ hội cho thế hệ trẻ nhằm mục đích bảo tồn nét đẹp văn hóa truyền thống”.

Được biết, ông Đinh Xon còn là một người có uy tín và mẫu mực, như lời khẳng định của Chủ tịch UBND xã Thượng Trạch: “Ông Đinh Xon có một tình yêu rất lớn đối với Lễ hội đập trống. Qua đó, ông đã giúp cho lễ hội được gìn giữ, lưu truyền và lan tỏa đến với du khách khi có dịp đến xem lễ hội, góp phần bảo tồn nét đẹp văn hóa của cộng đồng người Ma Coong để cho lễ hội cùng hòa chung vào “dòng chảy” văn hóa của các dân tộc anh em”.

Thành Phú