Lý do Hàn Quốc xuất khẩu sách thành công

Tuy khác nhau nhưng tiểu thuyết từ Nhật Bản và Hàn Quốc đều được xếp chung vào nhóm "Đông Á", theo Lawson, nhà xuất bản ở Anh các tựa What You Are Looking For is in the Library (Michiko Toyama, tạm dịch: Điều bạn tìm kiếm ở thư viện) và One Thousand Blues (Chen Seon-ran, tạm dịch: Một nghìn sắc xanh).

So sánh với văn học Nhật Bản đã âm thầm tiếp cận độc giả quốc tế nhiều thập kỷ, thì văn học Hàn Quốc lại phổ biến nhanh chóng trong khoảng thời gian ngắn hơn. Đây là một phần làn sóng Hallyu - với việc phim truyền hình, âm nhạc và trong các dịch vụ văn hóa khác của xứ sở kim chi nở rộ từ cuối thế kỉ trước rồi tăng tốc bứt phá vào thế kỷ này.

Jieun Kiaer, Young Bin Min-KF Giáo sư Ngôn ngữ học Hàn Quốc tại Khoa Nghiên cứu Châu Á và Trung Đông tại Đại học Oxford nghĩ rằng có "mối quan tâm thực sự dành cho văn hóa Hàn Quốc" mà bà cho rằng đóng vai trò quan trọng khiến văn học Hàn phổ biến ở các nước nói tiếng Anh.

Một lịch sử đặc biệt

Danh sách rút gọn Giải Booker Quốc tế năm nay có Mater 2-10 của Hwang Sok-yong, do Sora Kim-Russell và Youngjae Josephine Bae dịch từ nguyên bản tiếng Hàn. Đây là năm thứ ba liên tiếp sách Hàn Quốc lọt vào danh sách rút gọn, sau Whale (Cá voi, Cheon Myeong-kwan) năm 2023 và Cursed Bunny (tạm dịch: Chú thỏ bị nguyền rủa, Bora Chung) năm 2022. Người ăn chay (Han Kang, Deborah Smith dịch) là tác phẩm đầu tiên thắng giải Booker Quốc tế khi giải thưởng chuyển sang cơ cấu mới như hiện nay vào năm 2016.

Tác giả Bora Chung (trái) và dịch giả Anton Hur cùng tác phẩm Cursed Bunny. Ảnh: Booker Prizes.

Lịch sử đóng vai trò lớn trong sự phát triển của văn học Hàn Quốc. Dịch giả Anton Hur, người lọt vào danh sách rút gọn Giải thưởng Booker Quốc tế năm 2022 cho bản dịch hai tựa sách tiếng Hàn khác nhau, cho biết: "Hàn Quốc có vị thế rất độc đáo, đây từng là quốc gia nghèo nhất thế giới. Giờ họ là một trong những nước giàu nhất và họ đạt được điều ấy chỉ trong khoảng một thế hệ. Và với chúng tôi, ký ức về nghèo đói, chiến tranh, xung đột, tị nạn vẫn còn rất mới mẻ".

"Vậy mà giờ đây chúng tôi có đủ phương tiện để đương đầu và thể hiện những trải nghiệm này ở nhiều hình thức truyền thông khác nhau như phim truyền hình; đến cả K-pop còn đề cập đến xung đột lịch sử".

Tiến sĩ Grace Koh, giảng viên văn học Hàn Quốc tại SOAS (Trường nghiên cứu phương Đông và châu Phi, Đại học London), nói: "Kể từ khi giải phóng khỏi thời kỳ thuộc địa Nhật Bản, rồi đến Chiến tranh Triều Tiên, theo sau là hàng thập kỷ của chủ nghĩa độc tài quân sự, đã có một giai đoạn liên tiếp trong suốt thế kỷ 20 mà người ta luôn áp đặt kiểm duyệt theo hình thức nào đó".

"Nhiều tác giả hiện còn sống nhưng là thế hệ đã trải qua Chiến tranh Triều Tiên, từ thuở còn bé, những người đã sống dưới qua thời quân đội cai trị độc tài... sẽ nói rằng nhà văn có tinh thần trách nhiệm to lớn phải kể chuyện về thực tế xã hội Hàn Quốc. Nhưng tất nhiên, họ sẽ phải làm vậy dưới sự giám sát kiểm duyệt theo cách này cách khác".

Bản dịch bằng tiếng Anh nhiều tác phẩm văn học Nhật Bản và Hàn Quốc (thực tế là văn học từ các ngôn ngữ khác) xuất bản với nhãn hiệu phổ biến dễ nhầm lẫn là "tiểu thuyết văn học" (literary fiction) chứ không phải thể loại cụ thể như cách sắp xếp thông thường. Hur lưu ý rằng theo truyền thống ở Hàn Quốc các thể loại tiểu thuyết rất tách biệt: "Ở Hàn Quốc ranh giới giữa các thể loại thực sự mạnh mẽ hơn và được quản lý chặt chẽ hơn trong văn học Anh".

Bora Chung luôn được coi là tác giả khoa học viễn tưởng; đây là thể loại rất nhộn nhịp ở Hàn Quốc, nhưng hoàn toàn không phải là một thể loại lớn. Năm 2022, sau khi cô lọt vào danh sách rút gọn cho Giải Booker Quốc tế, một phóng viên gọi cô là nhà văn vô danh, dù cô là chủ tịch của Hiệp hội Tác giả Khoa học viễn tưởng Hàn Quốc.

Hur cho biết thêm rằng sau khi được đề cử, một cách kỳ diệu từ một tác giả thể loại ngoại biên cô đã trở thành nhà văn tiểu thuyết văn học chính thống. Cursed Bunny giờ đây có mặt ở mọi hiệu sách ở Hàn Quốc, được trưng bày với các tác phẩm văn học chính thống chứ không bị đẩy sang cùng văn học theo thể loại".

Tiếng Hàn quen thuộc hơn nhờ văn hóa đại chúng

Một số tác phẩm văn học dịch tiếng Hàn được độc giả quốc tế biết đến rộng rãi (từ trái qua, trên xuống): Kim Ji Young, sinh năm 1982; b, Boo và tôi (tạm dịch); Chạng vạng; Kẻ ủ mưu; Ngày và đêm; Trắng; Hố. Ảnh: Books and Bao.

Hur nhận xét rằng "tiếng Hàn là một ngôn ngữ có sẵn sự hồi hộp", do động từ trong tiếng Hàn nằm cuối câu, mà động từ là phần quan trọng nhất nên phải đợi đến cuối mới biết câu nói điều gì.

Nhiều phương tiện văn hóa khác nhau khiến độc giả quốc tế quen thuộc hơn vơi ngôn ngữ Hàn Quốc, giúp tiểu thuyết dịch cũng phổ biến hơn. "10 năm qua với văn học Hàn, dịch giả có thể phiên âm lại từ trong bản gốc, đặc biệt nếu nó liên quan đến điều độc giả đã tiếp xúc qua phim truyền hình. Điển hình là các món ăn và cách xưng hô. Xem phim Hàn thì sẽ biết chúng tôi dùng từ xưng hô chứ không gọi tên nhau", Hur cho biết.

Dịch thuật phát triển cũng tác động lớn. Hur cho rằng dịch thuật hiện nay tốt hơn nhiều so với cách đây một thập kỷ vì "có rất nhiều dịch giả tiếng Hàn xuất sắc đáp ứng trình độ mà văn học Hàn Quốc đòi hỏi", trong khi trước đây việc dịch thuật chủ yếu do các học giả đảm nhiệm.

Tương lai của văn học Hàn Quốc nằm ở đâu? Hur nói rằng Hàn Quốc đang "bắt đầu chứng kiến thế hệ hậu chiến bước ra khỏi sân khấu", nghĩa là, cùng những điều khác, đang có những loại câu chuyện mới về chiến tranh Triều Tiên.

Tâm Anh

theo The Booker Prizes