Lý do nào ngành đường sắt đề xuất kéo dài lộ trình thực hiện niên hạn đầu máy, toa xe?

Hiện đường sắt có khoảng 140 đầu máy có thời gian sử dụng trên dưới 40 năm nhưng vẫn khai thác tốt. Ảnh minh họa: TTXVN

Liên quan đến đề xuất kéo dài lộ trình thực hiện niên hạn đầu máy, toa xe của ngành đường sắt, Bộ Giao thông Vận tải cho biết, theo Nghị định số 65/2018NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đường sắt, thì đầu máy và toa xe chở khách có niên hạn sử dụng là 40 năm, toa xe chở hàng là 45 năm và lộ trình thực hiện, bắt đầu thực hiện từ năm 2020.

Tuy nhiên, do ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19, hoạt động vận tải đường sắt bị đình trệ, tình hình sản xuất kinh doanh của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, để kịp thời tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 01/2022/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 65/2018/NĐ-CP cho phép điều chỉnh lộ trình niên hạn của phương tiện đường sắt bắt đầu áp dụng từ ngày 31/12/2020 được kéo dài đến ngày 31/12/2023.

Hiện Bộ Giao thông Vận tải đang lấy ý kiến rộng rãi dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 65/2018NĐ-CP cho phép kéo dài lộ trình thực hiện niên hạn đầu máy, toa xe. Tại dự thảo này, Bộ Giao thông Vận tải đề xuất cho phép các phương tiện đường sắt hết niên hạn sử dụng trước ngày 31/12/2030 được phép hoạt động đến hết ngày 31/12/2030.

Theo lãnh đạo Bộ Giao thông Vận tải, đề xuất này nhằm hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn cho Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) và các doanh nghiệp vận tải đường sắt trong điều kiện không bố trí được nguồn vốn đầu tư. Vì vậy, cần tận dụng các phương tiện giao thông đường sắt có niên hạn sử dụng vượt quá quy định hiện hành nhưng vẫn đảm bảo chất lượng, điều kiện khai thác an toàn.

Mặt khác, lãnh đạo Bộ Giao thông Vận tải thông tin, theo kế hoạch xây dựng dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi), tháng 10/2025 sẽ trình dự thảo để Quốc hội thông qua và dự kiến có hiệu lực thi hành vào đầu năm 2027. Hiện nay, Bộ Giao thông Vận tải đang hoàn thiện Báo cáo tổng kết 5 năm thi hành Luật Đường sắt 2017; trong đó, có định hướng sửa đổi quy định về niên hạn sử dụng phương tiện giao thông đường sắt.

“Vì vậy, thời gian đề xuất kéo dài niên hạn sử dụng phương tiện giao thông đường sắt đến 2030 khi Luật Đường sắt (sửa đổi) có hiệu lực thi hành được 3 năm để doanh nghiệp kinh doanh đường sắt có thời gian thích ứng với quy định mới”, Bộ Giao thông Vận tải cho hay.

Bộ Giao thông Vận tải đề xuất cho phép các phương tiện đường sắt hết niên hạn sử dụng trước ngày 31/12/2030 được phép hoạt động đến hết ngày 31/12/2030. Ảnh minh họa: Quang Toàn/BNEWS/TTXVN

Trao đổi với phóng viên TTXVN về vấn đề này, ông Hoàng Gia Khánh, Phó Tổng giám đốc VNR cho biết, việc đề xuất kéo dài lộ trình thực hiện niên hạn đầu máy, toa xe chủ yếu hỗ trợ ngành đường sắt đang gặp khó khăn thì một lý do nữa cũng rất qua trọng khác. Đó là, khi thực hiện cam kết của Việt Nam tại Hội nghị lần thứ 26 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26), toàn bộ các đầu máy, toa xe đang có hiện tại của các doanh nghiệp đường sắt sẽ phải dừng hoạt động và thay thế mới toàn bộ trước năm 2050.

“Như vậy, nếu đầu tư mới cũng là đầu máy diesel, thời gian sử dụng của phương tiện giao thông đường sắt tối đa là 27 năm (thấp hơn niên hạn sử dụng phương tiện) sẽ không đem lại hiệu quả kinh tế”, ông Hoàng Gia Khánh đánh giá.

Theo thống kê của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam, hiện đường sắt có khoảng 140 đầu máy có thời gian sử dụng trên dưới 40 năm nhưng vẫn khai thác tốt. Đơn cử, có 31 đầu máy D9E của Mỹ, chế tạo từ năm 1963; 16 đầu máy D18E của Bỉ, chế tạo năm 1983; 30 đầu máy D10H do Trung Quốc chế tạo các năm 1978, 1979, 1983 và 1984...

Về toa xe, có hơn 1.400 toa xe hàng và 168 toa xe khách đã khai thác hơn 40 năm và khoảng 590 toa xe hàng, 100 toa xe khách đã khai thác từ 30-40 năm.

Đầu năm 2023, hội đồng đánh giá chất lượng kỹ thuật phương tiện giao thông đường sắt đã tiến hành đánh giá các đầu máy, toa xe có thời gian sử dụng trên 40 năm của đường sắt Việt Nam.

Kết quả, hội đồng đánh giá, các phương tiện đầu máy, toa xe hiện nay có chất lượng bảo dưỡng, sửa chữa được đảm bảo và tuân thủ nghiêm ngặt theo các quy chuẩn, quy trình sửa chữa bảo dưỡng, sửa chữa hiện hành, do đó các phương tiện trên 40 năm vẫn còn đảm bảo yêu cầu kỹ thuật và đảm bảo an toàn trong vận dụng.

Theo hội đồng, thực tế tất các chủng loại đầu máy hiện nay sau khi sử dụng trên 40 năm tại các xí nghiệp đầu máy thuộc Tổng công ty Đường sắt Việt Nam do đã được nâng cấp, cải tạo trong thời gian gần đây, nên các thông số kỹ thuật của các hệ thống, bộ phận chi tiết đều thỏa mãn quy chuẩn kỹ thuật quốc gia.

Cũng theo VNR, hiện tại các doanh nghiệp kinh doanh đường sắt đang khai thác thực tế tổng cộng 258 đầu máy, 980 toa xe khách và 4.318 toa xe hàng. Tuy nhiên, thực hiện quy định về lộ trình thực hiện niên hạn toa xe khách và đầu máy là 40 năm, toa xe hàng là 45 năm, thì đến ngày 31/12/2025, các doanh nghiệp kinh doanh đường sắt đường sắt sẽ phải dừng hoạt động khoảng 114 đầu máy, 1.472 toa xe hàng và 168 toa xe khách.

Hiện đường sắt đang có hơn 1.400 toa xe hàng và 168 toa xe khách đã khai thác hơn 40 năm và khoảng 590 toa xe hàng, 100 toa xe khách đã khai thác từ 30-40 năm. Ảnh minh họa: TTXVN

Tham gia hội đồng đánh giá, GS.TS. Đỗ Đức Tuấn, chuyên gia đầu máy toa xe, nguyên Phó hiệu trưởng Trường Đại học Giao thông Vận tải cho biết, trong khoảng thời gian từ năm 2000 đến 2015, Bộ môn Đầu máy - Toa xe của trường đã thực hiện một số đề tài nghiên cứu khoa học liên quan đến việc đánh giá tuổi bền mỏi kết cấu bộ phận chạy đầu máy D9E, toa xe khách Rumani và đầu máy D13E sử dụng trong ngành đường sắt Việt Nam.

“Kết quả nghiên cứu cho thấy, các kết cấu này được thiết kế chế tạo với độ bền mỏi dài hạn và có tuổi bền mỏi rất lớn. Đây là cơ sở khoa học và thực tiễn củng cố cho luận điểm không nên quy định niên hạn sử dụng phương tiện một cách cứng nhắc liên quan đến tuổi bền mỏi. Đồng thời, đây cũng là cơ sở cho việc kiến nghị sửa đổi Luật Đường sắt và kéo dài niên hạn sử dụng cho phương tiện”, ông Đức Tuấn nhấn mạnh.

Cũng theo GS.TS. Đỗ Đức Tuấn, hiện nay ở nhiều nước trên thế giới không luật hóa niên hạn sử dụng phương tiện đường sắt. Thay vào đó, thời hạn sử dụng phương tiện đường sắt được căn cứ dựa trên tình trạng kỹ thuật cụ thể và hiệu quả kinh tế trong quá trình khai thác, do các cơ quan chuyên ngành và doanh nghiệp vận tải tự quyết định và tự chịu trách nhiệm. Tuy nhiên, với các phương tiện cần kéo dài niên hạn sử dụng của đường sắt Việt Nam cần rút ngắn chu kỳ đại tu.

Còn theo GS.TS. Phạm Minh Tuấn (Khoa Cơ khí động lực - Đại học Bách khoa Hà Nội), vấn đề kéo dài niên hạn khá phổ biến ở nhiều lĩnh vực như phương tiện quân sự, công trình xây dựng, công trình giao thông... Với đường sắt, minh chứng là báo cáo đánh giá khẳng định đầu máy D9E do Mỹ chế tạo năm 1963, đã sử dụng trên 60 năm nhưng vẫn khai thác tốt, đảm bảo an toàn.

Theo GS.TS. Phạm Minh Tuấn, điều đó khẳng định: Trong quá trình bảo dưỡng, sửa chữa, tất cả các yếu tố kỹ thuật đều được tuân thủ một cách nghiêm ngặt theo tiêu chuẩn, quy chuẩn hiện hành trong quy trình bảo dưỡng, sửa chữa đã được ban hành và có tính pháp lý.

Tuy nhiên, GS.TS. Phạm Minh Tuấn cho rằng, trong trường hợp được phép kéo dài niên hạn, đường sắt cần bổ sung các trang thiết bị công nghệ như hệ thống cảnh báo giám sát an toàn.../.

Quang Toàn/BNEWS/TTXVN