Máy giặt - phát minh 'vĩ đại' giải phóng phụ nữ khỏi gánh nặng việc nhà

Khi được hỏi về những phát minh vĩ đại nhất của nhân loại, có thể nhiều người sẽ trả lời “bóng đèn điện” của Thomas Edison, “động cơ hơi nước” của James Watts hay “máy bay” của anh em nhà Wright hay "giấy viết" của Thái Luân (Trung Quốc). Tuy nhiên, có những phát minh tưởng chừng rất đỗi bình thường nhưng lại hoàn toàn thay đổi cuộc sống con người, nhất là phụ nữ. Điển hình nhất chính là máy giặt.

Việc nhà - thứ kiềm kẹp phụ nữ

Việc nhà, từ giặt giũ cho đến nấu nướng, đã kiềm kẹp phụ nữ trong nhiều thế kỷ. Chúng là công việc chiếm thời gian và năng lượng của phụ nữ.

Trong xã hội truyền thống như châu Á, vai trò của phụ nữ chủ yếu được định nghĩa bởi trách nhiệm quản lý gia đình và chăm sóc con cái. Các công việc như nấu ăn, dọn dẹp và giặt giũ còn được xem là một phần bản sắc và nghĩa vụ xã hội của họ.

Trong xã hội phương Tây hay phương Đông xưa, việc giặt giũ đều là phần việc của phụ nữ - Ảnh: Internet

Trước khi có máy giặt, việc giặt giũ tốn rất nhiều thời gian. Phụ nữ phải đun nước, chà từng bộ trang phục của mọi thành viên trong nhà, và vắt bằng tay. Ở nông thôn Việt Nam, hình ảnh quen thuộc là những phụ nữ, từ người bà, mẹ đến con gái, ra bờ sông hay bờ ao để ngồi giặt cả buổi dưới nắng.

Theo một số nghiên cứu, trong một gia đình trung lưu điển hình ở Mỹ vào năm 1900, việc giặt giũ có thể ngốn tới 11 giờ mỗi tuần. Tất cả những công đoạn này còn gây ra những vấn đề về sức khỏe như đau lưng, viêm khớp, và tổn thương da tay do tiếp xúc với xà phòng thô. Đó là chưa kể mối nguy hại từ nước bẩn, vi khuẩn, khiến phụ nữ dễ mắc bệnh da liễu và thấp khớp.

Tương tự, các công việc như nấu ăn trên bếp củi, dọn dẹp bằng tay hay chuẩn bị thức ăn cho cả gia đình cũng đều tiêu tốn rất nhiều công sức.

Sự phân công lao động không công bằng này đã tạo ra một vòng lặp: phụ nữ dành phần lớn thời gian cho việc nhà, khiến họ không thể tham gia vào các hoạt động khác. Điều này đã củng cố định kiến "ngôi nhà là của phụ nữ" và ngăn cản họ tham gia vào các lĩnh vực quan trọng của xã hội.

Trong nhiều thế kỷ, việc giặt giũ cũng chiếm nhiều thời gian và năng lượng của phụ nữ - Ảnh: Internet

Bên cạnh đó, phụ nữ cũng gián tiếp không thể tham dự các cuộc thảo luận xã hội, các hoạt động chính trị hay các tổ chức cộng đồng. Tiếng nói của họ theo đó bị lu mờ, làm cho việc đấu tranh để có được quyền bầu cử hoặc các quyền dân sự khác trở nên khó khăn hơn.

Máy giặt - phát minh đơn giản nhưng mang ý nghĩa lớn

Chiếc máy giặt cơ học đầu tiên được cấp bằng sáng chế vào năm 1851 tại Mỹ, nhưng phải đến thế kỷ 20, với sự ra đời của động cơ điện, máy giặt mới thật sự bước vào đời sống hằng ngày. Nhưng các mẫu đời đầu khá cồng kềnh, đắt đỏ nên chỉ nhà giàu mới sở hữu được.

Sau chiến tranh thế giới lần 2, sự phát triển mạnh mẽ của công nghiệp và kinh tế đã khiến máy giặt phổ biến hơn ở tầng lớp trung lưu. Quảng cáo thời kỳ này thường gắn máy giặt với hình ảnh “người vợ hạnh phúc” - vừa tiết kiệm sức lực, vừa có nhiều thời gian chăm sóc gia đình. Sang thập niên 1980, máy giặt đã trở thành một thiết bị bắt buộc trong các hộ gia đình ở thành phố phát triển.

Ở Việt Nam, máy giặt phổ biến muộn hơn phương Tây khá lâu.

Việc giặt tay là công việc quen thuộc nhưng gây mất thời gian của phụ nữ

Xuyên suốt thế kỷ 20, máy giặt hầu như không xuất hiện trong đời sống bình dân. Việc giặt tay là công việc quen thuộc của phụ nữ. Chuyển đổi sang kinh tế thị trường và mở cửa giao thương với nước ngoài vào thập niên 1990 đã chứng kiến sự phổ biến của máy giặt ở các gia đình thành thị tại Việt Nam, chủ yếu Sài Gòn và Hà Nội. Hiện nay, đây là thiết bị quen thuộc ở hầu hết gia đình. Ở nông thôn, tỷ lệ sở hữu vẫn thấp hơn nhưng đang tăng nhanh.

Máy giặt cắt giảm hàng giờ lao động khổ cực mỗi tuần cho phụ nữ. Một công việc từng chiếm cả ngày giờ chỉ còn vài chục phút nhấn nút. Đây chính là điểm khởi đầu cho mối liên hệ giữa máy giặt và phong trào giải phóng phụ nữ.

Theo các nhà kinh tế học, máy giặt cùng với các thiết bị gia dụng khác chính là những phát minh quan trọng nhất trong thế kỷ 20. Trong cuốn sách The Rise and Fall of American Growth, Robert J. Gordon đã viết: "Những phát minh vĩ đại nhất của thế kỷ 20 không phải máy bay hay máy tính, mà ống nước, bồn cầu, và máy giặt”. Ông lập luận những phát minh này đã làm thay đổi chất lượng sống của con người ở cấp độ cơ bản nhất, đặc biệt là giảm gánh nặng lao động cho phụ nữ, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và xã hội.

Một nghiên cứu của Đại học Oxford cũng chỉ ra rằng: sự gia tăng sử dụng các thiết bị gia dụng đóng vai trò quan trọng trong việc tăng tỷ lệ phụ nữ có việc làm tại Mỹ.

Robert J. Gordon đã viết: "Những phát minh vĩ đại nhất của thế kỷ 20 không phải máy bay hay máy tính, mà ống nước, bồn cầu, và máy giặt”

Nếu phong trào nữ quyền là ngọn lửa bùng lên mạnh mẽ, thì chiếc máy giặt chính là ngọn gió âm thầm thổi vào, nuôi dưỡng nó. Nó không hô vang khẩu hiệu, không xuống đường biểu tình, nhưng bằng cách cắt giảm những giờ lao động nặng nhọc, nó đã mở ra cánh cửa cho phụ nữ bước ra xã hội. Ngày nay, khi sự hiện hữu của máy giặt trong nhà đã là điều hiển nhiên, chúng ta có thể quên đi tầm ảnh hưởng của nó. Nhưng thực tế, nó là một bằng chứng hùng hồn cho thấy công nghệ có thể tạo ra những tác động xã hội sâu sắc, dù có đơn giản đến đâu.

Tất nhiên, chúng ta không thể lãng mạn hóa hoàn toàn vai trò của máy giặt. Máy giặt chỉ giải phóng một phần, chứ không xóa bỏ bất bình đẳng giới. Suy cho cùng, đó cũng chỉ là công cụ, và tư duy xã hội mới là yếu tố quyết định.

Chí Thiện