Miền núi từng ngày 'thay da đổi thịt'

Vùng đồng bào DTTS và miền núi Phú Yên gồm 3 huyện: Đồng Xuân, Sơn Hòa và Sông Hinh. Nơi đây có 32 DTTS, với hơn 60.000 người, chiếm 6,9% dân số toàn tỉnh, chủ yếu là dân tộc Ê Đê, Chăm, Ba Na, Tày, Nùng, Dao…

Việc áp dụng cơ giới hóa vào sản xuất nông nghiệp giúp người dân xã Phú Mỡ, huyện Đồng Xuân không lo đói nghèo. Ảnh: NGÔ XUÂN

Vùng đất có bề dày lịch sử

Đồng Xuân được thành lập từ năm 1611, cùng với Tuy Hòa là 2 huyện đầu tiên của phủ Phú Yên. Năm 1957, chính quyền Sài Gòn thành lập quận Sông Cầu tách ra từ quận Đồng Xuân. Sau năm 1975, quận Đồng Xuân sáp nhập với quận Sông Cầu thành huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Khánh. Năm 1977, huyện Đồng Xuân lại sáp nhập với huyện Tuy An và 4 xã của huyện Tây Sơn thành huyện Xuân An.

Năm 1978, huyện Xuân An chia thành 2 huyện: Tuy An và Đồng Xuân, đồng thời trả 3 xã về huyện Tây Sơn. Năm 1985, Hội đồng Bộ trưởng ban hành quyết định chia huyện Đồng Xuân thành 2 huyện: Đồng Xuân và Sông Cầu như ngày nay. Đến năm 1989, tỉnh Phú Yên được tái lập từ tỉnh Phú Khánh, huyện Đồng Xuân thuộc tỉnh Phú Yên, bao gồm 1 thị trấn và 10 xã như hiện nay.

Huyện Sơn Hòa được thành lập từ năm 1899, trên cơ sở tách 3 phủ huyện miền thượng du là Tuy An, Tuy Hòa, Đồng Xuân; huyện lỵ đặt ở thôn Củng Sơn. Nằm ở vị trí chiến lược quan trọng, Sơn Hòa dưới thời các chúa Nguyễn và triều đình nhà Nguyễn vừa là phên dậu, vừa là cửa ngõ thông thương với Thủy xá và Hỏa xá.

Suốt chiều dài 123 năm, vùng đất Sơn Hòa cũng đã nhiều lần thay đổi về địa danh, địa giới hành chính, như: Sơn Hòa (nhập huyện Tây Nam và Sơn Hòa), Tây Sơn (nhập huyện Sơn Hòa và huyện Miền Tây). Ngày 27/12/1984, Hội đồng Bộ trưởng quyết định chia huyện Tây Sơn thành 2 huyện Sơn Hòa và Sông Hinh ngày nay.

Trải qua 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, các huyện miền núi Phú Yên trở thành vùng căn cứ địa cách mạng, gắn liền với những chiến công hiển hách, vẻ vang của quân và dân, góp phần quan trọng vào sự nghiệp đấu tranh, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Sau khi giành độc lập, các huyện miền núi Phú Yên đối mặt với muôn vàn khó khăn; cơ sở hạ tầng lạc hậu, thô sơ.

Hầu hết các tuyến giao thông là đường đất và đá cấp phối, quanh năm với nắng bụi, mưa lầy và thường xuyên bị chia cắt bởi thiên tai, mưa lũ. Sự nghiệp y tế, GD-ĐT phát triển chậm; đội ngũ cán bộ, giáo viên, y bác sĩ vừa thiếu, vừa yếu; các thiết chế văn hóa nghèo nàn; tỉ lệ hộ đói, hộ nghèo rất cao.

Lễ hội Trống đôi, cồng ba, chiêng năm thôn Xí Thoại được tổ chức hàng năm nhằm duy trì và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc của huyện Đồng Xuân. Ảnh: NGÔ XUÂN

Tập trung nguồn lực cho miền núi

Với vị trí quan trọng trong hành lang kinh tế Đông - Tây, là địa bàn trọng yếu về chiến lược QP-AN của tỉnh, các huyện miền núi Phú Yên luôn nhận được nhiều sự quan tâm, đầu tư của Chính phủ, tỉnh. Tiêu biểu là các chương trình 134, 135 và hiện nay là 3 chương trình mục tiêu quốc gia đã huy động một nguồn lực lớn để đầu tư cơ sở hạ tầng, hỗ trợ phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo cho người dân nơi đây. Nhờ vậy, các điều kiện về hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện lưới quốc gia, thông tin liên lạc không ngừng phát triển, đáp ứng yêu cầu về phát triển và phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Nhờ vậy, cơ cấu kinh tế các huyện miền núi đã có những bước chuyển dịch phù hợp với xu hướng phát triển của tỉnh và cả nước. Các địa phương đã hình thành các vùng trồng cây nguyên liệu như mía, sắn, cao su… gắn với các nhà máy công nghiệp chế biến.

Kết cấu hạ tầng ngày càng phát triển. Nhiều công trình giao thông, thủy lợi, cấp điện, cấp nước sinh hoạt... đã tạo điều kiện cải thiện bộ mặt nông thôn miền núi. Lĩnh vực văn hóa - xã hội có nhiều chuyển biến tích cực; công tác xóa đói, giảm nghèo đạt nhiều kết quả khả quan. Văn hóa truyền thống của các dân tộc được bảo tồn, giữ gìn và tiếp tục phát huy…

Ông Nay Y Blung, Bí thư Huyện ủy Sông Hinh cho biết: Những năm qua, huyện Sông Hinh luôn được ưu tiên nguồn vốn đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng trên địa bàn. Cụ thể, giai đoạn 2005-2009, tổng vốn đầu tư xây dựng cơ bản của huyện trên 190 tỉ đồng; giai đoạn 2010-2014 là 340 tỉ đồng; giai đoạn 2015-2020 là 455 tỉ đồng; giai đoạn 2020-2025 là 496 tỉ đồng, tăng 161% so với giai đoạn 2000-2009. Nhờ vậy, đến năm 2025, 100% hộ gia đình trên địa bàn huyện được sử dụng lưới điện quốc gia; 90% hộ dân nông thôn được cấp nước sạch; 100% thôn, buôn, khu phố có nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng.

Hệ thống thủy lợi không ngừng phát triển mở rộng với 35 công trình, tổng chiều dài 167km, tỉ lệ kiên cố hóa khoảng 85%, đảm bảo nước tưới cho khoảng 3.599ha đất canh tác… Nguồn lực đầu tư này đã giúp huyện Sông Hinh hoàn thiện về hạ tầng, tạo điều kiện cho người dân phát triển kinh tế, vươn lên làm giàu.

Diện mạo mới

Theo UBND huyện Đồng Xuân, với những nỗ lực không ngừng của các cấp, ngành, địa phương, huyện đã có một diện mạo hoàn toàn mới. Năm 2025, thu nhập bình quân đầu người trên địa bàn ước đạt 52,5 triệu đồng. Huyện có 7 xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó có 1 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao.

Toàn huyện có 30 sản phẩm OCOP được công nhận hạng 3 sao. Tỉ lệ hộ nghèo ở khu vực nông thôn đã giảm xuống dưới 5%. Toàn huyện hiện có 34 trường học các cấp, với tỉ lệ trường đạt chuẩn quốc gia chiếm 73,5%. Mạng lưới y tế từ huyện đến cơ sở được củng cố, phát triển, tỉ lệ bác sĩ đạt 5,57 bác sĩ/vạn dân, 10/10 xã đạt chuẩn quốc gia về y tế…

Tương tự, nhờ có các chính sách đúng đắn, kịp thời của Đảng, Nhà nước, đời sống người dân trên địa bàn huyện miền núi Sơn Hòa đã thực sự bước sang trang mới. Thu nhập của các hộ đồng bào DTTS không ngừng được cải thiện.

Năm 2024, tổng giá trị sản xuất trên địa bàn huyện đạt 6.861 tỉ đồng, tăng gấp 170 lần so với năm 1989; giá trị công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp đạt 3.849 tỉ đồng, tăng vượt trội so với năm 1991; thu ngân sách huyện đạt 111 tỉ đồng, tăng cao so với chỉ tiêu trên giao. Tỉ lệ hộ nghèo giảm dưới 3%, thu nhập bình quân đầu người đạt 43 triệu đồng, tăng trên 22 lần so với năm 1989...

Các chương trình, chính sách góp phần gìn giữ và phát huy giá trị truyền thống của các dân tộc. Ảnh: NGÔ XUÂN

Già làng Ma Ló, 82 tuổi ở thôn Ma Lưng, xã Cà Lúi, huyện Sơn Hòa, cho biết: Năm 16 tuổi, tôi đã đi bộ đội tại Huyện đội Miền Tây. Sau khi xuất ngũ, tôi về địa phương, sau đó được bầu làm người có uy tín của thôn. Tôi đã được chứng kiến mảnh đất Cà Lúi nói riêng và các huyện miền núi nói chung “thay da đổi thịt” từng ngày. 50 năm sau chiến tranh, nhờ được Đảng, Nhà nước chăm lo, xã Cà Lúi đã có đầy đủ cơ sở hạ tầng, đường bê tông từ tỉnh lỵ về tận các thôn buôn, có đầy đủ trường học, trạm y tế, nhà văn hóa, điện sinh hoạt. Người nghèo được hỗ trợ vốn, hướng dẫn làm ăn thoát nghèo; người già được chăm lo sức khỏe, y tế; trẻ nhỏ được đến trường. Tôi vô cùng biết ơn, vì đây đều là những “quả ngọt” mà Đảng, Nhà nước chăm lo cho người dân miền núi.

NGÔ XUÂN