Minh bạch thị trường vàng: Nhiều bất thường lộ diện từ dữ liệu hóa đơn

Đây là chia sẻ của Phó trưởng Thuế Hà Nội Nguyễn Tiên Minh tại diễn đàn “Thị trường vàng Việt Nam: Thuận lợi và thách thức trong giai đoạn mới”, do Báo Kinh tế & Đô thị tổ chức, chiều 24/11.

Phó trưởng Thuế Hà Nội Nguyễn Tiên Minh chia sẻ tại diễn đàn.

Nhiều giao dịch đáng ngờ, còn lỗ hổng pháp lý

Theo ông Nguyễn Tiến Minh, trên địa bàn Hà Nội hiện có 844 DN kinh doanh vàng, kim hoàn, đá quý. Thu ngân sách từ lĩnh vực này tăng mạnh, từ hơn 800 tỷ đồng năm 2024, từ đầu năm 2025 đến nay là 1.251 tỷ đồng. Đây là dấu hiệu tích cực nhưng cũng đặt ra yêu cầu cao về kiểm soát thuế và minh bạch hóa giao dịch trong một lĩnh vực nhạy cảm, dễ phát sinh rủi ro.

Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Tài chính và Cục Thuế, trong giai đoạn 2024–2025, ngành Thuế Hà Nội đã triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ DN. Một bước tiến đáng chú ý là việc hướng dẫn và đưa vào vận hành hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, giúp DN xuất hóa đơn nhanh chóng, thuận tiện hơn so với hóa đơn điện tử có mã thông thường, đồng thời kết nối dữ liệu tức thời với cơ quan thuế. Các lớp tập huấn, hướng dẫn trực tiếp được tổ chức liên tục để DN áp dụng đúng quy định.

Song song với hỗ trợ, Thuế Hà Nội tăng cường kiểm tra, phối hợp chặt chẽ với quản lý thị trường, công an, hải quan, thanh tra Chính phủ và các cơ quan pháp luật nhằm đối chiếu chéo dữ liệu hóa đơn, phát hiện và xử lý kịp thời vi phạm. “Chúng tôi rà soát rất kỹ, kịp thời chấn chỉnh DN chưa tuân thủ quy định pháp luật” - ông Minh nói.

Một yêu cầu quan trọng được nhấn mạnh là DN phải ghi căn cước công dân hoặc mã số thuế của người mua vàng trên hóa đơn đầu ra; còn đối với vàng mua từ người dân, DN phải lập bảng kê đầy đủ thông tin cá nhân người bán. Đây là biện pháp then chốt để minh bạch hóa giao dịch, đặc biệt với các giao dịch có giá trị lớn.

Dù vậy, theo ông Minh, qua kiểm tra thực tế cho thấy vẫn còn nhiều sai sót, như: xác định giá tính thuế chưa đúng, kê khai chi phí liên quan đến vàng nguyên liệu chưa đầy đủ, quy trình hạch toán chưa thống nhất. Các sai phạm này đã được yêu cầu điều chỉnh kịp thời nhằm tránh thất thu ngân sách.

Bên cạnh đó, qua phối hợp với cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng cho thấy nhiều tài khoản cá nhân xuất hiện dòng tiền lớn, bất thường, không phù hợp với hoạt động kinh doanh khai báo. Qua làm việc, đã có trường hợp có dấu hiệu kinh doanh vàng trái phép và được chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra. Ông Minh cho biết: “Dấu hiệu buôn lậu vàng là có, nhưng cơ quan thuế không có chức năng điều tra đến cùng. Đây là điểm nghẽn lớn trong quản lý”.

Quang cảnh diễn đàn.

Cần khung pháp lý liên thông và cơ chế kiểm soát dựa trên cơ sở dữ liệu

Từ thực tiễn quản lý, đại diện Thuế Hà Nội đề xuất ba nhóm giải pháp trọng tâm.

Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ giữa ba trục chính: quản lý vàng – quản lý thuế – quản lý thanh toán. Thị trường vàng hiện chịu sự giám sát của nhiều cơ quan như ngân hàng, thuế, quản lý thị trường, công an, hải quan… nhưng dữ liệu chưa được kết nối thông suốt, gây khó khăn trong phát hiện rủi ro. Việc chia sẻ dữ liệu theo thời gian thực sẽ giúp nhận diện giao dịch bất thường nhanh và chính xác hơn.

Thứ hai, xây dựng cơ chế kiểm soát rủi ro liên cơ quan dựa trên dữ liệu hóa đơn điện tử và dữ liệu thanh toán. Ngành Thuế đề nghị, bắt buộc giao dịch vàng phải thanh toán qua ngân hàng, gắn với mã định danh đầy đủ của người mua – bán. Hệ thống mua vàng từ người dân cần được tích hợp với dữ liệu hóa đơn đầu vào để truy xuất nguồn gốc, giảm nguy cơ gian lận.

Thứ ba, đẩy mạnh truyền thông để người dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ về hóa đơn, chứng từ khi giao dịch vàng. Hiện nhiều người vẫn giao dịch bằng tiền mặt mà không lấy hóa đơn, tạo kẽ hở cho trốn thuế và buôn lậu. Việc nâng cao nhận thức và yêu cầu hóa đơn khi mua bán vàng là giải pháp quan trọng để lấp đầy lỗ hổng.

Ông Minh nhấn mạnh: “Cơ quan thuế chỉ có thể phân tích dòng tiền, đối soát chứng từ và chuyển hồ sơ khi có dấu hiệu vi phạm. Để xử lý tận gốc các hành vi buôn lậu vàng, cần sự vào cuộc của lực lượng chuyên trách và hệ thống pháp lý đồng bộ”.

Hiện hệ thống hóa đơn điện tử toàn ngành thuế ghi nhận hàng tỷ hóa đơn mỗi năm, đòi hỏi năng lực phân tích Big Data để nhận diện bất thường. Đồng thời, các giao dịch vàng giá trị cao cần bắt buộc thanh toán qua ngân hàng, giúp xác định rõ chủ thể giao dịch và ngăn chặn dòng tiền không minh bạch.

Đặc biệt, đại diện Thuế Hà Nội đề xuất tích hợp dữ liệu giao dịch mua vàng của người dân với hệ thống hóa đơn đầu vào, tạo nền tảng phân tích đồng bộ, hỗ trợ hiệu quả công tác phòng chống buôn lậu.

Trong bối cảnh nhu cầu giao dịch vàng gia tăng, cơ quan thuế cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường truyền thông và phối hợp liên ngành trong kiểm soát thị trường.

Về chính sách thuế, ông Minh cho biết, dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) đã đề cập đến điều chỉnh đối với giao dịch vàng miếng nhằm tăng tính minh bạch và quản lý hiệu quả hơn.

Phó trưởng Thuế Hà Nội Nguyễn Tiến Minh khẳng định, ngành thuế Hà Nội sẽ tiếp tục đồng hành cùng DN, tạo điều kiện thuận lợi trong thực hiện nghĩa vụ thuế, đồng thời tăng cường quản lý để đảm bảo thị trường vàng hoạt động minh bạch, công bằng và đúng pháp luật. Sự phối hợp liên ngành, hoàn thiện pháp lý và ứng dụng dữ liệu lớn được xác định là chìa khóa kiểm soát hiệu quả lĩnh vực kinh doanh vàng trong bối cảnh thị trường biến động mạnh.

Phương Nga