Mở cửa cho tư nhân làm đường sắt tốc độ cao cần 'lọc kỹ' bằng bộ tiêu chí

Năng lực nội địa hóa là yếu tố then chốt

Doanh nghiệp tư nhân trong nước mạnh dạn đăng ký tham gia vào dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam được nhiều ĐBQH đánh giá là tín hiệu tích cực cho thấy khu vực tư nhân ngày càng quan tâm và sẵn sàng đồng hành cùng Nhà nước trong những công trình hạ tầng trọng điểm.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng, nên ưu tiên các doanh nghiệp tư nhân trong nước tham gia dự án này nhưng không phải ai cũng có thể tham gia. Cần xem rõ nguồn vốn hiện có là bao nhiêu, phần dự kiến vay là bao nhiêu, khả năng bảo đảm tiến độ và chất lượng công trình ra sao. Đây là những điều kiện tiên quyết.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp)

Đồng quan điểm đại biểu Nguyễn Quang Huân (Bình Dương), Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nhân tư nhân Việt Nam, đánh giá cao tinh thần chủ động và khát vọng đóng góp của doanh nghiệp tư nhân vào dự án đường sắt tốc độ cao. Theo ông, nên để các doanh nghiệp tư nhân tham gia vào làm đường sắt tốc độ cao, bởi đây là dự án cần nguồn lực rất lớn. Nếu chỉ dựa vào ngân sách Nhà nước thì sẽ trở thành gánh nặng, trong khi hiện nay chúng ta có nhiều doanh nghiệp đủ tiềm lực kinh tế.

Điều này thể hiện tinh thần Nghị định 68, khu vực tư nhân cần chia sẻ trách nhiệm với Nhà nước, và Nhà nước cũng nên hỗ trợ một số doanh nghiệp vừa và lớn để họ đủ sức vươn ra toàn cầu. Nếu Việt Nam có được một vài doanh nghiệp đủ năng lực tham gia làm đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, thì hoàn toàn có thể tiến tới mở rộng ra thị trường khu vực và quốc tế.

Đại biểu Nguyễn Quang Huân (Bình Dương)

Bày tỏ sự đồng tình với chủ trương cho phép doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư hạ tầng trọng điểm quốc gia nhưng đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội) nhấn mạnh rằng, việc để tư nhân tham gia không có nghĩa là buông lỏng quản lý. Đây là dự án trọng điểm, mang tính ‘xương sống’ trong hệ thống hạ tầng quốc gia, nên dù ai đầu tư cũng phải tuân thủ các quy định và nguyên tắc quản lý của Nhà nước.

Ông Cường đặt vấn đề về năng lực nội địa hóa, yếu tố then chốt để đánh giá sự phù hợp của nhà đầu tư trong nước khi tham gia dự án hạ tầng lớn. Cần xem xét liệu nhà đầu tư đó có cam kết nội địa hóa không, có chủ động hợp tác với các doanh nghiệp khác trong nước để sản xuất các cấu phần, thiết bị dựa trên công nghệ nước ngoài không?

“Nhà đầu tư phải thực sự là doanh nghiệp trong nước, chứ không phải mang danh trong nước nhưng lại phụ thuộc vào nhập khẩu các cấu kiện, thiết bị từ nước ngoài, chỉ thực hiện lắp ráp tại chỗ. Như vậy thì không đạt được mục tiêu chuyển giao công nghệ, cũng không tạo ra chuỗi giá trị trong nước”, ông Cường phân tích.

Tiêu chí cần được xác lập bởi Hội đồng cấp quốc gia

Đại biểu Nguyễn Quang Huân đưa ra quan điểm về việc lựa chọn đơn vị thực hiện tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, phải được tiến hành trên cơ sở tiêu chuẩn cụ thể và minh bạch. Các tiêu chí đánh giá cần được xác lập bởi một Hội đồng cấp quốc gia, do Chính phủ hoặc bộ, ngành được ủy quyền thành lập và điều hành.

“Trên thế giới, khi muốn lựa chọn nhà thầu, họ luôn xây dựng trước bộ tiêu chí rất rõ ràng trong hồ sơ mời thầu - gọi là TOR (Terms of Reference). Trong đó sẽ nêu rõ chủ đầu tư mong muốn nhà thầu đáp ứng những năng lực gì: có thể là doanh nghiệp có thế mạnh trong huy động vốn, có kinh nghiệm quản lý dự án phức tạp, có năng lực vận hành sau khi công trình hoàn tất, hay có khả năng đảm bảo tiến độ thi công. Những yếu tố này sẽ được xác lập để từ đó có cơ sở lựa chọn nhà đầu tư phù hợp”, ông Huân phân tích.

Theo ông, nếu dự án do Quốc hội hoặc Chính phủ giao cho một cơ quan cụ thể thực hiện, thì đơn vị đó cũng cần thống nhất và tuân thủ bộ tiêu chí đã được thiết lập. Một khi tiêu chí đã được công khai, thì bất kỳ doanh nghiệp nào đáp ứng được đều có quyền tham gia đấu thầu. Nếu quyết định mở rộng cho nhà đầu tư nước ngoài tham gia thì phải minh bạch từ đầu. Ngược lại, nếu xác định chỉ dành cho nhà đầu tư trong nước thì cũng cần rõ ràng để các doanh nghiệp nội chuẩn bị và nộp hồ sơ.

Ở góc độ khác, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) lưu ý rằng, năng lực doanh nghiệp cần được đánh giá một cách toàn diện không chỉ dựa vào hồ sơ hay tiềm năng lý thuyết. Theo ông, bên cạnh kinh nghiệm và khả năng tiếp nhận công nghệ hiện đại, các doanh nghiệp tư nhân cần chứng minh được tiềm lực tài chính thực sự, cũng như nhân sự có trình độ, kỹ thuật đáp ứng yêu cầu phức tạp của dự án.

Ông cũng đề xuất, trong bối cảnh doanh nghiệp trong nước chưa có kinh nghiệm làm đường sắt tốc độ cao, việc học hỏi từ các quốc gia có hệ thống tương tự như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc là rất cần thiết. Nếu doanh nghiệp nội chưa đủ năng lực làm độc lập, thì nên chủ động liên kết với các nhà thầu quốc tế có uy tín để cùng thực hiện.

Đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội)

Về vấn đề năng lực tài chính và cơ chế hoàn vốn, đại biểu Hoàng Văn Cường (Hà Nội) đưa ra những phân tích thực tế. Theo ông, các dự án hạ tầng lớn như đường sắt thường có thời gian hoàn vốn rất dài, lợi nhuận trực tiếp thấp, trong khi tác động lan tỏa lại lớn hơn đó là sự phát triển về kinh tế - xã hội, kết nối vùng miền và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Vì vậy, nếu doanh nghiệp tư nhân sẵn sàng bỏ vốn đầu tư thì Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ phù hợp, tạo điều kiện để nhà đầu tư có thể trụ vững và thu hồi vốn trong dài hạn.

Trong trường hợp nhà đầu tư mong muốn nhận vốn vay ưu đãi từ Nhà nước, chẳng hạn như vay không tính lãi thì đây vẫn là phương án khả thi về mặt tài chính. Bởi, tiền không mất đi, chỉ là chậm thu về. Trong khi đó, ngân sách được giảm áp lực đầu tư trực tiếp.

Tuy nhiên, ông Cường lưu ý, dù là đầu tư công hay tư, việc kiểm soát dòng tiền vẫn là điều bắt buộc. Với đầu tư công, từng đồng chi ra đều phải được giám sát chặt chẽ, từ công tác đấu thầu, chi phí vật tư đến định mức đầu tư. Còn với doanh nghiệp tư nhân, tuy được quyền tự quản lý tài chính, nhưng Nhà nước vẫn phải giám sát ở tầm tổng thể.

“Chúng ta cần bảo đảm rằng đồng vốn đó thực sự được dùng cho công trình hạ tầng, chứ không bị phân tán sang mục đích khác. Nhà nước không kiểm soát chi tiết, nhưng phải có tiêu chuẩn rõ ràng và công cụ để giám sát kết quả đầu ra”, ông Cường nhấn mạnh.

Ông cho biết thêm, nếu doanh nghiệp tư nhân chỉ cần vay một phần vốn, thay vì Nhà nước đầu tư toàn bộ, thì đây là cách tiếp cận hiệu quả, giúp ngân sách Nhà nước tiết kiệm hơn mà vẫn đạt được mục tiêu. Thực chất đây là hình thức Nhà nước hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân đứng ra thay mình thực hiện một phần trách nhiệm. Với những doanh nghiệp đủ năng lực và sẵn sàng gánh vác, chúng ta cần có chính sách khuyến khích”.

Vân Hồng/VOV.VN