'Mỏ kim cương' khổng lồ đang chờ tập đoàn đường sắt?

Tái cấu trúc nhân sự, tinh gọn bộ máy

Văn phòng Chính phủ vừa ban hành Thông báo số 579, truyền đạt kết luận của Thủ tướng Phạm Minh Chính - Trưởng Ban Chỉ đạo các công trình, dự án quan trọng quốc gia trong lĩnh vực đường sắt. Theo đó, Thủ tướng yêu cầu Bộ Tài chính khẩn trương hoàn thiện và trình Đề án tái cơ cấu Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) trong tháng 10/2025.

Đề án này nhằm cụ thể hóa chủ trương xây dựng VNR theo mô hình tập đoàn, tạo nền tảng vững chắc để quản lý, vận hành các tuyến đường sắt mới, trong đó có dự án đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, dự kiến khởi công thành phần 1 vào ngày 19/12 năm nay.

Thủ tướng yêu cầu Bộ Tài chính khẩn trương hoàn thiện và trình Đề án tái cơ cấu Tổng công ty Đường sắt Việt Nam trong tháng 10/2025. Ảnh: VNR.

Ông Đặng Sỹ Mạnh - Chủ tịch Hội đồng thành viên VNR - cho biết, sau quá trình sắp xếp lại theo Nghị quyết 18, lực lượng nhân sự của VNR hiện còn 22.288 người, giảm mạnh so với hơn 40.000 người trước đây. Trong đó, có 4.441 kỹ sư và cán bộ trình độ trên kỹ sư, giữ vai trò nòng cốt trong hệ thống vận hành đường sắt quốc gia.

Năm nay đánh dấu 144 năm hình thành ngành đường sắt Việt Nam, kể từ khi người Pháp khởi công tuyến Sài Gòn - Mỹ Tho năm 1881. Trong giai đoạn hoàng kim những năm 1980 - 1990, đường sắt từng chiếm tới 37% thị phần vận tải hàng hóa và hành khách, được xem là “trục xương sống” của nền kinh tế.

Tuy nhiên, khi hàng không và đường bộ phát triển mạnh, đường sắt dần tụt lại phía sau. Đến nay, 85% mạng lưới vẫn là khổ đường 1.000 mm, 15% còn lại là khổ đường lồng hoặc 1.435 mm. Phần lớn đầu máy, toa xe đã cũ kỹ; công nghệ vẫn dừng ở mức cơ bản.

Ông Đặng Sỹ Mạnh - Chủ tịch Hội đồng thành viên VNR. Ảnh: VNR.

Ngoài ra, ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, thiên tai và rào cản chính sách từng khiến ngành đối diện nguy cơ “đóng cửa”. Dù vậy, VNR vẫn là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước duy nhất được giao quản lý, khai thác và bảo trì hơn 3.200 km đường sắt quốc gia, giữ vai trò quan trọng trong kết cấu hạ tầng giao thông.

Khai thác “mỏ kim cương” du lịch

Chủ tịch VNR Đặng Sỹ Mạnh cho hay, trước những thách thức hiện hữu của ngành đường sắt, VNR chọn hướng đi mới là khai thác du lịch đường sắt - lĩnh vực được ví như “mỏ kim cương” còn bỏ ngỏ. Trong thời gian ngắn, nhiều sản phẩm du lịch độc đáo ra đời đã gây tiếng vang lớn. Chẳng hạn tàu Năm cửa ô "cháy vé" ngay sau khi mở bán; tàu Hoa phượng đỏ hành trình Hà Nội - Hải Phòng kín chỗ đến hết năm sau; vé tàu cao cấp trị giá 200 triệu đồng/người cho hành trình Hà Nội - Sài Gòn cũng đã bán hết.

Theo ông Mạnh, dù hạ tầng cũ kỹ, song đường sắt Việt Nam có lợi thế đặc biệt về trải nghiệm văn hóa, lịch sử và cảnh quan mà các loại hình vận tải khác không có. Thậm chí, nhiều khách hàng còn đề nghị “tàu chạy chậm hơn, ít khách hơn” để tận hưởng hành trình - một góc nhìn trùng khớp với chiến lược của VNR là biến hạn chế thành giá trị riêng biệt.

Hiện mỗi năm hành khách Việt Nam dành khoảng 50 triệu giờ di chuyển bằng tàu - một kho tàng tiềm năng cho dịch vụ giá trị gia tăng. VNR dự kiến ra mắt thêm nhiều sản phẩm mới, nâng trải nghiệm du lịch đường sắt lên tầm cao mới.

Tàu “Hoa phượng đỏ” hành trình Hà Nội - Hải Phòng hiện đã kín chỗ đến hết năm 2026. Ảnh: VNR.

Cũng theo ông Mạnh, nhờ việc nhận được sự quan tâm đặc biệt từ Đảng và Nhà nước thông qua các nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị (172, 187, 188), Quốc hội và Chính phủ (127, 106), VNR đang triển khai ba nhiệm vụ trọng tâm.

Về tái cơ cấu doanh nghiệp theo mô hình tập đoàn, hồ sơ đã trình Bộ Tài chính, dự kiến trình Chính phủ trong tháng 10 này; xây dựng khu tổ hợp công nghiệp đường sắt rộng 250 ha tại Phú Xuyên (Hà Nội), phục vụ sản xuất, bảo trì, chuyển giao công nghệ đầu máy - toa xe; đào tạo và phát triển nhân lực, phối hợp với các bộ ngành và trường đại học để triển khai chương trình đào tạo đặt hàng, chuẩn bị cho các tuyến đường sắt mới.

Đầu tháng 9, Bộ Tài chính đã có công văn gửi các bộ, ngành liên quan xin ý kiến về Đề án cơ cấu lại VNR giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn 2035.

Mục tiêu của đề án là đến năm 2030, VNR chuyển đổi thành công sang mô hình tập đoàn, đủ năng lực tổ chức, khai thác hiệu quả các tuyến đường sắt mới; đóng góp vào phát triển hạ tầng đồng bộ, hiện đại, thúc đẩy công nghiệp hóa và kinh tế xanh.

Theo Đề án của Bộ Tài chính, đến năm 2030, VNR chuyển đổi thành công sang mô hình tập đoàn, đủ năng lực tổ chức, khai thác hiệu quả các tuyến đường sắt mới. Ảnh:VNR.

Tập đoàn này sẽ là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước lớn nhất Việt Nam trong lĩnh vực đường sắt, quản lý và khai thác hiệu quả tài sản hạ tầng được giao, cung cấp dịch vụ vận tải chất lượng cao, đồng thời chuẩn bị sẵn sàng cho kịch bản đầu tư tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam trong giai đoạn 2031 - 2035.

Lộc Liên