Mồng 3 Tết thầy xưa và nay

Xưa nay, câu nói “Mùng một Tết cha, mùng hai Tết mẹ, mùng ba Tết thầy” vốn quen thuộc với rất nhiều người mỗi dịp Tết đến, Xuân về. Bởi lẽ, truyền thống "tôn sư, trọng đạo" thể hiện bằng thái độ tôn quý người thầy, là một truyền thống đạo đức tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.

"Tết thầy" ngày nay cũng đã có nhiều thay đổi

Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam về truyền thống này, Phó giáo sư, Tiến sĩ Lê Quý Đức – nguyên Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu văn hóa và phát triển (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) nhấn mạnh rằng, người thầy là chủ thể có vai trò quyết định trong việc giáo dục lớp lớp thế hệ người Việt Nam, trong việc đào tạo nguồn nhân lực quan trọng cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Ngày nay, mặc dù khoa học kỹ thuật phát triển, nhiều yếu tố hiện đại, tiện ích có thể tham gia vào quá trình giáo dục con người nhưng chắc chắn không gì có thể thay thế được vị trí của người thầy. Bởi lẽ, dù xã hội có phát triển như thế nào đi nữa, người thầy vẫn luôn là biểu tượng cho nhân cách, chuẩn mực đạo đức và là người định hướng tri thức để học trò ham khám phá, tìm tòi; khơi lên ước mơ, hoài bão; gieo vào tâm hồn học trò những điều tốt đẹp; thổi bùng lên những khát vọng cao đẹp trong tương lai.

Nhấn mạnh thêm về sự khác nhau giữa việc "Tết thầy" xưa và nay, Phó Giáo sư Lê Quý Đức cho biết: "Hành động đi Tết thầy, cô không đơn thuần chỉ là việc biết ơn công lao giáo dục mà là nó còn thể hiện cho tinh thần hiếu học của con người Việt Nam.

Ngoài ra, nó còn là đạo lý nhân sinh của người Việt khi thể hiện rõ việc "ăn quả nhớ kẻ trồng cây", "tôn sư trọng đạo". Chính bởi vì đó, trong 3 ngày đầu năm mới thiêng liêng mà người Việt dành ra một ngày để đi "Tết thầy".

Cuộc sống hiện đại, có thể việc lễ, nghĩa khi đi Tết thầy có thể khác nhưng tinh thần thì không thay đổi. So với trước đây, việc Tết thầy được hiểu theo nghĩa là ngày đầu năm, học trò nào nhớ đến công ơn thầy, cô thì ghé nhà để chúc Tết và hỏi thăm sức khỏe. Nhưng ngày nay, những người làm thầy còn có thêm ngày Tết của chính họ, đó là ngày 20/11 hằng năm".

Theo Phó Giáo sư Lê Quý Đức, về mặt thời gian cho việc Tết thầy ngày nay nó đã có sự xê dịch. Nghĩa là việc học trò chọn đến nhà thầy để chúc mừng và hỏi thăm sức khỏe không chỉ vào dịp Tết Nguyên đán mà ngày nay đã có thêm ngày 20/11 để học trò đến thăm thầy, cô.

Hơn nữa, việc đến nhà để cảm ơn thầy, cô cũng ngày càng được các học trò chọn vào ngày 20/11 nhiều hơn là đến vào dịp Tết Nguyên đán.

Bên cạnh đó, vị nguyên Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu văn hóa và phát triển cũng cho rằng, đối tượng "người thầy" nó không chỉ bó hẹp là với những người dạy chữ, tri thức mà người thầy bây giờ còn bao trùm ý nghĩa là người dạy nghề nghiệp, kỹ năng sống và dạy nắm bắt cơ hội phát triển bản thân.

"Khi đời sống xã hội phát triển, đồng nghĩa với việc nhiều lĩnh vực ra đời, từ đó đối tượng là "người thầy" cũng được mở rộng hơn. Nhưng cho dù là đối tượng nào thì với người Việt, ở bất cứ thời điểm nào thì giá trị của người làm nghề giáo dục cũng được tôn vinh, kính trọng", Phó Giáo sư Lê Quý Đức nhấn mạnh.

Đề cập về vấn đề tế nhị là "quà cáp" khi đến chúc tết thầy, Phó Giáo sư Lê Quý Đức bày tỏ rằng, nó cũng đã có sự thay đổi theo lối sống và có sự phong phú hơn ngày xưa.

"Xưa, học trò đến thăm thầy vào dịp Tết Nguyên đán có khi chỉ là cặp bánh chưng, con gà hay một ít gạo nếp thì ngày nay những thức quà này cũng đã có sự thay đổi. Do có sự thay đổi trong nếp sống, lối suy nghĩ nên chuyện quà cáp cũng sẽ phụ thuộc vào mục đích, "động cơ" của mỗi con người khi đến chúc tết thầy.

Tất nhiên, việc cá nhân đến thăm và biếu quà cho thầy giáo với những món quà giá trị nhằm phục vụ cho mục tiêu nào đó chỉ là với một bộ phận rất nhỏ và nó không đại diện hay làm ảnh hưởng đến truyền thống tốt đẹp của người Việt", vị nguyên Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu văn hóa và phát triển cho hay.

Chia sẻ thêm về sự khác nhau trong cách thể hiện lòng biết ơn với người thầy giữa người Việt Nam và người dân các nước khác trên thế giới, Phó Giáo sư Lê Quý Đức nhấn mạnh về tinh thần "sâu sắc" hơn trong cách thể hiện lòng biết ơn đối với những người làm nghề giáo dục tại Việt Nam.

Qua đó, vị này cho rằng: "Truyền thống hiếu học và "tôn sư trọng đạo" thì nơi đâu cũng có và đa phần các quốc gia đều sẽ dành riêng một ngày để kỷ niệm và biết ơn nhà giáo. Tuy nhiên, nếu dành hẳn một ngày trong 3 ngày đầu năm mới để mỗi con người Việt có dịp lắng đọng, tri ân người thầy thì có thể là rất ít quốc gia giống với Việt Nam".

Không nên để truyền thống tốt đẹp bị "biến tướng"

Cùng chia sẻ về vấn đề này, Nhà giáo nhân dân, Giáo sư Nguyễn Lân Dũng nhấn mạnh, Mùng 3 Tết thầy là một phong tục đẹp, do đó, cần được duy trì dù xã hội phát triển và hiện đại đến đâu. Tuy vậy, không nên biến tướng phong tục này trở thành một “nghĩa vụ” để biếu xén thầy cô, chỉ khi thực sự thực tâm, thực lòng, hành động này mới mang lại ý nghĩa tốt đẹp.

Trong điều kiện hiện nay, có thể không cần đến thăm trực tiếp mà gọi điện thoại, thậm chí chúc sức khỏe thầy cô giáo cũ qua các nền tảng mạng xã hội cũng là hình thức được nhiều người sử dụng.

Nhà giáo nhân dân, Giáo sư Nguyễn Lân Dũng trò chuyện trong một buổi hội thảo. Ảnh: Phạm Minh

"Chúng ta có thể hiểu theo cách khác đi câu nói “Mùng 3 Tết thầy" chính là ngày tết của sự biết ơn. Hiểu như vậy, chúng ta sẽ có định hướng và biết cách nối dài giá trị truyền thống từ xưa vào thực tế xã hội ngày nay.

Biết ơn là một trong những phẩm chất tốt nhất của con người. Nó giúp chúng ta đánh giá cao những điều bản thân đang có và trân trọng những nỗ lực hay thành công của người khác. Từ đó chúng ta sẽ có những hành động mang lại ý nghĩa nhân văn. Việc tiếp nối truyền thống biết ơn, không chỉ với bậc sinh thành mà với người thầy là điều nên được gìn giữ và thực hiện qua nhiều thế hệ", Giáo sư Nguyễn Lân Dũng bày tỏ.

Theo quan điểm của Giáo sư Nguyễn Lân Dũng, bất cứ cá nhân nào cũng đều phải trải qua quá trình được học tập, rèn luyện, bồi dưỡng. Thầy cô không chỉ là người truyền dạy kiến thức mà còn bồi đắp cho mỗi tâm hồn chúng ta thêm phong phú, tốt đẹp để mỗi người chúng ta phát triển hơn về năng lực, giàu có hơn về nhân cách, giúp ích cho xã hội. Vì thế, việc tri ân những người đã giảng dạy mình nó không chỉ là truyền thống quý báu của người Việt mà nó còn là cách thể hiện con người đó đã thực sự trưởng thành.

Cùng bàn về chủ đề này, Thạc sĩ Đậu Xuân Thoan – Phó viện trưởng Viện Khoa học phát triển tài sản trí tuệ (IPDI) cho rằng, trong cuộc đời mỗi con người thường có nhiều người thầy. Có người thầy, cô giáo chu đáo, ân cần chăm sóc từ khi học mẫu giáo đến những người thầy uy nghi, trí tuệ uyên bác trên giảng đường đại học khiến cho học trò ngưỡng mộ, tôn thờ,...

Những người thầy đó đều đóng những vai trò quan trọng trong quá trình trưởng thành của mỗi người. Thế nhưng, ngay cả khi đã trưởng thành, mỗi lần đứng trước các thầy là mỗi lần chúng ta đều cảm thấy mình thật nhỏ bé, e dè như thời đang là học trò trong lớp của thầy.

Thạc sĩ Đậu Xuân Thoan – Phó viện trưởng Viện Khoa học phát triển tài sản trí tuệ (IPDI). Ảnh: Trung Dũng

"Mùng 3 Tết thầy" là một nét đẹp văn hóa điển hình của Tết Nguyên đán nước ta, là nếp sống cộng đồng của cả dân tộc, nên dù trong xã hội hiện đại cũng không thể mất đi.

Bởi lẽ vai trò, vị trí của người thầy luôn được tôn vinh trong ca dao, tục ngữ: “Không thầy đố mày nên”, “Muốn sang thì bắc cầu kiều/ Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy”...

Trong xã hội xưa, cái nghĩa “Tôn sư trọng đạo” được gắn với tính mô phạm, khuôn phép, nhân cách, đạo đức. Vì thế, thầy phải ra thầy, trò phải ra trò chứ không thể có bất cứ một yếu tố nào chi phối giá trị này. Muốn được học trò tôn kính, thầy phải giữ đúng chữ “đạo thầy”, thầy phải là biểu tượng của nhân cách cao đẹp, đạo đức chuẩn mực và tài trí hơn người.

Trong xã hội ngày nay, người thầy vẫn có một vị trí đặc biệt quan trọng trong xã hội. Mặc dù khoa học kỹ thuật phát triển, nhiều yếu tố hiện đại, tiện ích có thể tham gia vào quá trình giáo dục con người nhưng có lẽ không gì có thể thay thế được vị trí của người thầy. Bởi lẽ, dù là xã hội có phát triển như thế nào đi nữa, người thầy vẫn luôn là biểu tượng cho nhân cách, chuẩn mực đạo đức và là người truyền vào tâm hồn học trò những điều tốt đẹp, gieo mầm thiện để nhân lên những điều thiện trong tâm căn mỗi học trò", Thạc sĩ Đậu Xuân Thoan nhấn mạnh.

Trung Dũng