'Muốn xuất khẩu tốt, phải minh bạch chuỗi giá trị'

Sáng 18/7, diễn đàn "Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: Chanh dây, chuối, dứa, dừa" đã được tổ chức nhằm trao đổi, phân tích và đề xuất các giải pháp tháo gỡ khó khăn trong sản xuất, tiêu thụ, xuất khẩu các loại trái cây nhiệt đới đang có lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Trái cây có lợi thế nhưng chưa "vào guồng"

Phát biểu tại sự kiện, ông Nguyễn Như Cường - Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ NN&MT) chia sẻ, trong bức tranh chung của ngành trồng trọt Việt Nam, nhóm cây ăn quả đang ngày càng khẳng định vai trò động lực trong tăng trưởng nông nghiệp, nâng cao thu nhập cho nông dân, đóng góp quan trọng vào kim ngạch xuất khẩu nông sản cả nước.

Ông Nguyễn Như Cường - Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ NN&MT).

Năm 2024, tổng diện tích cây ăn quả đạt khoảng 1,28 triệu ha, trong đó, 4 loại trái cây được thảo luận tại diễn đàn là chanh dây, chuối, dứa và dừa, chính là những đại diện tiêu biểu, hội tụ nhiều lợi thế và tiềm năng xuất khẩu.

Dù quy mô sản xuất nông nghiệp có xu hướng tăng, ông Cường lưu ý, đến nay chỉ có mặt hàng sầu riêng nổi bật vươn lên thành sản phẩm trái cây duy nhất lọt vào nhóm xuất khẩu "tỷ đô", với kim ngạch đạt gần 2,3 tỷ USD năm 2023 và 3,3 tỷ USD năm 2024. Trong khi đó, những mặt hàng từng có vị thế như thanh long lại sụt giảm mạnh, từ hơn 1 tỷ USD xuống chỉ còn 534 triệu USD năm 2024.

"Thực tế này cho thấy vẫn còn rất nhiều việc cần triển khai để đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn hiện nay. Đây không phải là việc của riêng ai, mà là trách nhiệm chung của các cơ quan chức năng, doanh nghiệp, nông dân và hợp tác xã", ông Cường nhấn mạnh.

Theo ông Ngô Quốc Tuấn - Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu II, ngành trái cây Việt Nam đang đối mặt với các rào cản kỹ thuật ngày càng khắt khe, nhất là về kiểm dịch, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Một số trường hợp vi phạm khiến mã số vùng trồng bị thu hồi, ảnh hưởng nghiêm trọng tới thương mại.

Ông Ngô Quốc Tuấn - Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu.

"Muốn xuất khẩu tốt, phải minh bạch chuỗi giá trị. Mỗi doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân cần là một mắt xích liên kết chặt chẽ", ông Tuấn nói.

Ông cũng cho biết, sản lượng 4 loại trái cây trọng điểm hiện khá lớn: chanh dây 163.000 tấn/năm (chủ yếu ở Tây Nguyên), dứa 860.000 tấn (tập trung tại ĐBSCL), chuối khoảng 3 triệu tấn (trong đó Trung Quốc nhập hơn 625.000 tấn năm 2024), và dừa dẫn đầu với 2,28 triệu tấn. Dù sản lượng dồi dào, nhưng nếu không xây dựng chuỗi kiểm soát chất lượng xuyên suốt, ngành trái cây sẽ rất khó vươn tới các thị trường khó tính.

Để ngành trái cây phát triển bền vững

Chia sẻ tại diễn đàn, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên đánh giá, nhu cầu tiêu thụ dứa trên thế giới đang tăng mạnh, với quy mô thị trường toàn cầu đạt khoảng 29 tỷ USD vào năm 2024 và tiếp tục tăng trưởng kép hằng năm ở mức 6,3%. Thị trường châu Âu và Bắc Mỹ chiếm tới 50% nhu cầu tiêu thụ, cho thấy tiềm năng xuất khẩu rất lớn.

Trong khi đó, dứa Việt Nam có khả năng cạnh tranh cao, được người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao. Thậm chí, các sản phẩm Việt Nam vượt qua cả các mặt hàng từ Mỹ và châu Âu, qua đó khẳng định vị thế ngày càng vững chắc của dứa Việt trên trường quốc tế.

Dứa Việt Nam có khả năng cạnh tranh cao, được người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao.

"Tuy nhiên, để tận dụng tốt đầu ra và đạt quy mô tỷ đô, ngành dứa phải có chiến lược rõ ràng và bài bản. Việc mở rộng vùng nguyên liệu, cải tiến giống, áp dụng công nghệ kỹ thuật để nâng cao năng suất và chất lượng là hết sức cần thiết. Nhà nước cũng cần quan tâm đầu tư hệ thống thủy lợi cho các vùng trồng dứa, ban hành chính sách hỗ trợ riêng cho nông dân và doanh nghiệp do chi phí đầu tư ban đầu khá cao.

Đặc biệt, cần "cởi trói" cho đất đai bằng các cơ chế như cổ phần hóa đất công, cho thuê hoặc đấu giá đất để khai thông nguồn lực, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển ngành dứa một cách bền vững", ông Nguyên cho biết.

Dưới góc nhìn doanh nghiệp, ông Phạm Quốc Liêm - Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Unifarm nhận định, giữa một thị trường trái cây ngày càng cạnh tranh và khắt khe về chất lượng, Unifarm đang theo đuổi một chiến lược đặc biệt với cây chuối: Phát triển bằng công nghệ cao và duy trì một tiêu chuẩn chất lượng duy nhất, xuyên suốt từ giống đến thị trường.

Đồng thời, ông Liêm cũng nhấn mạnh, cần để tâm đến vấn đề sức khỏe người dân và môi trường. Nếu có thể đạt được điều này, chuối Việt Nam sẽ có thêm lợi thế cạnh tranh, nhất là những thị trường khó tính như EU, Nhật Bản.

Ông Phạm Quốc Liêm - Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Unifarm.

Tại sự kiện, ông Nguyễn Mạnh Hùng - Chủ tịch HĐQT Nafoods nhận định, nhu cầu toàn cầu đối với chanh dây cô đặc và puree khoảng 30.000 tấn mỗi loại mỗi năm, với tốc độ tăng trưởng 6-7% nhưng không phải là vô hạn. Tuy nhiên, thị trường Trung Quốc nếu mở cửa sẽ tạo ra nhu cầu rất lớn cho quả tươi, đặc biệt trong mùa đông khi họ không thể trồng.

Để phát triển bền vững, ông Hùng đề xuất cơ quan quản lý Nhà nước cần có định hướng, quy hoạch rõ ràng, tránh tình trạng trồng ồ ạt khi giá cao dẫn đến rớt giá. Cần kiểm soát các thương lái Trung Quốc và nhà máy nước ngoài thu mua với giá quá thấp.

Song song với đó là tăng cường quản lý giống giả, giống kém chất lượng. Đồng thời, cập nhật nhanh chóng và quản lý chặt chẽ các quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật từ các thị trường khó tính như châu Âu, Mỹ, Trung Quốc, đồng thời kiểm tra nghiêm ngặt các đơn vị kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật không đảm bảo.

Cuối cùng, cần quản lý các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, không đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, tránh làm ảnh hưởng đến thương hiệu chung của nông sản Việt Nam.

Nguyễn Phương Anh