Mỹ công khai Vectis - UAV tàng hình tái sử dụng, 'đồng đội' mới của F-35 và F-22
Lockheed Martin vừa ra mắt Vectis — máy bay không người lái tàng hình thế hệ mới, có thể tái sử dụng và phối hợp tác chiến cùng F-22, F-35 - phản ánh cuộc đua khốc liệt của Mỹ trước sức ép từ Trung Quốc và các đối thủ trong lĩnh vực UAV.
Hình ảnh vi tính mô tả Vectis cùng các UAV phối hợp tác chiến với máy bay F-35. Ảnh: TMZ.
Chương trình Phát triển cao (ADP, còn gọi là “Skunk Works”) thuộc Công ty Lockheed Martin gần đây đã công khai mẫu chiến đấu cơ tàng hình không người lái cao cấp mới mang tên Vectis. Chiếc UAV này được xem là một trong những ứng viên quan trọng cho chương trình máy bay cộng tác cho Không quân Mỹ (Collaborative Combat Aircraft — CCA, hay “loyal wingman”).
Vectis là một máy bay không người lái tàng hình hạng Group-5 (kích thước lớn, hoạt động ở độ cao lớn), thiết kế để làm “loyal wingman” — phối hợp chặt với máy bay có người lái nhưng có thể hoạt động độc lập cho các nhiệm vụ tác chiến.
Theo tạp chí Aviation Week và trang tin The War Zone, Vectis dự kiến sẽ hoàn thành các chuyến bay thử nghiệm đầu tiên trong vòng 2 năm, với các nhiệm vụ chính bao gồm đánh chặn không đối không, tấn công không đối đất, trinh sát — giám sát (ISR), tác chiến điện tử (EW) và tấn công chính xác; đồng thời phối hợp tác chiến với các máy bay có người lái như F-22, F-35.
Vectis được Skunk Works mô tả có thiết kế tàng hình, “nhỏ hơn F-16 nhưng lớn hơn một số hệ thống tên lửa/máy bay tấn công”; cất hạ cánh trên đường băng và được thiết kế tái sử dụng chứ không phải loại “có thể tiêu hao” (attritable).
OJ Sanchez, người đứng đầu chương trình “Skunk Works”, cho biết mẫu máy này có thể triển khai ở các khu vực như Ấn Độ Dương — Thái Bình Dương, Trung Đông và châu Âu, đồng thời có thể hợp đồng tác chiến với các máy bay đang phục vụ trong lực lượng Mỹ, cung cấp tầm hoạt động xa, thời gian bay lâu và tính đa nhiệm linh hoạt.
Máy bay không người lái tàng hình CCA Vectis. Ảnh: TMZ/Wforum.
Hiện Lockheed Martin chưa công bố các chi tiết kỹ thuật then chốt của Vectis như loại động cơ hay trọng lượng, nhưng các chuyên gia trong ngành nhận định dự án này phản ánh sự quan tâm lớn của quân đội Mỹ đối với nhu cầu máy bay không người lái phối hợp tác chiến (Loyal wingman) trong tương lai. Sanchez nhấn mạnh thiết kế của máy bay được khởi nguồn từ một loạt phân tích tác chiến nội bộ tại Skunk Works, mô phỏng các tình huống Vectis sánh vai cùng F-22, F-35, định vị nó là một nền tảng tác chiến có độ sống sót cao và tính linh hoạt cao.
Việc Vectis được công khai trùng với hội nghị quốc phòng thường niên của Mỹ, nên có ý kiến cho rằng động thái của Lockheed Martin nhằm phô diễn năng lực nghiên cứu — phát triển cũng như giành lợi thế trên thị trường quốc phòng quốc tế.
Trước đó, tại hội nghị thượng đỉnh về trí tuệ nhân tạo ngày 17/9, ông Simoni, Giám đốc điều hành công ty Allen Control Systems của Mỹ, thừa nhận rằng Mỹ đang bị tụt lại trong lĩnh vực chiến tranh UAV so với các đối thủ như Trung Quốc, điều này càng làm nổi bật ý nghĩa chiến lược của các máy bay chiến đấu không người lái như Vectis.
Các chuyên gia nhận định khác với các thế hệ UAV trước đây nhấn mạnh tính “có thể tiêu hao” (attritable) — tức là giá rẻ và có thể chấp nhận mất đi — Vectis được thiết kế để tái sử dụng và thuộc phân khúc tính năng cao; trong tương lai có thể trở thành lực lượng xương sống trong hiệp đồng tác chiến của không quân Mỹ và các đồng minh. Chiếc Vectis đầu tiên được dự kiến bay vào năm 2027, dự báo sẽ đem lại tác động sâu rộng tới phương thức tác chiến của quân đội Mỹ cũng như cục diện lực lượng không quân toàn cầu.
Lockheed chưa tiết lộ động cơ, khối lượng, chi phí/đơn giá và nhiều thông số kỹ thuật then chốt khác — điều này khiến một số điểm về năng lực (ví dụ vận tốc tối đa, tầm bay chính xác, tải trọng vũ khí) vẫn là ẩn số.
Máy bay không người lái tàng hình CCA Vectis. Ảnh: TMZ/Wforum.
Về mặt ý nghĩa chiến lược, Vectis giúp không quân Mỹ gia tăng năng lực tác chiến phối hợp (team-ing): máy bay không người lái CCA như Vectis có thể gia tăng về tầm hoạt động, cảm nhận và sức mạnh tấn công cho đội bay có người lái, đồng thời giảm thiểu rủi ro cho phi công trong khu vực đối kháng cao.
Mặt khác, giúp đẩy mạnh cuộc đua công nghệ: Việc Skunk Works công khai Vectis là tín hiệu cho thấy các nhà thầu lớn đang chuyển hướng sang nền tảng CCA hiệu năng cao, Lockheed Martin cạnh tranh mạnh mẽ với các đối thủ (Boeing, General Atomics, Kratos, Anduril...).
Tuy nhiên, các vấn đề quan trọng vẫn còn để ngỏ: Thứ nhất, động cơ, tốc độ và tầm bay thực tế — có thể quyết định liệu Vectis có thể “bắt kịp” chiến thuật của máy bay F-35/F-22 trong các kịch bản nhất định hay không? Thứ hai, giá thành / mô hình mua sắm — liệu Lockheed sẽ bán cho đồng minh với phiên bản rút gọn, hay chỉ cạnh tranh cho hợp đồng lớn của Không quân và Hải quân Mỹ; Thứ ba, tính tự chủ và quy tắc tác chiến — mức độ tự chủ trong ra quyết định sử dụng vũ khí, và cách tương thích với chính sách “human-in-the-loop” (con người giữ quyền quyết định cuối cùng) của quân đội Mỹ sẽ là vấn đề pháp lý - đạo đức và kỹ thuật- chiến lược ứng dụng chung cho mọi CCA cần được giải quyết.
