Mỹ - Trung bắt đầu vòng đàm phán thương mại thứ hai, trọng tâm là đất hiếm

Phía Mỹ gồm Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick và Đại diện Thương mại Jamieson Greer. Dẫn đầu đoàn Trung Quốc là Phó Thủ tướng Hà Lập Phong.

Tại cuộc gặp, Mỹ dự kiến đề nghị Trung Quốc tăng cường xuất khẩu đất hiếm - nguyên liệu thiết yếu trong ngành công nghiệp quốc phòng, xe điện và công nghệ cao. Theo Giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia Nhà Trắng Kevin Hassett, hoạt động xuất khẩu từ Trung Quốc tuy đã được nối lại nhưng vẫn chưa đạt mức mà hai bên từng thống nhất tại Geneva. Mỹ mong muốn chuỗi cung ứng đất hiếm, đặc biệt là nam châm, quay trở lại trạng thái thông suốt như trước tháng 4.

Đất hiếm có vai trò thiết yếu trong sản xuất thiết bị điện tử, năng lượng tái tạo và quốc phòng

Trước đó, Trung Quốc đã đưa 16 doanh nghiệp Mỹ vào danh sách kiểm soát xuất khẩu hàng hóa lưỡng dụng, đồng thời tạm ngưng xuất khẩu nhiều khoáng sản thiết yếu và nam châm. Tuy nhiên, ngày 7/6, Trung Quốc xác nhận đã phê duyệt một số đơn xin xuất khẩu đất hiếm, dù không công bố cụ thể các ngành hoặc quốc gia được phép tiếp cận nguồn cung.

Tình trạng căng thẳng thương mại kéo dài suốt năm qua, với nhiều đợt áp thuế qua lại, từng đẩy mức thuế lên hơn 100% trước khi được tạm hoãn. Thỏa thuận Geneva từng được kỳ vọng làm dịu bất đồng, song các vòng đàm phán tiếp theo đã nhanh chóng rơi vào bế tắc. Mỹ chỉ trích việc Trung Quốc giảm mạnh xuất khẩu nam châm đất hiếm, trong khi Bắc Kinh phản đối Washington thắt chặt kiểm soát với chip AI, công nghệ cao, đồng thời, hạn chế visa đối với sinh viên Trung Quốc.

Việc Tổng thống Donald Trump tạm miễn thuế nhập khẩu hàng hóa Trung Quốc sẽ hết hiệu lực vào tháng 8. Nếu không đạt được thỏa thuận mới, Nhà Trắng có thể khôi phục mức thuế ban đầu hoặc điều chỉnh ở mức cao hơn 10%.

Đất hiếm là nhóm 17 nguyên tố có vai trò thiết yếu trong sản xuất thiết bị điện tử, năng lượng tái tạo và quốc phòng. Dù không quá khan hiếm trong tự nhiên, quá trình khai thác và tinh chế đất hiếm rất phức tạp và tốn kém. Trung Quốc hiện chiếm khoảng 61% sản lượng đất hiếm toàn cầu và nắm giữ đến 92% công đoạn chế biến, vị trí mang lại lợi thế chiến lược lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ, trong giai đoạn 2020-2023, Trung Quốc cung cấp tới 70% lượng đất hiếm và hợp chất liên quan mà Mỹ nhập khẩu. Mặc dù Mỹ có trữ lượng đất hiếm đáng kể, các quy định môi trường nghiêm ngặt khiến tiến trình khai thác trong nước gặp nhiều trở ngại, thời gian xin cấp phép có thể kéo dài hơn một thập kỷ. Trong khi đó, Canada chỉ mất vài năm cho cùng quy trình.

Cuối năm 2024, Trung Quốc cấm xuất khẩu gallium và germanium, hai nguyên tố quan trọng dùng trong sản xuất chip điện tử, radar và vệ tinh. Đến ngày 4/4/2025, Bắc Kinh tiếp tục siết cấp phép xuất khẩu với 7 mặt hàng thuộc nhóm “kim loại nặng”, gồm samarium, gadolinium, terbium và yttrium.

Chuyên gia Benjamin Louvet - nhà quản lý quỹ đầu tư khoáng sản OFI Asset Management (Pháp), nhận định: “Dù thị trường đất hiếm có quy mô nhỏ, đây lại là yếu tố then chốt trong nền công nghiệp và công nghệ toàn cầu”.

Quang Chiến