Nam Phi: Chia sẻ quyền lực sẽ khiến chính sách đối ngoại rẽ theo hướng nào?

Sức nặng của chính sách đối ngoại

Trong 30 năm qua, trải qua 6 cuộc bầu liên tiếp, ANC luôn giành được đa số ghế tuyệt đối trong Quốc hội, cho phép Chính phủ do ANC nắm quyền hoàn toàn định hình chính sách đối nội và đối ngoại.

Đảng ANC ngày 5.6 thông báo chính thức bắt đầu đàm phán thành lập liên minh. Ảnh: Sky News

Tuy nhiên, cuộc tổng tuyển cử vừa qua đã tạo ra một bước ngoặt, khi đảng này lần đầu tiên để mất thế đa số kể từ khi lên nắm quyền sau khi chế độ Apartheid bị đảng này lật đổ. Với 40% số ghế trong Quốc hội, ANC sẽ phải đàm phán về chính sách của mình với các đối tác liên minh. Xem xét mối liên hệ giữa nền chính trị bầu cử và sự can dự của Nam Phi với trật tự toàn cầu đang thay đổi, chính sách đối ngoại sẽ là một trong những điểm phải thương lượng khi ANC muốn thuyết phục các đối tác liên minh tiềm năng.

Điều này rất có ý nghĩa vì trong ba thập kỷ qua, Nam Phi đã chứng tỏ được vị thế quan trọng trong các vấn đề địa chính trị lớn. Quốc gia này đóng vai trò chủ chốt trong việc tái cân bằng quyền lực toàn cầu khi là thành viên tích cực của nhóm BRICS (gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi, nhưng kể từ ngày 1.1.2024, có thêm 5 thành viên mới là Ai Cập, Ethiopia, Iran, Ảrập Xêút và Các Tiểu vương quốc Ảrập thống nhất). Nam Phi cũng từng bước chứng tỏ là tiếng nói đại diện cho châu Phi và các nước phía Nam. Điều này đặc biệt rõ nét kể từ đại dịch Covid-19, khi quốc gia này lên tiếng chống lại nạn phân biệt về vaccine.

Dựa trên kết quả bầu cử, các đối tác liên minh tiềm năng nhất của ANC lần lượt là Liên minh Dân chủ, giành được 21,7% phiếu bầu; đảng uMkhonto weSizwe (MKP) với 14,66% phiếu và Mặt trận tự do kinh tế (EFF) với 9,47% phiếu. Trên cơ sở ba đối tác, ANC dường như phải đối mặt với ba lựa chọn lớn: một Liên minh Dân chủ thân phương Tây, một đảng Mặt trận tự do kinh tế theo chủ nghĩa xét lại, và một Đảng uMkhonto weSizwe phần lớn có chung quan điểm về chính sách đối ngoại giống như ANC nhưng kịch liệt phản đối người lãnh đạo hiện tại của ANC. Cũng chính việc thành lập đảng mới này, tách ra từ ANC, đã góp phần khiến tỷ lệ phiếu bầu của ANC tụt xuống dưới 50%.

Liên minh Dân chủ

Hai vấn đề có nhiều khả năng trở thành điểm mấu chốt đối với Liên minh Dân chủ là thái độ của chính quyền ANC đối với Israel và mối quan hệ của nước này với Nga. Trong tuyên ngôn tranh cử của mình, Liên minh Dân chủ liệt kê 7 ưu tiên nhưng tất cả đều là vấn đề trong nước. Tuy nhiên, tuyên bố của các nhà lãnh đạo và nghị sĩ đảng này cho thấy họ có sự ủng hộ rõ ràng đối với Ukraine, ôn hòa với Israel và hoài nghi về nhóm BRICS.

Sau Hội nghị Thượng đỉnh BRICS mà Nam Phi đăng cai tổ chức vào tháng 8.2023, Ngoại trưởng bóng tối của Đảng Dân chủ Emma Louise Powel đã chỉ trích hội nghị thượng đỉnh là một sự kiện lãng phí tiền bạc.

Lãnh đạo đảng John Steenhuisen cũng đến thăm Ukraine và bày tỏ tình đoàn kết với Kiev trong khi đảng này trực tiếp loại bỏ một nghị sĩ khỏi Nội các bóng tối của mình khi nhân vật này bảy tỏ sự ủng hộ đối với Palestine.

Nếu lựa chọn bắt tay với Liên minh Dân chủ, chính sách đối ngoại sẽ là vấn đề không thể hòa hợp được giữa hai lực lượng. Bởi Chính quyền Nam Phi dưới sự dẫn dắt của ANC vừa có những động thái kiên quyết trong vấn đề Trung Đông chẳng hạn như việc kiện Israel lên Tòa án Hình sự quốc tế.

Mặt trận tự do kinh tế

Trong tuyên ngôn của mình, Mặt trận tự do kinh tế ủng hộ tiến trình hội nhập lục địa sâu rộng hơn, bao gồm thành lập khu vực tự do đi lại của người dân giống như khu vực Schengen của châu Âu. Quan điểm về một số vấn đề nóng hiện nay, đảng này không chỉ ủng hộ người Palestine mà còn ủng hộ việc cung cấp vũ khí cho lực lượng Hamas. Mặc dù có một số quan điểm tương đối cực đoan, song chính sách của đảng này về cơ bản không quá mâu thuẫn với ANC.

Đảng uMkhonto weSizwe

Trong tuyên ngôn tranh cử của mình, đảng uMkhonto weSizwe tỏ ra tiết chế hơn cũng như chọn lựa sự kế thừa và tính liên tục trong chính sách đối ngoại. Đảng này cam kết sẽ xây dựng một chính phủ đảm bảo chính sách đối ngoại của Nam Phi phản ánh lợi ích và giá trị quốc gia, ủng hộ sự công bằng và tôn trọng lẫn nhau trong quan hệ quốc tế. Tuyên ngôn của đảng bày tỏ tình đoàn kết với Nga, Cuba và Palestine.

Đảng này cũng kêu gọi xem xét lại các hiệp định và thỏa thuận quốc tế, bao gồm cả tư cách thành viên của Nam Phi trong Tòa án Hình sự Quốc tế - để khôi phục chủ quyền của Nam Phi; đồng thời kêu gọi Nam Phi làm việc với các nước BRICS để để thúc đẩy các loại tiền tệ và cơ chế thanh toán quốc tế thay thế.

Sự gần gũi về chính sách của đảng uMkhonto weSizwe, một đảng do cựu Tổng thống Jacob Zuma thành lập, với các chính sách của ANC hoàn toàn không gây ngạc nhiên. Bởi phần lớn chính sách đối ngoại hiện tại của ANC (bao gồm cả chủ trương gia nhập BRICS) đều được xây dựng dưới thời Tổng thống Jacob Zuma (2009-2018). Tuy nhiên, khi đánh giá chính sách đối ngoại của chính quyền Tổng thống Cyril Ramaphosa, đảng này tỏ ra gay gắt khi chỉ trích Chính phủ đang khiến đất nước phụ thuộc hoàn toàn vào phương Tây.

Điều này cũng có thể giải thích tại sao một số nhân vật hàng đầu của đảng uMkhonto weSizwe tuyên bố họ sẽ chỉ thành lập liên minh với ANC trong trường hợp Tổng thống Ramaphosa không nắm quyền.

Điều đó có nghĩa là Nam Phi sẽ chứng kiến tính liên tục trong về chính sách đối ngoại nếu liên minh ANC-uMkhonto weSizwe được thành lập. Trong khi sẽ có những bất đồng lớn đe dọa sự ổn định nội bộ nếu ANC bắt tay với Liên minh Dân chủ ANC hoặc Mặt trận Tự do kinh tế. Điều này đặc biệt quan trọng vì chính sách đối ngoại không còn do riêng Bộ Quan hệ và Hợp tác Quốc tế thực hiện nữa. Hầu như mọi cơ quan chính phủ đều có Sở Ngoại vụ.

Cách các nước nhìn nhận về Nam Phi

Kết quả bầu cử không chỉ nói lên mối quan hệ của Nam Phi với thế giới mà còn là nhận thức của thế giới về đất nước này. Chính quyền của ANC trong những năm gần đây đã phải vật lộn để thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài. Con số đầu tư đã giảm 54,5 tỷ Rupi (khoảng 2,9 tỷ USD) vào năm 2023, theo Ngân hàng Dự trữ Nam Phi. Một phần nguyên nhân là sự do dự của các nhà đầu tư trước vấn nạn tham nhũng, tình trạng mất điện trên diện rộng và thị trường thiếu khả năng cạnh tranh.

Việc ANC lựa chọn đối tác liên minh cũng sẽ có tác động đến vấn đề này. Nếu đảng cầm quyền hợp tác với Liên minh Dân chủ, điều này báo hiệu Nam Phi sẽ có một chính phủ ủng hộ thị trường tự do và cởi mở hơn với phương Tây. Đây sẽ là một trong những nhượng bộ quan trọng của ANC và điều này sẽ khó xảy ra. Tuy nhiên, nếu ANC hợp tác với các đảng nhỏ hơn, chính sách đối ngoại có thể sẽ không có quá nhiều thay đổi, thay vào đó, chính phủ sẽ chú trọng hơn đến các chính sách nhằm bảo đảm giảm khoảng cách thu nhập cũng như các vấn đề đối nội khác.

Quỳnh Vũ (The Conversation)