Nâng cao chất lượng không khí - Bước tiến quan trọng hướng tới thành phố thông minh và bền vững

Ô nhiễm không khí đã trở thành mối đe dọa thường trực đối với sức khỏe người dân tại các đô thị lớn của Việt Nam. Theo tính toán của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mỗi năm chỉ riêng Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh thải ra môi trường khoảng 300.000 tấn khí CO, 25.000 tấn hydrocarbon (HC), hàng chục nghìn tấn NOx, SO₂ và hàng triệu tấn bụi các loại, trong đó xe mô-tô, xe gắn máy là nguồn phát thải lớn nhất, chiếm tới 70–80% tổng lượng khí thải giao thông đô thị.

Với hơn 70 triệu xe máy đang lưu hành trên cả nước, trong đó hàng chục triệu chiếc sản xuất trước năm 2008 sử dụng công nghệ động cơ lạc hậu, việc kiểm soát khí thải xe máy đã trở thành giải pháp cấp bách nhất để giảm ô nhiễm không khí, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thực hiện mục tiêu xây dựng các thành phố thông minh, xanh, bền vững mà Chính phủ đề ra đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Tình trạng ô nhiễm không khí tại các thành phố lớn, đặc biệt là TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đạt đến mức độ đáng báo động.

Ngày 17/11/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chính thức trình Thủ tướng Chính phủ tờ trình về dự thảo Quyết định quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe mô-tô, xe gắn máy đang lưu hành trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Đây là lần đầu tiên Việt Nam có một khung pháp lý toàn diện và cụ thể dành riêng cho nguồn phát thải di động lớn nhất hiện nay.

Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường - Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Trương Mạnh Tuấn cho biết lộ trình này tạo cơ sở pháp lý để từng bước loại bỏ phương tiện cũ không đạt tiêu chuẩn, thúc đẩy chuyển đổi sang xe máy điện hoặc xe sử dụng động cơ sạch, đồng thời giúp Việt Nam thực hiện cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính tại COP26, COP27, COP28 và các chỉ tiêu chất lượng môi trường không khí trong Luật Bảo vệ môi trường 2020.

Ông Trương Mạnh Tuấn - Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường - Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

Lộ trình áp dụng cho toàn bộ xe mô-tô, xe gắn máy đang lưu hành, chỉ loại trừ một số phương tiện phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh do Bộ Quốc phòng và Bộ Công an quản lý. Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia sắp ban hành chia mức kiểm soát khí thải thành bốn bậc tăng dần từ mức 1 (dành cho xe rất cũ) đến mức 4 (nghiêm ngặt nhất, áp dụng cho xe sản xuất từ năm 2027 trở đi), phù hợp với Quyết định số 19/2024/QĐ-TTg ngày 15/11/2024 của Thủ tướng Chính phủ.

Lịch trình triển khai được phân theo khu vực ô nhiễm từ cao đến thấp. Từ ngày 1/7/2027, Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh sẽ tiên phong thực hiện kiểm định khí thải bắt buộc đối với toàn bộ xe máy khi đến hạn đăng kiểm định kỳ. Từ ngày 1/7/2028, các thành phố trực thuộc Trung ương còn lại và các đô thị loại I có nguy cơ ô nhiễm cao sẽ áp dụng. Đến ngày 1/7/2030, toàn quốc chính thức thực hiện đồng loạt.

Việc phân mức khí thải dựa trên năm sản xuất được ấn định rõ ràng: xe sản xuất trước năm 2008 áp dụng mức 1, từ năm 2008 đến 2016 áp dụng mức 2, từ năm 2017 đến ngày 30/6/2026 áp dụng mức 3, xe sản xuất từ năm 2027 trở đi phải đạt mức 4. Xe gắn máy cũng áp dụng hệ thống phân mức tương tự xe mô-tô. Xe máy điện và xe sử dụng nhiên liệu sạch (CNG, LPG) được miễn hoặc áp dụng thủ tục đơn giản.

Đáng chú ý, để tránh gây xáo trộn đột ngột cho đời sống người dân, tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh sẽ có giai đoạn chuyển tiếp 18 tháng kể từ ngày 1/7/2027. Trong 18 tháng đầu, các trung tâm đăng kiểm sẽ tiến hành đo kiểm khí thải nhưng chưa xử phạt nếu xe chưa đạt chuẩn, giúp người dân có thời gian sửa chữa, nâng cấp hoặc thay thế phương tiện. Từ ngày 1/1/2029, mọi vi phạm sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định hiện hành.

Ông Trương Mạnh Tuấn nhấn mạnh lộ trình đã được xây dựng hợp lý, vừa đảm bảo bảo vệ môi trường vừa không tạo ra những thay đổi đột ngột liên quan đến các phương tiện của người dân, giảm thiểu tác động đến đời sống của hàng chục triệu người đang sử dụng xe máy làm phương tiện mưu sinh hàng ngày.

Cùng với lộ trình kiểm soát khí thải, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp các bộ, ngành xây dựng hệ thống trung tâm kiểm định chuyên biệt, đào tạo kỹ thuật viên, ban hành mức phí hợp lý và đặc biệt là chuẩn bị các chính sách hỗ trợ người dân thu nhập thấp chuyển đổi sang phương tiện sạch như hỗ trợ lãi suất vay, trợ giá, chương trình đổi xe cũ lấy xe mới.

Khi được thực thi nghiêm túc, lộ trình này dự kiến sẽ cắt giảm 60–80% lượng phát thải từ xe máy tại các đô thị lớn vào năm 2035, đưa nồng độ bụi mịn PM2.5 trở về dưới ngưỡng an toàn của WHO trong nhiều thời điểm trong năm.

Bảo Loan