Nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo quyết toán ngân sách địa phương:Bài 2: Những vướng mắc khi triển khai kiểm toán

BCQT NSĐP được kiểm tra, thẩm định bởi các cơ quan tài chính các cấp ngân sách, tiềm ẩn các rủi ro về chênh lệch số liệu quyết toán giữa các cơ quan thực hiện kiểm tra. Ảnh: TL

Hạn chế quyền truy cập và khai thác cơ sở dữ liệu

Kiểm toán BCQT ngân sách nhà nước (NSNN) là nội dung đặc thù, bao gồm 3 loại hình kiểm toán: Kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động. Trong đó, mục tiêu trọng tâm nhất là đánh giá xác nhận tính đúng đắn, hợp pháp của BCQT, nhằm phục vụ cho việc phê chuẩn quyết toán NSNN của Quốc hội và hội đồng nhân dân các cấp. Quy trình quyết toán NSNN liên quan đến rất nhiều đối tượng cụ thể và trên diện rộng, nên việc tiếp cận rủi ro trong công tác kiểm toán BCQT NSNN là rất quan trọng, ảnh hưởng lớn đến thời gian, chi phí và chất lượng của cuộc kiểm toán.

Các cuộc kiểm toán BCQT NSĐP có phạm vi kiểm toán thường rất rộng và liên quan đến ngân sách của tất cả tỉnh, quận, huyện, xã, phường. Vì vậy, các đoàn kiểm toán không thể tiến hành kiểm toán tất cả các cấp ngân sách cũng như kiểm toán thường niên các đơn vị liên quan đến tình hình quản lý, sử dụng NSNN mà chỉ có thể tiến hành kiểm toán tại một số đơn vị theo phương pháp chọn mẫu. Tuy nhiên, công tác tổng hợp BCQT của các cấp ngân sách được triển khai với rất nhiều đơn vị, môi trường kiểm soát khác nhau, rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát cũng khác nhau dẫn tới việc thu thập thông tin về hệ thống kiểm soát, đánh giá rủi ro, chọn mẫu kiểm toán cũng gặp nhiều thách thức. BCQT NSĐP được kiểm tra, thẩm định bởi các cơ quan tài chính các cấp ngân sách, do vậy, tiềm ẩn các rủi ro về chênh lệch số liệu quyết toán giữa các cơ quan thực hiện kiểm tra.

Theo KTNN khu vực VII, hiện nay chưa có quy định để KTNN có quyền truy cập và khai thác cơ sở dữ liệu NSNN - TABMIS của các địa phương. Kiểm toán viên khi kiểm toán chủ yếu dựa trên số liệu do cơ quan tài chính, kho bạc nhà nước cung cấp dẫn đến khó khăn trong việc ứng dụng công nghệ thông tin, rút ngắn thời gian kiểm toán, chủ yếu kiểm toán mang tính thủ công, làm việc trực tiếp tại từng đơn vị được kiểm toán.

Phần lớn các đoàn kiểm toán chưa được các đơn vị kiểm toán đồng ý cung cấp mật khẩu để truy cập vào hệ thống phục vụ trích xuất dữ liệu. Ảnh: TL

Tương tự, theo KTNN khu vực XIII, hệ thống mục lục NSNN cung cấp đầy đủ thông tin về thu, chi NSNN, vì vậy, nếu khai thác được thông tin từ hệ thống này, kiểm toán viên sẽ nắm được bức tranh tổng quan về NSNN gắn với các cấp ngân sách (trung ương, tỉnh, huyện, xã) và các cơ quan, tổ chức trực thuộc như: Bộ Tài chính, Sở Tài chính, Phòng Kế hoạch - Tài chính. Tuy nhiên, các kiểm toán viên hiện nay vẫn chưa tiếp cận được dữ liệu gốc, chưa phân tích chính xác tình hình tổng quan NSĐP và phải dựa vào các báo cáo do đơn vị cung cấp. Ngoài ra, phần lớn các đoàn kiểm toán chưa được các đơn vị kiểm toán (như: Sở Tài chính, Cục thuế, Kho bạc nhà nước) đồng ý cung cấp mật khẩu để truy cập vào hệ thống phục vụ trích xuất dữ liệu.

Hướng dẫn thực hiện kiểm toán vẫn còn khoảng trống

Hiện nay, quy trình và hướng dẫn về thực hiện kiểm toán NSĐP và BCQT NSĐP đã được KTNN ban hành quy định riêng. Đồng thời, KTNN đã có quy định về mẫu biểu riêng đối với báo cáo kiểm toán NSĐP tại Quyết định số 01/2023/QĐ-KTNN ngày 10/01/2023 về hệ thống mẫu biểu hồ sơ kiểm toán. Mặc dù vậy, hệ thống các quy định về thực hiện kiểm toán NSĐP và BCQT NSĐP vẫn còn những khoảng trống và bất cập. KTNN vẫn thiếu hướng dẫn về tiêu chí, nội dung kiểm toán hoạt động trong kiểm toán NSĐP nên việc đánh giá theo các tiêu chí tính kinh tế, hiệu quả, hiệu lực gặp khó khăn, chưa được thể hiện rõ nét. Ngoài ra, KTNN chưa có quy định cụ thể để hướng dẫn phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu trong lĩnh vực kiểm toán báo cáo tài chính, BCQT NSĐP.

Từ thực tiễn triển khai kiểm toán, KTNN khu vực VII cho biết, kiểm toán NSĐP rất đa dạng, phong phú về loại hình kiểm toán, đối tượng, phạm vi kiểm toán. Trong đó, đối tượng là các cấp chính quyền địa phương, đơn vị sử dụng ngân sách, doanh nghiệp, chủ đầu tư và ban quản lý dự án. Phạm vi có thể theo từng năm, thời kỳ hoặc một giai đoạn. Lĩnh vực bao gồm: kinh tế, xã hội, quản lý tài chính, ngân sách, tài nguyên, khoáng sản… Trong khi đó, các đoàn kiểm toán chủ yếu kiểm toán BCQT ngân sách cấp tỉnh và cấp huyện, kiểm toán ngân sách cấp xã rất hạn chế. Do đó, việc thực hiện kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu theo Chuẩn mực kiểm toán của KTNN rất khó để áp dụng nếu không có hướng dẫn cụ thể.

Còn theo KTNN khu vực XIII, về bản chất kiểm toán quyết toán chi NSNN vẫn phải tiếp cận từ khâu lập, giao dự toán chi, bố trí kế hoạch vốn đầu tư xây dựng cơ bản và việc điều chỉnh dự toán, điều chỉnh kế hoạch đầu tư công; việc chấp hành các quy định có liên quan đến thu NSNN và các quy định có liên quan đến tổ chức thực hiện dự toán chi thường xuyên và kế hoạch đầu tư công; việc chấp hành các quy định về khóa sổ, lập BCQT NSĐP; việc xử lý số dư dự toán, chi chuyển nguồn; công tác xét duyệt BCQT của các đơn vị dự toán cấp tỉnh; công tác thẩm định BCQT ngân sách cấp huyện; công tác đối chiếu số liệu quyết toán giữa các cơ quan thuế, tài chính, hải quan, kho bạc nhà nước.

Tuy nhiên, nội dung hướng dẫn tại Quyết định số 682/QĐ-KTNN ngày 11/5/2022 của KTNN lại giới hạn không đánh giá công tác quản lý và điều hành của các cấp chính quyền huyện, xã và các đơn vị dự toán; không kiểm toán chi tiết dự án; không kiểm toán công tác quản lý tài sản công của địa phương; không kiểm toán BCQT của cấp huyện, xã, các đơn vị dự toán và các ban quản lý dự án, các doanh nghiệp có vốn nhà nước. Điều này sẽ ảnh hưởng đến việc đánh giá một cách toàn diện, hợp lý số liệu quyết toán NSĐP.

Từ những bất cập, vướng mắc đã được nhận diện, để nâng cao chất lượng kiểm toán BCQT NSĐP, thời gian tới, KTNN sẽ cần nghiên cứu, hoàn thiện các hướng dẫn kiểm toán BCQT NSĐP theo hướng tập trung vào kiểm toán đưa ra ý kiến xác nhận BCQT. Các đoàn kiểm toán chú trọng khảo sát, thu thập thông tin và lập kế hoạch kiểm toán; tập trung phân tích thông tin đã đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu kiểm toán; tuân thủ chuẩn mực kiểm toán và các quy định về hồ sơ mẫu biểu do KTNN ban hành./.

THÙY LÊ