Năng lượng tái tạo mở lối phát triển cho vùng sâu, vùng xa

Điện về bản, đời sống khởi sắc

Tại huyện Mường Tè (Lai Châu), hàng trăm hộ dân ở các bản xa trung tâm trước đây phải sống trong cảnh thắp đèn dầu, nay đã có điện mặt trời phục vụ sinh hoạt. Một người dân bản Nậm Manh chia sẻ, trước kia cả bản tối om, giờ trẻ con có điện học bài, bà con có thể dùng quạt, xem tivi. Cuộc sống thay đổi rõ rệt.

Năng lượng mặt trời đã về đến những bản làng

Theo thống kê của Bộ Công Thương, đến cuối năm 2025, cả nước còn khoảng 2% số hộ dân chưa tiếp cận được điện lưới, chủ yếu tập trung ở vùng núi cao, biên giới và hải đảo. Đây cũng chính là những địa bàn mà năng lượng tái tạo phát huy tác dụng mạnh mẽ nhất. Nhiều dự án điện mặt trời áp mái, điện gió quy mô nhỏ, thủy điện mini đã được lắp đặt, đảm bảo cung ứng điện tại chỗ, giảm phụ thuộc vào hệ thống truyền tải vốn khó triển khai ở địa hình phức tạp.

Không chỉ dựa vào các chương trình của Trung ương, nhiều tỉnh, huyện đã chủ động tìm giải pháp. Ông Phạm Văn Dũng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kon Tum, cho biết địa bàn tỉnh có nhiều xã vùng sâu, vùng xa chưa thuận lợi về lưới điện. Tỉnh đã phối hợp với các doanh nghiệp để lắp đặt hệ thống điện mặt trời áp mái cho hộ dân và trạm y tế. Đây là bước đi quan trọng để nâng cao chất lượng cuộc sống và dịch vụ công thiết yếu.

Tại Quảng Nam, chính quyền địa phương cũng phối hợp với các tổ chức quốc tế triển khai mô hình “làng điện mặt trời” ở huyện Nam Trà My. Hệ thống điện được thiết kế đủ phục vụ nhu cầu chiếu sáng, nấu ăn, sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ. Sau hơn một năm vận hành, người dân đánh giá mô hình tiết kiệm, hiệu quả, đồng thời giảm áp lực khai thác củi đốt, góp phần bảo vệ rừng.

Vừa qua, UBND tỉnh Gia Lai và Công ty Cổ phần Năng lượng VinEnergo đã ký kết biên bản ghi nhớ hợp tác phát triển các dự án năng lượng tái tạo trên địa bàn tỉnh. Đây là bước tiến mạnh mẽ nhằm thúc đẩy việc sử dụng năng lượng sạch, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, hướng tới mục tiêu Việt Nam sẽ đạt mức phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.

Doanh nghiệp nhìn thấy cơ hội

Bà Nguyễn Hương Giang, Phó Tổng Giám đốc Công ty VinEnergo chia sẻ, với nhiều điều kiện tự nhiên thuận lợi, Gia Lai đang là một trong những địa phương tiềm năng trong phát triển năng lượng tái tạo, phù hợp với định hướng phát triển của VinEnergo. Chúng tôi tin tưởng rằng với sự đồng hành, ủng hộ của UBND tỉnh Gia Lai, VinEnergo sẽ sớm nghiên cứu, đầu tư và triển khai các dự án năng lượng tái tạo trên địa bàn tỉnh, góp phần hiện thực hóa giấc mơ năng lượng sạch, đóng góp cho Chiến lược phát triển năng lượng Quốc gia.

Một số doanh nghiệp còn kết hợp giải pháp tài chính hỗ trợ, cho phép người dân trả góp trong nhiều năm.

Các doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng tái tạo nhận định, vùng sâu vùng xa là thị trường tiềm năng. Đại diện Techpan Solar - công ty chuyên triển khai hệ thống điện mặt trời áp mái cho biết, chi phí đầu tư cho hộ gia đình dao động từ 30 đến 60 triệu đồng, tùy công suất. Ban đầu nhiều người e ngại, nhưng khi thấy hiệu quả, điện ổn định, tiết kiệm chi phí, nhu cầu tăng lên rõ rệt. Đây không chỉ là giải pháp xã hội mà còn là hướng kinh doanh bền vững.

Một số doanh nghiệp còn kết hợp giải pháp tài chính hỗ trợ, cho phép người dân trả góp trong nhiều năm. Nhờ đó, hộ nghèo, cận nghèo cũng có thể tiếp cận công nghệ sạch. Đặc biệt, các thiết bị hiện nay ngày càng nhỏ gọn, dễ lắp đặt và bền bỉ, phù hợp với điều kiện khí hậu khắc nghiệt ở miền núi.

Theo PGS.TS. Trần Đình Long, Phó Chủ tịch Hội Điện lực Việt Nam, năng lượng tái tạo không chỉ mang ý nghĩa xã hội mà còn là hướng đi phù hợp với chiến lược chuyển dịch năng lượng quốc gia. Ở vùng sâu vùng xa, chi phí kéo điện lưới rất cao, có nơi lên đến hàng tỷ đồng cho một hộ dân. Trong khi đó, chỉ cần vài chục triệu đồng là có thể lắp hệ thống điện mặt trời độc lập. Do vậy, cần có chính sách ưu đãi tín dụng, hỗ trợ kỹ thuật để người dân tiếp cận dễ dàng hơn.

Nhà nước có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc thiết lập hành lang pháp lý, tiêu chuẩn kỹ thuật cho các hệ thống điện tái tạo quy mô hộ gia đình, tránh tình trạng “mạnh ai nấy làm”, dẫn đến thiếu an toàn hoặc hiệu quả thấp.

Hướng đến phát triển bền vững

Không chỉ đáp ứng nhu cầu điện sinh hoạt, năng lượng tái tạo còn tạo nền tảng cho sản xuất. Nhiều hộ ở Đắk Nông, Gia Lai đã tận dụng điện mặt trời để bơm nước tưới cà phê, hồ tiêu, giảm chi phí nhiên liệu. Một số hợp tác xã ở miền núi phía Bắc ứng dụng điện mặt trời trong bảo quản nông sản sau thu hoạch, nâng cao giá trị sản phẩm.

Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ tài chính, kết hợp với đào tạo kỹ thuật tại chỗ.

Đặc biệt, tại huyện đảo Trường Sa, điện mặt trời và điện gió kết hợp đã giúp quân và dân chủ động nguồn điện, giảm phụ thuộc vào dầu diesel vốn tốn kém và gây ô nhiễm. Đây là minh chứng cho hiệu quả của năng lượng tái tạo ở những vùng xa nhất của Tổ quốc.

Dù vậy, theo các chuyên gia, vẫn còn không ít thách thức. Chi phí đầu tư ban đầu còn cao so với khả năng của nhiều hộ nghèo. Công tác bảo trì, thay thế thiết bị ở vùng sâu cũng khó khăn do thiếu nhân lực kỹ thuật. Một số nơi phụ thuộc vào nguồn tài trợ, khi kết thúc dự án thì hệ thống xuống cấp, không còn hoạt động ổn định.

Để khắc phục, Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ tài chính, kết hợp với đào tạo kỹ thuật tại chỗ. Đồng thời, khuyến khích doanh nghiệp tham gia bằng các gói tín dụng xanh, miễn giảm thuế nhập khẩu thiết bị.

Triển vọng trong 5 - 10 năm tới, theo đánh giá của Bộ Công Thương, năng lượng tái tạo sẽ trở thành giải pháp chính để “phủ điện” 100% hộ dân, đồng thời góp phần thực hiện cam kết giảm phát thải ròng về 0 vào năm 2050.

Có thể thấy, năng lượng tái tạo không chỉ mang ánh sáng đến cho vùng sâu, vùng xa mà còn thắp lên hy vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn, kinh tế phát triển bền vững hơn. Với sự chung tay của chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng, con đường này sẽ ngày càng rộng mở.

Đức Hiền