Não bộ phản ứng thế nào khi con người phụ thuộc vào ChatGPT?
Các nhà khoa học MIT theo dõi hoạt động não khi viết luận và phát hiện sự suy giảm kết nối thần kinh ở nhóm thường xuyên dùng chatbot AI.
Liệu việc sử dụng ChatGPT có đang âm thầm làm suy yếu khả năng tư duy phản biện của con người? Một nghiên cứu mới do các nhà khoa học tại Media Lab, Viện Công nghệ Massachusetts (MIT, Mỹ) thực hiện đã đưa ra những kết quả khiến giới học thuật phải suy ngẫm.
Nghiên cứu được tiến hành với 54 người trong độ tuổi từ 18 đến 39, sinh sống tại khu vực Boston. Những người này được chia thành ba nhóm, mỗi nhóm được giao viết một loạt bài luận theo chuẩn SAT nhưng với cách tiếp cận khác nhau: sử dụng ChatGPT của OpenAI, sử dụng Google Search, hoặc không dùng bất kỳ công cụ hỗ trợ nào.
Trong suốt quá trình viết, các nhà nghiên cứu sử dụng thiết bị điện não đồ (EEG) để theo dõi hoạt động ở 32 vùng não khác nhau. Kết quả cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa ba nhóm. Những người sử dụng ChatGPT có mức độ hoạt động não thấp nhất và “liên tục thể hiện kết quả kém hơn ở cả cấp độ thần kinh, ngôn ngữ và hành vi”.
Không chỉ vậy, theo thời gian, nhóm này ngày càng thể hiện xu hướng thụ động. Qua từng bài luận, họ trở nên lười biếng hơn trong tư duy và đến giai đoạn cuối nghiên cứu, nhiều người chỉ đơn giản sao chép – dán nội dung do chatbot tạo ra.
Bài nghiên cứu cho rằng việc lạm dụng các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) có thể gây tổn hại đến quá trình học tập, đặc biệt với người dùng trẻ tuổi. Dù nghiên cứu chưa được phản biện khoa học và có quy mô mẫu tương đối nhỏ, tác giả chính Nataliya Kosmyna vẫn quyết định công bố sớm nhằm cảnh báo một nguy cơ mà bà cho là cấp bách. Theo bà, khi xã hội ngày càng phụ thuộc vào LLM vì sự tiện lợi tức thời, sự phát triển dài hạn của não bộ có thể bị đánh đổi.
“Điều khiến tôi quyết định công bố ngay là nỗi lo sẽ có một nhà hoạch định chính sách nào đó cho rằng: ‘hãy triển khai GPT cho bậc mẫu giáo’. Tôi nghĩ đó sẽ là một quyết định vô cùng tệ hại và gây tổn hại nghiêm trọng. Não bộ đang phát triển là nhóm có nguy cơ cao nhất”, Kosmyna chia sẻ.
Thời gian gần đây, MIT Media Lab đã đầu tư nhiều nguồn lực để nghiên cứu các tác động khác nhau của AI tạo sinh. Một số nghiên cứu công bố đầu năm nay cho thấy, nhìn chung, người dùng càng dành nhiều thời gian trò chuyện với ChatGPT thì càng cảm thấy cô đơn hơn.
Kosmyna, nhà khoa học nghiên cứu toàn thời gian tại MIT Media Lab từ năm 2021, cho biết bà muốn tập trung vào tác động của AI trong lĩnh vực học tập, trong bối cảnh ngày càng nhiều học sinh, sinh viên sử dụng các công cụ này. Trong nghiên cứu, bà và các cộng sự yêu cầu người tham gia viết các bài luận kéo dài 20 phút dựa trên đề SAT, với những chủ đề như đạo đức của hoạt động từ thiện hay các cạm bẫy của việc có quá nhiều lựa chọn.
Kết quả cho thấy các bài luận được tạo ra với sự hỗ trợ của ChatGPT gần như giống hệt nhau, thiếu tư duy nguyên bản và lặp lại cách diễn đạt, ý tưởng. Hai giáo viên tiếng Anh chấm bài nhận xét rằng phần lớn các bài viết này mang cảm giác “vô hồn”. Dữ liệu EEG cũng ghi nhận mức độ kiểm soát điều hành và sự tập trung rất thấp. Đến bài luận thứ ba, nhiều người chỉ đưa đề bài cho ChatGPT và để công cụ này xử lý gần như toàn bộ nội dung. “Nó giống như kiểu: chỉ cần cho tôi bài luận, chỉnh lại vài câu, biên tập một chút là xong”, Kosmyna mô tả.
Ngược lại, nhóm không sử dụng bất kỳ công cụ nào lại cho thấy mức độ kết nối thần kinh cao nhất, đặc biệt ở các dải sóng alpha, theta và delta – những dải liên quan đến khả năng hình thành ý tưởng sáng tạo, tải bộ nhớ và xử lý ngữ nghĩa. Nhóm này tham gia tích cực hơn, tò mò hơn, thể hiện rõ quyền sở hữu đối với bài viết và có mức độ hài lòng cao hơn.
Nhóm sử dụng Google Search cũng thể hiện hoạt động não bộ tích cực và mức độ hài lòng cao, cho thấy sự khác biệt đáng chú ý trong bối cảnh ngày càng nhiều người có xu hướng tìm kiếm thông tin trực tiếp qua chatbot AI thay vì công cụ tìm kiếm truyền thống.
Sau khi hoàn thành ba bài luận, các đối tượng được yêu cầu viết lại một bài trước đó. Nhóm từng dùng ChatGPT phải viết lại mà không được sử dụng công cụ này, trong khi nhóm “chỉ dùng não” lần này được phép dùng ChatGPT. Kết quả cho thấy nhóm thứ nhất hầu như không nhớ nội dung bài viết của chính mình, đồng thời thể hiện sóng alpha và theta yếu hơn – dấu hiệu cho thấy quá trình ghi nhớ sâu đã bị bỏ qua.
Ngược lại, nhóm thứ hai đạt kết quả rất tốt, với sự gia tăng đáng kể kết nối não bộ trên tất cả các dải tần EEG. Theo các nhà nghiên cứu, điều này mở ra hy vọng rằng AI, nếu được sử dụng đúng cách, có thể trở thành công cụ hỗ trợ học tập hiệu quả, thay vì làm suy giảm năng lực tư duy của con người.
