Nét đẹp Tết Sử Giề Pà của người Bố Y

Già làng làm chủ lễ mâm cúng chung tại ngôi miếu nơi đầu nguồn nước của thôn để tạ ơn trâu thần. Ảnh: Phương Liên

Tết Sử Giề Pà còn có các tên gọi khác như: Tết 8/4, Lễ Tạ ơn trâu thần, được người Bố Y tổ chức vào ngày 8/4 âm lịch. Theo truyền thuyết, thời xa xưa, "Nhà Trời" đưa một con trâu trắng xuống hạ giới giúp dân tìm ra nguồn nước. Sự xuất hiện của con trâu còn là dấu mốc thể hiện bước chuyển quan trọng từ phương thức sản xuất chọc lỗ, tra hạt sang sử dụng loài vật này làm sức kéo của người Bố Y.

Tết Sử Giề Pà độc đáo với mâm lễ vật cúng chung của làng là chiếc đầu trâu được nặn bằng xôi bảy màu, có đôi sừng dài tượng trưng cho con trâu trưởng thành khỏe mạnh, thêm trứng nhuộm phẩm đỏ, gà luộc nguyên con, rượu, chè, hương, tiền... Tết chỉ diễn ra một ngày nhưng trước đó, các gia đình đã thực hiện các bước chuẩn bị rất công phu. Người đàn ông trong nhà lựa chọn những mẻ thóc nếp ngon nhất, phơi và giã để làm nguyên liệu nấu xôi bảy màu. Phụ nữ thì đảm đương việc tìm nguyên liệu để nhuộm màu cho xôi và trứng gà. Các nguyên liệu dùng để nhuộm màu đều là các loại thảo dược được kiếm trong rừng hoặc trồng trong vườn nhà. Việc chuẩn bị trứng gà cũng được những người phụ nữ trong gia đình chăm lo chu đáo. Họ chọn những quả trứng gà ngon, gom lại để dành đến ngày 8/4 làm quà cho trẻ em.

Ngày đón Tết, mỗi gia đình cử một đại diện là nam giới có sức khỏe tốt, mang cuốc, xẻng, dao lên đầu nguồn sửa sang lại nguồn nước, ống dẫn nước, phát quang đường dẫn nước về thôn. Thanh niên được huy động sửa sang lại đường vào thôn, phát quang cỏ cây ven đường cho khang trang, sạch sẽ để đón Tết. Buổi tối trước ngày Tết, phụ nữ lấy cây nhuộm màu đun lấy nước để ngâm gạo nếp. Sau một đêm, gạo nếp ngấm màu, khi đồ lên có độ dẻo, ngon và thơm lâu. Cũng vào đêm trước Tết, khách từ xa tới, già trẻ, trai gái trong thôn tổ chức hát giao duyên đối đáp. Nội dung những câu hát nói về sự tích, ý nghĩa của Tết 8/4 và thăm hỏi nhau về một năm lao động sản xuất, về tình yêu đôi lứa.

Vào ngày Tết Sử Giề Pà, các gia đình trong làng đều dậy rất sớm. Phụ nữ đồ xôi và luộc trứng để nhuộm màu; đàn ông sắp xếp lại những đồ vật đã được chuẩn bị từ trước để dâng cúng. Trước khi mang lễ lên cúng ở đầu nguồn nước, người Bố Y phải tạ con trâu trong nhà bằng cách nắm xôi cuộn vào cỏ cho trâu ăn trước. Gia đình có bao nhiêu con trâu thì cuộn bấy nhiêu nắm xôi để tỏ lòng biết ơn con vật quý của gia đình.

Già làng làm chủ lễ mâm cúng chung tại ngôi miếu nơi đầu nguồn nước của thôn để tạ ơn trâu thần. Mâm lễ chung do mọi nhà trong thôn cùng đóng góp. Đó là cách thể hiện tính cố kết cộng đồng và tinh thần đoàn kết của người Bố Y.

Ngày Tết, thanh niên trong thôn tập trung chơi các trò chơi dân gian như đánh đu, đánh còn, đánh quay và các trò chơi đồng dao. Do người Bố Y sinh sống ở vùng miền núi, địa hình dốc cao, nên địa điểm vui chơi chủ yếu được tổ chức trong các thửa ruộng bậc thang gần nhà. Ngoài các trò chơi dân gian, còn có các hoạt động nghệ thuật dân gian khác được yêu thích như: Hát đối đáp, giao duyên, hát ống... Hát ống dành cho những đôi nam nữ lần đầu mới gặp gỡ nhưng còn e thẹn, ngại ngùng không dám cất lời hát trước mặt, mà phải mượn ống hát để thổ lộ tâm giao. Khi đôi nam nữ đã hợp lời, hợp ý thông qua ống hát thì họ mới gặp nhau.

Tết Sử Giề Pà được coi là Tết cầu tài, cầu lộc, cầu may cho bản làng của người Bố Y, là dịp để các thành viên dành sự chăm sóc đặc biệt và bày tỏ lòng cảm ơn đến con trâu của gia đình. Đây cũng là ngày các thành viên trong cộng đồng thể hiện tinh thần đoàn kết, gặp gỡ chia sẻ buồn vui, ước vọng. Bởi vậy, khách mời của các gia đình (thường là người dân tộc thiểu số khác sinh sống trong thôn, xã) đều dẫn theo con, cháu đi cùng. Mỗi đứa trẻ đến nhà người Bố Y chơi đều được chủ nhà tặng cho một quả trứng hồng và coi đó là biểu tượng của sự may mắn, tài lộc. Năm 2014, Tết Sử Giề Pà của người Bố Y ở huyện Mường Khương được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Dân tộc Bố Y sinh sống tại 48 thôn thuộc 10 xã của huyện Mường Khương. Từ năm 2017, UBND tỉnh Lào Cai đã có Quyết định phê duyệt Đề án hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội dân tộc Phù Lá (Xa Phó), Bố Y giai đoạn 2017-2025 nhằm triển khai Quyết định số 2086/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội các dân tộc thiểu số rất ít người giai đoạn 2016-2025 trên địa bàn tỉnh Lào Cai.

Ngoài việc hoàn thiện cơ sở hạ tầng các thôn, bản, xây dựng mô hình tổ hợp tác; hỗ trợ giống gia súc, giống cây trồng, xây dựng chuồng trại, cải tạo ao, hồ nuôi thủy sản, tập huấn chuyển giao kỹ thuật nâng cao năng lực sản xuất, tham quan học tập..., nguồn lực của đề án giúp đồng bào Bố Y có cơ hội được đầu tư trang thiết bị nhà sinh hoạt cộng đồng, hỗ trợ nghề truyền thống tiêu biểu, khôi phục và sản xuất nhạc cụ, trang phục truyền thống; xây dựng 2 điểm thôn tiêu biểu bảo tồn kiến trúc văn hóa truyền thống có gắn với yếu tố bản sắc dân tộc về mô hình làng bản, kiến trúc nhà ở, khôi phục tạo dựng môi trường, không gian văn hóa cộng đồng.

Cùng với sự quan tâm đầu tư của Nhà nước thông qua đề án trên thì việc tổ chức Tết Sử Giề Pà hằng năm là cách làm hiệu quả để người Bố Y ở Mường Khương vừa lưu giữ, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc, vừa khuyến khích sự tham gia của đồng bào các thôn, bản vào hoạt động văn hóa cổ truyền. Bởi đồng bào Bố Y đã hiểu rõ lời cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từng nói: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, văn hóa còn thì dân tộc còn”.

Phương Liên