Nếu không bắt kịp đời sống, sân khấu sẽ tự đánh mất vai trò

Sân khấu không thể bỏ qua nhịp đập đương đại

Nguyên Chủ tịch Hội Sân khấu Hà Nội, NSND Bùi Thanh Trầm nhận xét: “Sân khấu hiện nay vẫn chìm đắm trong quá khứ dù cuộc sống hiện thực đang thay đổi từng ngày. Dẫu đề tài lịch sử, dã sử, dân gian, huyền thoại là mảng nội dung quan trọng nhưng cũng không thể bỏ qua nhịp đập đương đại, bởi khán giả vẫn cần đến những vở diễn phản ánh trực tiếp cuộc sống của chính họ trên sân khấu”.

Theo NSND Bùi Thanh Trầm, một phần nguyên nhân của vấn đề này do đội ngũ sáng tạo chưa tìm ra mâu thuẫn xung đột của thời đại và con người hôm nay nên chưa bắt kịp hiện thực đời sống sôi động.

“Trong 109 vở diễn tham dự 5 liên hoan nghệ thuật chuyên nghiệp năm 2024, chỉ khoảng hơn 10% tác phẩm đề cập đến đời sống xã hội và con người đương đại. Hầu hết kịch bản vẫn tập trung vào lịch sử, danh nhân hoặc câu chuyện dân gian, trong khi những vấn đề nóng bỏng như môi trường, đô thị hóa, khởi nghiệp, công bằng xã hội… chưa được khai thác tương xứng. Đây là thực tế đáng buồn trong bối cảnh sân khấu đang đứng trước thách thức phát triển, thu hút khán giả và cạnh tranh cùng nhiều loại hình nghệ thuật, giải trí khác”, NSND Bùi Thanh Trầm dẫn chứng.

Hội thảo “Xây dựng kịch bản sân khấu đề tài đương đại” do Hội Sân khấu Hà Nội tổ chức sáng 13/10. Ảnh: T. Hiền

Đi tìm câu trả lời cho vấn đề này, nhà báo Thúy Hiền cho rằng, chính cơ chế đặt hàng nghiêng về đề tài lịch sử, cách mạng đã khiến tác giả và nhà hát “dè dặt” với đề tài đương đại. Kịch bản đương đại phản ánh trực diện đời sống nên chứa đựng nhiều yếu tố khó đoán định. Trong khi đó, kịch bản lịch sử thường dễ duyệt, ít rủi ro, trở thành lựa chọn an toàn.

Sự hụt hẫng về lực lượng sáng tác trẻ cũng là nguyên nhân đáng kể khiến kịch bản khấu đương đại chưa nhiều. Một bộ phận cây bút trẻ chọn điện ảnh, truyền hình, mạng xã hội thay vì sân khấu vốn đòi hỏi lao động sáng tạo dài hơi, gắn bó thực tế.

Tác giả, đạo diễn, NSƯT Trịnh Quang Khanh thì nhìn nhận, sáng tác kịch bản sân khấu đề tài này rất khó. Ông giải thích, những gì đã và đang diễn ra trong đời sống xã hội quá đa dạng và phong phú. Bản thân những sự kiện đó đã có sẵn mâu thuẫn và xung đột, kịch tính, khiến người cầm bút, phần do năng lực hạn chế, phần do bản tính trung thực, hiền lành, nên bất lực. "Ví như lĩnh vực chống tham nhũng tiêu cực, chưa có kịch bản phản ánh được những sự kiện lớn đã và đang xảy ra. Người cầm bút còn đang chạy vòng ngoài hoặc thận trọng quan sát, lắng nghe...".

“Các nhà viết kịch cũng chưa dám bước ra khỏi vùng an toàn, thiếu sự dấn thân vào đời sống thực tế, trong khi đó kịch bản hay đòi hỏi phải chạm tới những mâu thuẫn chủ yếu của cuộc sống hiện nay”, TS. Cao Ngọc bổ sung.

Dấn thân, phát hiện nhân vật điển hình

Để đưa sân khấu trở về đúng vai trò là tấm gương phản chiếu xã hội, trong đó nhấn mạnh trách nhiệm dấn thân của người viết kịch, NSƯT Trịnh Quang Khanh góp ý: Hội Sân khấu Hà Nội nên làm “bà đỡ” để các đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp của thành phố thực hiện đặt hàng với các tác giả đang sung sức để có những kịch bản đề tài đương đại, tạo nên những vở diễn hay phục vụ Nhân dân.

Nhà báo Thúy Hiền bổ sung: “Khi có đặt hàng, tác giả mới có điều kiện dấn thân, nhà hát mới mạnh dạn dựng. Cũng không thể chỉ trông chờ vào nhiệt huyết cá nhân mà cần cơ chế khuyến khích cụ thể, thiết thực”.

Cảnh trong vở chèo "Vùng trời bình yên" của Nhà hát Chèo Quân đội. Nguồn: nguoihanoi.vn

Khẳng định sức mạnh của sân khấu chính là tính trực tiếp, cảm xúc thật, chiều sâu tư tưởng, điều mà các loại hình giải trí khác khó thay thế, NSƯT Nghiêm Nhan cho biết, sân khấu chỉ sống khi nó nói được điều xã hội đang nghĩ nhưng bằng một ngôn ngữ chỉ sân khấu mới nói được.

Tác giả Nguyễn Thị Vân Kim cho rằng, cốt lõi của việc xây dựng kịch bản sân khấu đề tài đương đại là phát hiện, tìm tòi, xây dựng các nhân vật điển hình trong hoàn cảnh điển hình. “Nhân vật trung tâm của sân khấu hôm nay không chỉ còn là con người có tầm vóc lớn hơn, đẹp hơn con người bình thường, hay phải là con người mang tầm vóc thời đại… mà chính là những con người bình thường nhưng có mối quan tâm, đồng cảm, đấu tranh để bảo vệ lẽ phải góp phần tạo ra giá trị vật chất tinh thần cho xã hội đương đại”.

“Tổ chức thường xuyên các chuyến thực tế, khảo sát các vùng nông thôn, khu công nghiệp, doanh nghiệp, cơ sở sản xuất để tác giả có thêm chất liệu sáng tác, khắc phục tình trạng xa rời hiện thực. Bởi khán giả của xã hội đương đại khao khát một sự đổi thay, những câu chuyện phản ánh chính họ. Nếu sân khấu không bắt kịp, sẽ tự đánh mất vai trò của mình”, tác giả Phạm Ngọc Dương đề xuất.

Hương Sen