Hành Thiện - ngôi làng toàn giáo sư, tiến sĩ:Kỳ 2: Những giáo sư đầu ngành mang chung họ

Trong hơn 80 giáo sư, phó giáo sư của làng Hành Thiện, có đến hàng chục nhà khoa học lớn, chuyên gia đầu ngành trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Nhiều gia đình, dòng họ có đến vài thế hệ đóng góp những tên tuổi lớn cho khoa học nước nhà.

“Series” giáo sư họ Đặng Vũ

Cố GS-BS Đặng Vũ Hỷ (1910 - 1972) không chỉ là chuyên gia đầu ngành mà còn được tôn vinh là một trong những người đặt nền móng cho lĩnh vực nghiên cứu, phòng chống và điều trị bệnh phong (bệnh hủi) ở Việt Nam.

Sinh ra trong một gia đình giàu có, lại thành thân với con gái Thượng thư Bộ Lại Phạm Quỳnh - một học giả nổi tiếng về văn hóa - ông Đặng Vũ Hỷ được đào tạo bác sĩ nội trú tại các bệnh viện lớn ở Paris. Trở về nước, ông mở phòng mạch tư ở Hà Nội, nhưng sau Cách mạng Tháng Tám, ông dũng cảm từ bỏ cuộc sống giàu sang nơi thị thành, đi theo cách mạng và tham gia kháng chiến.

Ông là một trong những người sáng lập, đồng thời là Chủ nhiệm khoa Da liễu đầu tiên của Bệnh viện Bạch Mai (sau năm 1954). Năm 1955, ông được phong học hàm giáo sư trong đợt đầu tiên của Bộ Y tế nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, cùng với 8 người khác. Ông được Nhà nước truy tặng danh hiệu Thầy thuốc Nhân dân và Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 về khoa học - công nghệ năm 1996. Đến nay, có ba tỉnh, thành phố trên cả nước đặt tên đường mang tên ông.

GS Đặng Vũ Hỷ dành trọn sự nghiệp nghiên cứu dịch tễ học, vi khuẩn học và các phương pháp điều trị bệnh phong. Những công trình của ông là kim chỉ nam cho giai đoạn đầu trong công tác phòng, chữa bệnh phong của ngành y tế Việt Nam. Trong thời kỳ bệnh phong còn bị kỳ thị nặng nề, ông đã dành nhiều tâm huyết chăm sóc, điều trị và giúp xóa bỏ định kiến của xã hội với người bệnh.

Họ Đặng Vũ làng Hành Thiện còn có nhiều tên tuổi lớn khác như GS Đặng Vũ Khiêu và GS Đặng Vũ Minh.

GS Đặng Vũ Khiêu (1916 - 2021), thường được biết đến với tên Vũ Khiêu, là một học giả uyên bác, nhà văn hóa lớn, một cây bút xuất sắc và nhà nghiên cứu tài hoa với khối lượng công trình đồ sộ hiếm có. Điều đặc biệt, ông chưa từng học đại học.

Di sản của GS Vũ Khiêu tập trung ở các lĩnh vực: xã hội học, văn hóa học, triết học và đạo đức học. Ông là người đặt nền móng cho ngành xã hội học hiện đại Việt Nam, Chủ tịch đầu tiên của Hội Xã hội học Việt Nam, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam.

Cố Giáo sư Vũ Khiêu và tác giả bài viết trong một dịp chúc thọ ông - Ảnh: Nguyễn Đình Toán

Ông còn là tác giả của hàng trăm bài văn bia, câu đối tại các di tích lịch sử, văn hóa trên khắp cả nước. Trong suốt hơn 70 năm lao động miệt mài, ông đã xuất bản hơn 100 đầu sách và hàng nghìn bài nghiên cứu, bài báo.

Khi còn trẻ, ông tham gia kháng chiến, không có điều kiện học hành bài bản, nhưng luôn tự học không ngừng. Năm 1980, ông được phong Giáo sư Triết học, được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn hóa - Văn học - Nghệ thuật (1996) và danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ Đổi mới (2000). Ông qua đời ngày 30.9.2021, hưởng thọ 105 tuổi.

Một người con khác của dòng họ, GS-TSKH Đặng Vũ Minh (sinh năm 1946), là một chuyên gia đầu ngành về hóa lý và đất hiếm, đồng thời là nhà lãnh đạo xuất sắc của giới trí thức khoa học Việt Nam trong nhiều năm.

Ông từng đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng: Chủ tịch Viện Khoa học Tự nhiên và Công nghệ Việt Nam (nay là Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Quốc gia), Viện trưởng đầu tiên của Viện Công nghệ Vũ trụ Việt Nam, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam.

Bức ảnh được chụp năm 1963 - 1964. Từ trái sang phải: GS-TS khoa học Đặng Vũ Minh; GS Đặng Vũ Hỷ; Đặng Thị Kim Chi; bà Phạm Thị Thức (vợ GS Hỷ) và những thành viên trong gia đình - Ảnh: TL

Ông là đại biểu quốc hội nhiều khóa, được phong học hàm giáo sư năm 1991. Năm 1999, Viện Hàn lâm Khoa học Liên bang Nga phong tặng ông danh hiệu Viện sĩ, và đến nay Việt Nam chỉ có 6 người được vinh dự này. Các công trình nghiên cứu của ông được công bố lên đến hàng trăm bài.

Vị bác sĩ được phong Anh hùng

GS-TS - Thiếu tướng Phạm Gia Triệu (1917 - 1990) là bác sĩ quân y đầu tiên được phong danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân (1967). Ông là bác sĩ phẫu thuật thần kinh tài năng, có uy tín hàng đầu của Việt Nam.

Năm 1960, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ về phẫu thuật não tại Liên Xô cũ, sau đó trở về phục vụ quân đội. Trên cương vị Chủ nhiệm khoa Ngoại thần kinh, rồi Phó giám đốc Bệnh viện Quân y 108, ông đã có nhiều đóng góp to lớn cho việc xây dựng và phát triển chuyên ngành ngoại thần kinh. Ông trực tiếp phẫu thuật, cứu chữa hàng nghìn thương binh, đặc biệt là các ca chấn thương sọ não phức tạp.

Ông được phong Giáo sư năm 1980, danh hiệu Thầy thuốc Nhân dân năm 1989 và truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Khoa học - Công nghệ năm 2000.

TS Phạm Gia Triệu (trái), sinh viên Quân y Phạm Hòa Bình (cạnh người cha) và bà - Ảnh: TL

Cũng trong ngành y, GS-TSKH Đặng Đức Trạch (1930 - 2004) nổi tiếng trong lĩnh vực dịch tễ học, vi sinh vật học và miễn dịch học. Ông là người thầy lớn của nhiều thế hệ bác sĩ Việt Nam trong nghiên cứu vaccine.

Ông từng giữ chức Viện phó Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương, Chủ tịch Tổng hội Y học Việt Nam, và là nhà khoa học tài năng hàng đầu trong thế hệ “đại thụ thứ hai” của nền y học cách mạng, sau các bậc tiền bối như Hồ Đắc Di, Tôn Thất Tùng.

Giáo sư Trạch có tình bạn, tình đồng nghiệp đặc biệt với Giáo sư Hoàng Thủy Nguyên, cùng góp phần giúp Việt Nam tự chủ sản xuất vắc- cho một số dịch bệnh trong nước.

Không chỉ nghiên cứu, ông còn trực tiếp chỉ đạo nhiều chiến dịch phòng, chống dịch bệnh lớn. Dù ít xuất hiện trên truyền thông, nhưng trong giới chuyên môn, tên tuổi ông luôn được nhắc đến với sự kính trọng.

Ông được phong Phó giáo sư tại Cộng hòa Dân chủ Đức năm 1963 (khi mới 33 tuổi), Giáo sư năm 1991, Thầy thuốc Nhân dân và Giải thưởng Nhà nước năm 2000. Hai năm sau khi qua đời (2006), ông được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ Đổi mới.

GS Đặng Xuân Kỳ (1931 - 2010) là một nhà Hồ Chí Minh học, nhà lý luận – tư tưởng xuất sắc của Đảng Cộng sản Việt Nam. Ông từng giữ chức Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội Việt Nam (nay là Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam).

Ông có công lớn trong việc biên soạn giáo trình và các công trình lý luận nền tảng về Triết học Mác - Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh và Chủ nghĩa xã hội khoa học. Nhiều công trình của ông làm sáng tỏ cơ sở triết học, tư tưởng và con đường cách mạng Việt Nam trong di sản Hồ Chí Minh.

Ông được phong Giáo sư năm 1984 và trao Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 1996.

(Còn tiếp)

Quốc Phong