New York - thành phố 700 ngôn ngữ: Tháp Babel giữa lòng đô thị

New York - thành phố đa dạng ngôn ngữ nhất thế giới.

Trong vài thập niên qua, nhiều người từ Himalaya, Tây Phi, Đông Nam Á và Mỹ Latin đến New York, biến nơi đây thành thành phố đa ngôn ngữ nhất lịch sử với khoảng 700 thứ tiếng. Câu hỏi đặt ra là: làm thế nào những ngôn ngữ ít được ghi chép, chỉ truyền miệng, có thể đến được “khu rừng bê tông cốt thép” này và duy trì được trong bao lâu?

Nỗ lực bảo tồn ngôn ngữ

Theo các nhà khoa học, sự hội tụ ngôn ngữ đáng chú ý ở New York và các thành phố tương tự có thể biến mất nhanh chóng, thậm chí trước khi kịp được ghi chép hay hỗ trợ. Chính sự cấp bách này đã thúc đẩy “Liên minh Ngôn ngữ nguy cấp” (ELA) lập bản đồ bối cảnh ngôn ngữ, bắt đầu công việc một cách khẩn trương.

Chưa bao giờ các nhà ngôn ngữ học và người nói lại có vị thế thuận lợi như hiện nay để ghi chép những ngôn ngữ gần như chưa từng được ghi lại, đồng thời thúc đẩy việc duy trì và phục hồi chúng. Tiềm năng về nghệ thuật, âm nhạc và ẩm thực cũng đặc biệt phong phú, khi thế giới quan từ khắp nơi hội tụ và cùng chia sẻ không gian.

Irwin Sanchez, một đầu bếp và nhà thơ ở Queens nói tiếng Nahuatl, từng là ngôn ngữ của người Aztec, chế biến tacos, mole và tamales với ý nghĩa nguyên bản của các từ trong tâm trí. Husniya Khujamyorova, một người nói tiếng Wakhi từ Tajikistan, sáng tác một số cuốn sách thiếu nhi đầu tiên cho cộng đồng sáu ngôn ngữ Pamiri - tất cả đều hiện diện dọc theo “Con đường tơ lụa” của Brooklyn.

Ibrahima Traore, di chuyển từ Guinea đến Lower East Side, dạy N’ko, hệ thống chữ viết tiên phong của Tây Phi, và thúc đẩy việc sử dụng nó trên mọi nền tảng công nghệ mới. Boris Sandler, nhà văn nói tiếng Yiddish sinh ra ở Moldova, đóng góp tiểu thuyết này đến tiểu thuyết khác, vào sự hồi sinh kỳ diệu của tiếng Yiddish tại New York.

Tiếng Lenape, ngôn ngữ gốc của vùng đất nơi New York được xây dựng, cũng đang được hồi sinh bất chấp mọi khó khăn. Từ thành trì cuối cùng ở vùng nông thôn Ontario, nơi chỉ còn một người bản ngữ duy nhất, một thế hệ các nhà hoạt động mới đang đưa ngôn ngữ này đến đông đảo công chúng hơn. Một trong số họ là Karen Mosko, người trước khi qua đời, đã đến đây mỗi tháng một lần để dạy tiếng Lenape ở Manhattan.

Rasmina Gurung, ngoài 20 tuổi, là một trong những người nói tiếng Seke trẻ nhất. Cô học ngôn ngữ này từ bà ngoại trong làng, sau đó chuyển đến thủ đô Kathmandu của đất nước và cuối cùng đến New York, nơi cô ước tính ít nhất một phần tư dân số làng mình cũng đến định cư.

Trong bảy năm, cô đã ghi chép lại ngôn ngữ này ở Nepal và New York với hàng chục giờ ghi âm, nhiều bản được chép lại và dịch, cùng cuốn từ điển ngày càng phong phú. Tuy nhiên, những người lớn tuổi đang qua đời mang theo ngôn ngữ này, và các vấn đề về nhập cư, nhà ở đang đe dọa tính bền vững của cộng đồng.

Anchorage, Babel in Reverse – công trình sắp đặt, một trong những nỗ lực bảo tồn ngôn ngữ ở New York.

Triển vọng cho tương lai

Trong những thập niên gần đây, khu phố Brooklyn của Gurung tình cờ trở thành nơi người dân từ khắp thế giới tụ họp thành các hội nhóm quê hương, tổ chức tôn giáo, nhà hàng và nhiều loại hình kinh doanh, tạo nên những thế giới song song độc đáo.

Chỉ cách “ngôi làng thẳng đứng Seke” vài phút, người ta có thể nghe những người đi nhà thờ Ghana nói tiếng Twi, thợ cắt tóc Azerbaijan nói tiếng Juhuri, và các tài xế Uber trò chuyện bằng tiếng Uzbekistan bên món kebab và rượu whisky. Các cửa hàng sửa chữa ô tô, nhà thờ Hồi giáo và quán bar vang lên âm thanh của ngôn ngữ châu Phi, châu Á, châu Âu, Caribe và Mỹ Latin.

Vào tháng 1/2023, Anchorage, Babel in Reverse, một công trình sắp đặt tại DUMBO, cũng góp phần gắn kết người dân New York qua sức mạnh của ngôn ngữ. Khi du khách đi ngang, loa phát bản nhạc Babel gồm những giọng nói được ghi âm từ hàng trăm ngôn ngữ khác nhau - tất cả đều xuất hiện ở New York.

Ngay dưới loa, người nghe có thể nghe giọng nói riêng biệt kể chuyện, thơ ca và ngụ ngôn. Tác phẩm này bao gồm cả những ngôn ngữ đang có nguy cơ biến mất, mà New York dự đoán có thể mất trong một hoặc hai thế hệ tới.

Bất chấp tiềm năng chưa được khai thác, “tháp Babel” - không phải huyền thoại trong Kinh Thánh mà là thực tế đương đại đã và đang hiện diện ở những thành phố như New York với mức độ phi thường. Giờ là lúc để hiểu, trân trọng và bảo vệ nó.

Theo National Geographic

Lê Du