Nga-Ukraine-EU cùng hưởng lợi từ thỏa thuận viện trợ 90 tỷ euro của châu Âu?
Thỏa thuận viện trợ 90 tỷ euro của EU được coi là giải pháp dung hòa lợi ích, khi Ukraine có thêm nguồn lực tài chính, EU tránh rủi ro pháp lý, còn Nga tạm thời bảo toàn được khối tài sản đóng băng ở các ngân hàng châu Âu.
Sau hơn một ngày đàm phán căng thẳng tại hội nghị thượng đỉnh ở Brussels, các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) đã đạt được đồng thuận về việc cấp cho Ukraine một khoản vay trị giá khoảng 90 tỷ euro (hơn 105 tỷ USD) trong 2 năm tới, nhằm đáp ứng các nhu cầu tài chính cấp bách của Kiev trong bối cảnh xung đột với Nga đã kéo dài gần 4 năm.
Trước đó, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky kêu gọi các nhà lãnh đạo châu Âu mạnh dạn sử dụng khoảng 210 tỷ euro tài sản của Nga đang bị phong tỏa để hỗ trợ Kiev. Tuy nhiên, Bỉ – quốc gia đang giữ phần lớn khối tài sản này, yêu cầu phải có các bảo đảm rõ ràng hơn về việc chia sẻ trách nhiệm pháp lý trong trường hợp Nga khởi kiện. Nhiều nước thành viên khác là Slovakia và Cộng hòa Séc cũng bỏ phiếu chống, cho rằng thỏa thuận này vượt quá giới hạn có thể chấp nhận được.
Thỏa thuận này được xem là một giải pháp thỏa hiệp, sau khi EU không thể thống nhất kế hoạch tham vọng hơn là sử dụng khoảng 210 tỷ euro tài sản của Nga đang bị phong tỏa tại châu Âu để bảo đảm cho khoản vay của Ukraine.
Cờ EU tung bay trước trụ sở Liên minh châu Âu EU. Ảnh: Reuters
Ba bên cùng được lợi
Quyết định sử dụng 90 tỷ euro từ nguồn vốn chung để hỗ trợ Ukraine, thay vì khai thác trực tiếp tài sản Nga bị đóng băng, thoạt nhìn có thể bị xem là một bước lùi so với những tuyên bố cứng rắn trước đó của EU. Tuy nhiên, đây lại là một phương án dung hòa lợi ích, giúp các bên liên quan – EU, Ukraine và thậm chí cả Nga, tránh được những rủi ro lớn hơn trong bối cảnh tiến trình hòa đàm vẫn đang bế tắc.
Đối với Ukraine, việc EU tiếp tục duy trì hỗ trợ trong bối cảnh thời gian ngày càng bất lợi cho Kiev rõ ràng là một tín hiệu tích cực. Theo ước tính của EU, Ukraine cần thêm khoảng 135 tỷ euro để bảo đảm hoạt động của nhà nước và nỗ lực quốc phòng trong hai năm tới, trong khi nguy cơ thiếu hụt tài chính có thể bắt đầu từ tháng 4/2026. Tổng thống Volodymyr Zelensky cảnh báo rằng nếu dòng viện trợ không được khơi thông trở lại ngay từ mùa xuân năm sau, Ukraine có thể buộc phải cắt giảm sản xuất máy bay không người lái – một năng lực quân sự then chốt giúp nước này cầm cự trước Nga trên chiến trường.
Thỏa thuận này cũng đem lại cho Kiev thêm lợi thế giữa lúc Tổng thống Mỹ Donald Trump đang nỗ thúc đẩy tiến trình hòa đàm nhằm chấm dứt cuộc xung đột hiện tại. Truyền thông đưa tin, các đại diện Mỹ và Nga dự kiến sẽ gặp nhau tại Miami vào cuối tuần này để tiếp tục thảo luận về một lộ trình hòa bình. Dự kiến, đặc phái viên của Điện Kremlin, Kirill Dmitriev, sẽ có cuộc trao đổi với các đặc phái viên của ông Trump là Steve Witkoff và Jared Kushner trong khuôn khổ các cuộc tiếp xúc này.
Đối với EU, thỏa thuận này cũng được coi là một thắng lợi khi châu Âu đã bảo toàn sự thống nhất nội khối. Việc sử dụng tài sản Nga bị đóng băng không chỉ gây chia rẽ sâu sắc giữa các nước thành viên mà còn đặt EU trước rủi ro pháp lý chưa từng có tiền lệ. Nếu Nga kiện thành công tại các tòa án quốc tế, uy tín tài chính và hệ thống pháp quyền của EU có thể bị tổn hại nghiêm trọng.
Bằng cách dùng ngân sách chung làm bảo đảm, EU vừa đáp ứng nhu cầu cấp bách của Ukraine, vừa tránh tạo ra tiền lệ tịch thu tài sản quốc gia có thể làm lung lay vị thế của đồng euro, vai trò trung tâm tài chính của châu Âu và niềm tin từ các nhà đầu tư toàn cầu.
Bên cạnh đó, việc EU tạm thời không động tới khối tài sản Nga trong các ngân hàng châu Âu sẽ để ngỏ khả năng hai bên từng bước nối lại quan hệ trong tương lai. Cách tiếp cận này cũng làm giảm nguy cơ Nga tiến hành các biện pháp trả đũa pháp lý hoặc kinh tế quyết liệt hơn nhằm vào các định chế tài chính của châu Âu, qua đó ngăn thang căng thẳng vượt ra ngoài khuôn khổ xung đột hiện nay.
Bất đồng vẫn còn đó
Việc EU tạm thời không sử dụng khối tài sản Nga bị phong tỏa để hỗ trợ Ukraine có thể giúp tránh được một cú sốc pháp lý và tài chính trước mắt, song điều đó không đồng nghĩa với việc căng thẳng giữa châu Âu và Nga đã được xoa dịu. Trên thực tế, đây chỉ là một bước lùi mang tính chiến thuật trong một cuộc đối đầu dài hơi, nơi những bất đồng giữa ba bên vẫn còn nguyên vẹn.
Đối với Moscow, thỏa thuận mới nhất của EU không làm thay đổi thực tế rằng hàng trăm tỷ euro tài sản nhà nước Nga vẫn đang nằm ngoài tầm kiểm soát. Trong khi đó, dù tránh được một cuộc đối đầu pháp lý trực diện với Nga, EU lại tự đặt mình trước gánh nặng tài chính ngày càng lớn khi sử dụng ngân sách chung để duy trì dòng viện trợ cho Kiev. Điều này làm dấy lên câu hỏi về tính bền vững lâu dài của chính sách hỗ trợ Ukraine, nhất là trong bối cảnh chiến sự chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, còn áp lực kinh tế và chính trị trong nội khối ngày càng gia tăng.
Tổng thống Nga Vladimir Putin từng tuyên bố rằng việc châu Âu tiếp tục viện trợ cho Ukraine sẽ bị Moscow coi là hành động tham gia trực tiếp vào cuộc xung đột, đồng thời khẳng định Nga đáp trả bằng các biện pháp trừng phạt hoặc trả đũa tương ứng.
Đáng chú ý, theo một số nguồn thạo tin, trước thềm hội nghị thượng đỉnh ở Brussels, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã âm thầm tìm cách gây sức ép lên một số nước châu Âu. Một bản dự thảo kế hoạch hòa bình do các quan chức Mỹ và Nga xây dựng trước đó từng coi khối tài sản Nga bị phong tỏa là một “quân bài” then chốt trong các cuộc đàm phán ngừng bắn. Về phía Moscow, việc số tiền này được hoàn trả về ngân khố quốc gia được xem là một trong những điều kiện tiên quyết để Nga cân nhắc tiến tới bất kỳ thỏa thuận đình chiến nào.
Ở chiều ngược lại, gói hỗ trợ mới của EU có thể giúp Kiev cầm cự trong ngắn hạn, nhưng rõ ràng không thể thay thế một giải pháp chính trị toàn diện, đặc biệt trong bối cảnh Nga đang giành được lợi thế trên nhiều mặt trận quan trọng. Ngoài bán đảo Crimea mà Nga đã sáp nhập sau một cuộc trưng cầu ý dân vào năm 2014, hiện tại Nga kiểm soát khoảng 90% vùng Donbass (bao gồm Donetsk và Luhansk) và 75% Kherson và Zaporizhia. Nga cũng nắm giữ một số lãnh thổ ở các vùng lân cận Kharkiv, Sumy, Dnipropetrovsk và Mykolaiv.
Xét đến cùng, chỉ khi xung đột Nga – Ukraine thực sự chấm dứt, những nút thắt trong quan hệ giữa Kiev, Moscow và châu Âu mới có cơ hội được tháo gỡ. Tuy nhiên, khi các bên vẫn chưa tìm được tiếng nói chung về hòa bình, viễn cảnh đó vẫn còn rất xa vời.
