'Ngấm đòn' thương chiến, tâm lý người tiêu dùng Mỹ 'chạm đáy'?

Dữ liệu từ Khảo sát người tiêu dùng của Đại học Michigan (Mỹ), được công bố ngày 14/3, cho thấy chỉ số tâm lý giảm mạnh xuống chỉ còn 57,9 điểm trong tháng 3, thấp hơn nhiều so với mức dự báo 63,1 điểm của các nhà kinh tế và giảm 10,5% so với tháng trước. Đây là mức thấp nhất kể từ tháng 11/2022, đánh dấu 3 tháng liên tiếp niềm tin của người tiêu dùng Mỹ suy giảm.

Tâm lý trên là hệ quả từ một loạt biện pháp thuế quan nhắm vào các đối tác thương mại lớn của Mỹ được chính quyền Tổng thống Donald Trump mạnh tay áp dụng, với mục tiêu thúc đẩy sản xuất nội địa và giảm thâm hụt thương mại. Chỉ trong tuần qua, ông Trump đã áp thuế 25% đối với thép và nhôm nhập khẩu, 20% lên hàng hóa từ Trung Quốc, cùng mức thuế 25% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mexico và Canada dù một phần bị hoãn thi hành đến tháng 4.

Bên cạnh đó, người đứng đầu nước Mỹ còn đe dọa áp mức thuế khổng lồ lên tới 200% đối với rượu vang, rượu mạnh từ châu Âu để đáp trả mức thuế 50% của Liên minh châu Âu (EU) lên rượu whisky từ Mỹ.

Kỳ vọng lạm phát "đạt đỉnh" sau 3 thập kỷ

Các chính sách thuế gây tranh cãi của Tổng thống Trump đã châm ngòi cho một cuộc chiến thương mại toàn cầu, với những màn "ăn miếng trả miếng" giữa các nền kinh tế lớn khiến thị trường tài chính rung chuyển. Điều này khiến chỉ số S&P 500 giảm hơn 8% trong tháng qua, rơi vào vùng điều chỉnh (giảm hơn 10% từ mức đỉnh) lần đầu tiên kể từ tháng 10/2023.

Chính sách thuế của Tổng thống Trump khiến tâm lý người tiêu dùng Mỹ giảm xuống mức thấp nhất kể từ tháng 11/2022. Ảnh: EPA

Một trong những diễn biến đáng lo ngại nhất là kỳ vọng lạm phát dài hạn của người tiêu dùng tăng vọt lên 3,9% trong 5 năm tới, mức cao nhất kể từ tháng 2/1993. Joanne Hsu, Giám đốc Khảo sát Người tiêu dùng của Đại học Michigan, nhấn mạnh: “Sự thay đổi thường xuyên trong chính sách kinh tế khiến người tiêu dùng rất khó lập kế hoạch cho tương lai, bất kể khuynh hướng chính trị của họ là gì”.

Sự gia tăng kỳ vọng lạm phát diễn ra đồng đều trên các nhóm nhân khẩu học và đảng phái. Ngay cả những người ủng hộ Tổng thống Trump trong đảng Cộng hòa cũng ghi nhận tâm lý tiêu dùng giảm 3,2%, dù mức giảm này nhẹ hơn so với 24% ở đảng Dân chủ và 12% ở nhóm cử tri độc lập. 48% người tham gia khảo sát của Đại học Michigan cho rằng thuế quan sẽ đẩy giá cả tăng trong tương lai, một nỗi lo được củng cố bởi thực tế rằng các nhà nhập khẩu thường chuyển chi phí thuế quan sang người tiêu dùng.

Các chuyên gia cảnh báo kỳ vọng lạm phát gia tăng có thể "tự ứng nghiệm". “Khi người tiêu dùng và doanh nghiệp dự đoán giá cả cao hơn, họ sẽ hành động theo cách khiến lạm phát trở nên tồi tệ hơn”, Tim Quinlan, nhà kinh tế tại Wells Fargo, nhận định.

Điều này đặt Cục Dự trữ Liên bang (Fed) vào thế khó: Giữ lãi suất ổn định để kiềm chế lạm phát hay cắt giảm để kích thích tăng trưởng giữa bối cảnh kinh tế bất ổn.

Người tiêu dùng "thắt lưng buộc bụng"

Sự suy giảm niềm tin còn lan tỏa sang hành vi chi tiêu, vốn chiếm 2/3 hoạt động kinh tế ở Mỹ. Bill Adams, nhà kinh tế trưởng tại Comerica Bank, cảnh báo: “Những người lo sợ nền kinh tế đi xuống sẽ không mua ô tô, nhà mới, đi ăn nhà hàng hay nghỉ dưỡng. Nếu tâm lý tiếp tục xấu đi, chi tiêu giảm theo thì nền kinh tế có thể chịu thiệt hại nghiêm trọng”.

ĐỌC NGAY: Giá dầu sẽ sớm đảo chiều dù đối mặt bất ổn thuế quan của Mỹ?

Nhiều ngành kinh doanh phụ thuộc vào chi tiêu tùy ý từ khách hàng, như bán lẻ, hàng không, du lịch và nhà hàng ... đang cảm nhận rõ áp lực. Nhiều hãng hàng không Mỹ như Delta, American và Southwest gần đây đã cắt giảm dự báo doanh thu, viện dẫn nhu cầu đi lại giảm và những lo ngại về tình hình kinh tế. Các chuỗi bán lẻ như Dollar General thậm chí ghi nhận nhiều khách hàng cắt giảm việc mua sắm các mặt hàng thiết yếu, trong khi người tiêu dùng thu nhập cao lại chuyển sang các cửa hàng giảm giá.

Dữ liệu từ Cục Phân tích kinh tế Mỹ cho thấy một xu hướng bất thường: chi tiêu cho hàng hóa lâu bền như ô tô và đồ gia dụng tăng hơn 4% trong 3 tháng cuối năm 2024 so với cùng kỳ năm trước, gấp đôi mức trước kỳ bầu cử tổng thống.

Chuyên gia Paul Donovan từ UBS Global Wealth Management giải thích đây là hành vi “tích trữ trước” để tránh giá tăng do thuế quan, nhưng cảnh báo điều này có thể dẫn tới “sự sụt giảm lớn” trong chi tiêu sau này.

Áp lực lên Fed và nguy cơ suy thoái

Kết quả khảo sát của Đại học Michigan được công bố chỉ vài ngày trước cuộc họp của Fed vào ngày 19/3 tới, thời điểm lãi suất dự kiến được giữ trong khoảng 4,25%-4,50%. Chủ tịch Fed Jerome Powell tuần trước đã hạ thấp lo ngại về tăng trưởng, nhưng kỳ vọng lạm phát tăng vọt có thể khiến Fed trì hoãn cắt giảm lãi suất, một động thái mà chính quyền Tổng thống Trump mong muốn để giảm lãi suất thế chấp.

Theo tập đoàn tài chính CME, thị trường kỳ vọng Fed sẽ bắt đầu nới lỏng chính sách từ tháng 6, với mức cắt giảm 0,75% vào cuối năm. Tuy nhiên, nguy cơ suy thoái vẫn còn hiện hữu. Goldman Sachs nâng xác suất suy thoái lên 20%, trong khi con số này được Moody’s Analytics nhận định ở mức 35%.

Áp lực còn gia tăng từ kế hoạch cắt giảm chính phủ của Tổng thống Trump thông qua Bộ Hiệu xuất Chính phủ (DOGE) do tỷ phú Elon Musk điều hành. Chuyên gia Ryan Sweet từ Oxford Economics nhận định: “Tin xấu liên tục từ thị trường chứng khoán và sa thải nhân viên liên bang rõ ràng không được người tiêu dùng ưa chuộng”.

Tổng thống Donald Trump bước vào nhiệm kỳ mới với tỷ lệ thất nghiệp 4% và lạm phát 3%, giảm từ đỉnh 2022 dưới thời người tiền nhiệm Joe Biden. Song những lời hứa về tăng trưởng và giảm giá của ông đang bị đặt trước nhiều thách thức. Kết quả thăm dò của Reuters/Ipsos vào các ngày 11-12/3 cho thấy 57% người Mỹ xem chính sách kinh tế của ông Trump là quá thất thường, và 53% tin rằng cuộc chiến thuế quan gây hại nhiều hơn lợi.

Khi cuộc chiến thương mại leo thang và tâm lý người tiêu dùng chạm đáy, nước Mỹ đang đứng trước ngã rẽ kinh tế đầy bất ổn. Thuế quan có thể mang lại lợi ích ngắn hạn cho một số ngành, nhưng cái giá phải trả – từ lạm phát tăng cao đến niềm tin suy yếu – đang khiến người dân Mỹ lo sợ.

Với kỳ vọng lạm phát đạt đỉnh sau 32 năm và Fed đối mặt áp lực lớn, câu hỏi đặt ra là liệu “liều thuốc” của Tổng thống Trump có thực sự chữa lành hay chỉ làm sâu sắc thêm vết thương của nền kinh tế trong nước.

Việt Anh